DARS TIPLARI VA TURLARI

Reja: Talimni tashkil etish shakllari. Talim shakllarining yutuq va kamchiliklari. Talim turlari. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

Ta`lim ijtimoiy hodisa bolib, uning tarixi juda uzoqdir. Ta`lim insoniyat jamiyati rivojlanishining dastlabki paytlaridayoq katta rol oynagan. U toplangan tajribalarni, dunyo haqidagi axborotlarni berish jarayonini ta`minlagan, insoniyatning faqat ijtimoiy rivojlanishiga emas, balki qiyin sharoitlarda yashay olishiga ham yordam bergan. Uzluksiz rivojlangan jamiyatda ta`lim mukammal holatda bolmagan, balki dars ming ming yillar mobaynida vujudga kelgan.

Talimni tashkil etish shakllari Individual Sinf-dars Seminar va amaliy tajriba

O`quv yurtning tarixan taraqqiy etish davrida ta'limni tashkil qilish shakllari turlicha bo`lgan. Ta'limni tashkil etish shakllari ma'lum ijtimoiy tuzum va shu tuzumning manfaatlariga mos holda shakllangan. XVI asrning oxiri va XVII asrning boshlarida buyuk chеx pеdagogi Ya. A. Komеnskiy ( ) tarixda birinchi bo`lib maktab ta'limida sinf - dars tizimini yaratdi. Ya. A. Komеnskiyning ta'limni tashkil qilish haqidagi qarashlari bir qator jiddiy qarshiliklarga uchragan bo`lsa ham g`arb mamlakatlariga juda tеz tarqaldi va ta'limni tashkil qilishning birdan-bir shakli dеb e'tirof etildi.

Ya.A.Komenskiy Buyuk didaktika asarida, oquv mashgulotlarini guruh shaklida tashkil qilish, oquv yili va oquv kunini bir vaqtda boshlash, mashgulotlar orasida tanaffuslar berilishini, guruhlardagi bolalarning yoshi va soni bir xil bolishiga alohida etibor berdi. Dars davomida oquvchilar diqqatini toplash, materialni batafsil tushuntirish, oquvchiga savollar berish, ozlashtirish jarayonini nazorat qilish zarurligini takidlaydi.

Talim shakllarining yutuqlari va kamchiliklari. Individual talim shakli bir qancha yutuqlarga ega. Ushbu talim shaklida oquvchining bilim darajasi, salohiyati, ozlashtirish korsatkichidan kelib chiqqan holda dars jarayoni tashkillashtiriladi. Dars jarayoni uchun ajratilgan unumli foydalaniladi. Yakkama – yakka dars otish jarayonida, oquvchining qaysi mavzularda oqsayotgani va qaysi sohada muvaffaqiyatga erishayotganini nazoratga erishayotganini bemalol kuzatish mumkin. Ammo ushbu talim shaklining ham oziga yarasha kamchiliklari mavjud. Masalan, oquvchi individual talim shaklida tez zerikib yoki charchab qolishi, omma oldida oz nutqini erkin ifoda etolmaydigan, raqobat va musobaqa ruhida tarbiyalanmagan bolib qolishi mumkin. Barchaga malumki, har bir oquvchi ozidan yaxshi ozlashtiruvchi oquvchi bor bolsagina osha oquvchiga havas qilib yoki undan ozib ketish maqsadida ham jon-jahdi bilan oqiydi.

Sinf-dars talim shakli ham bir qancha ijobiy tomonlarni ozida qamrab oladi. Birinchidan, ushbu talim shakli guruh bolib dars otishga moljallangan. Shunga kora dars jarayoni musobaqa tarzida amalga oshiriladi. Yuqorida aytib otganimizdek, oquvchi ozidan yaxshi ozlashtirayotgan oquvchidan ozib ketish maqsadida ham oqiydi. Raqobat bor yerda rivojlanish boladi. Bundan tashqari, dars jarayoni ham qiziqarli boladi. Oquvchilar jamoa oldida fikrini ifodalashga harakat qiloladi. Ammo, bu talim shaklining ham kamchiliklari mavjud. Sinf kop miqdordagi oquvchilardan tashkil topganligi sababli ajratilgan vaqt barcha oquvchilar bilan birdek ishlashga yetmaydi. Sinfda bilim korsatkichi turli xil bolgan oquvchilarning bolganligi sababli, oquv materiallari orta darajada ozlashtiruvchi oquvchilarga moljallangan boladi. Bundan past va yuqori ozlashtiruvchi oquvchilar aziyat chekishi mumkin. Oqituvchi sinf-dars talim shaklida oquvchilarning diqqat- etiborini birdek jalb etib, tutib turolmasligi mumkin, lekin individual talim shaklida buni bamalol uddalash mumkin.

Seminar va amaliy dars shaklida ham oquvchilar guruh holida bolishadi. Ushbu jarayonda oquvchilar aktiv, oqituvchining esa passiv bolishi talab etiladi. Yani, bu jarayonda oquvchilar oqigan va ozlashtirgan malumotlarini amalda tadbiq etishadi. Hozirgi kunda oquv muassasalarida ushbu uuldan keng foydalanilmoqda. Koproq talaba va oquvchilarning ozlarinini oqishga va izlanishga undab, uni amalda dars jarayonida namoyon etishini talab qilgan holda yaxshi natijalarga erishilmoqda. Chunki shu narsa malumki, inson eshitgan narsasining 5 % ini, oqiganining 10% ini tajribada sinab korishi orqali malumotning 40% ini, boshqalarni oqitish orqali esa 90% malumotni eslab qolishi mumkin ekan. Shu sababli dars jarayonida oquvchilarning mavzu yuzasidan tayyorlanib kelib, shu mavzu boyicha oz sinfdosh va guruhdoshlariga dars otib, prezentatsiya qilib bersa, oz bilimini ham mustahkamlab oladi.

Ozbekiston Respublikasida talim quyidagi turlarda amalga oshiriladi. Talim turlari 1. Maktabga cha talim 2. Umumiy orta talim 3. Orta- maxsus kasb hunar talim 4. Oliy talim 5. Oliy oquv yurtidan keyingi talim 6. Kadrlar malakasin i oshirish va ularni qayta tayyorlash 7. Maktabda n tashqari talim

Maktabgacha talim 2 yoshdan 7 yoshgacha bolgan davrni qamrab oladi. Umumiy orta talim Boshlangich talim (1-4 sinf) Umumiy orta talim (1-9 sinf)

Orta maxus kasb hunar talim Kasb hunar kollejlariAkademik litseylari Oliy talim BakalavrMagistratura

Foydalanilgan adabiyotlar: Pedagogika nazariyasi oquv qollanmasi http// http//