OPERATSION SISTEMA BILAN ISHLASH

REJA: Operatsion sistemalar. Windows XP operatsion sistemasi. Windows ish stoli. Asosiy obektlar va boshqarish usullari. Windows 7 haqida

Operatsion sistemaning vazifasi kompyuter ishini boshqarishdan iborat, yani u dasturlarni ishga tushiradi, malumotlar ximoyasini taminlaydi, foydalanuvchilarning va dasturlarning talablari boyicha turli servis amallarini bajaradi, printer va boshqa kompyuterga ulangan «tashqi» qurilmalar ishini boshqaradi. Kompyuterga yuklanuvchi ixtiyoriy dastur operatsion sistema xizmatidan foydalanadi, shuning uchun bu dastur faqat unga shu xizmatlarni taminlab beruvchi OS boshqaruvida ishlaydi. Osni tanlash juda muxim, chunki u foydalanuvchi kompyuterida kaysi dasturlar bilan ishlash mumkinligini, uning malumotlari ximoyasining darajasini, qanday apparat vositalari kerakligini va xakozolarni aniqlaydi.

Windows (inglizcha Windows- oynalar degan manoni anglatadi) Microsoft (kiskacha MS) firmasining programma maxsuli bo'lib, maxsus tayyorgarlikka ega bo'lmagan kompyuterdan foydalanuvchilar uchun mo'ljallangan operatsion sistemadir. Uning asosiy maqsadi- kompyuterdan foydalanishni iloji boricha sodda va o'rganish uchun oson, shu bilan birga foydalanuvchiga mumkin kadar keng imkoniyatlar yaratish xoliga keltirishdir. Microsoft firmasi garchand Windows dasturini dastlab 1983 yilda yaratgan bolsada, yildan-yilga uni takomillashtirmokdalar. Dastlab Windows 3.0, 3.1, 3.11, 3.12 versiyalari, 1995 yilda Windows 95, 1998 yilning yozida yangi Windows 98 va yillarda Windows OS ning mos ravishda Windows-2000, ME, XP korinishlari yaratilib, yoqori darajadagi ishonchliligi, yaxshilangan bezagi, oz- ozini rivojlantirish uchun maxsus vositalari mavjudligi bilan ajralib turadi.

Windows 98 dan yoqori korinishlari grafik maxsulotning korinishi, tovush va zamonaviy texnologiyalar boyicha yaratilgan multimedia ilovalarini qollash imkoniyatlarini yaxshilaydi. Universal Serial Bus( USB) shinasi yordami tashqi qurilmalarning oson ulanishi va ozib quyillishini taminlaydi, televidenie hamda shaxsiy kompyuterning imkoniyatlarini birlashtirishga imkon yaratadi. Windows XP va undan yoqori korinishning oldingi versiyalaridan asosiy farki-uning ishlatilishi va Internetga kirishdagi soddaligi hisoblanadi. Ularda Web texnologiyasi boyicha ozgaruvchan yordam tizimi va kompyuter ishlatilishini urgatuvchi 15 ta dastur mavjud. Web–yunaltirilgan interfeys foydalanuvchiga kompyuterda, lokal kompyuter tarmogida ham Web–texnologiyada axborotlarning bir shaklda ifodalanishini taminlaydi va shu bilan birga axborotlar kidiruvini osonlashtiradi.

Kop saytlarda Windows 7 operatsion tizimini ornatish haqida maqolalar mavjud, bazi birlari nomiga yozilgan, bazilari tushunarsiz yozilgan, foydalanuvchilar uchun yozilganlari kam. Shunday bolsa ham, bu maqolalarning kopi rus tilida. Shu sababli, maqolani ozbek tilida, imkon qadar tushunarli yozishga harakat qilaman. Biz Windows 7 Ultimate 64x operatsion tizimini ornatamiz. Dastlab, operatsion tizim diskini kompyuterga qoyib, shu diskdan yuklanishni biosda korsatib otamiz, yani kompyuter yonganda dastlab shu disk ishlasin. Agar bunday qilish qolingizdan kelmasa, diskni kompyuterga qoyib, uni yoqing, odatda avtomat disk oqiladi(kop hollarda). Shunda ekranga quyidagi oyna chiqadi va diskdan yuklanish uchun istalgan biror tugmani bosish talab qilinadi. Biror tugmani bosib, kompyuterni disk orqali yuklanishiga zamin yaratamiz(zamin yaratamiz ). Zamin yaratgandan song, quyidagi oynaga duch kelamiz.

Rus tilini tanlaymiz, chunki ozbek tili yoq. Далее Установить

Albatta, litsenziya shartlariga rozi bolamiz, Далее Yangilash yoki toliq ornatishdan biri tanlish kerak boladi, biz «Полная установка«bolimini tanlaymiz. Chunki ornatilish toliq va boshidan amalga oshirilishi kerak.

Kompyuterga ulangan disklarni qism(razdel)larga bolamiz. Bizning holda bitta disk mavjud, bu diskni kamida ikkiga bolish shart, asosiy qism(tizim fayllari joylashadi), ikkinchisi zaxira qism(yuklanturguvchi(windows loader, bootmgr) dasturi joylashadi). «Создать«yozuvi orqali diskni bolamiz, zaxira qism ozi avtomat hosil boladi Mb asosiy qismga ajratdim, Windows 7da zaxira qism 100mbni tashkil qiladi. Qolgan joy(10.5Gb) bosh qoldirildi. Mening diskim kichik bolgani uchun, asosiy qismga kam joy berdim(20gb atrofida), siz bunday qilmang, kamida 40gb joy ajrating. Chunki operatsion tizim(Windows 7 Ultimate) taxminan 11 Gb joy oladi.

Shundan song, fayllar kochirilishi va ularni ochib, ornatilish boshlanadi Ornatilish tugaganidan song, kompyuter qayta yuklanadi va sozlash ishlari boshlanadi, dastlab kompyuter foydalanuvchisi nomi va kompyuter nomi kiritilish soraladi.

Shu bosqichdan song, ornatilish yakunlanadi, tizimni ishlatish mumkin.

Windows OS dan foydalanish vaqtida kamida quyildagi qurilmalar bo'lishi talab qilinadi: protsessor –Pentium-100 mgts va undan yoqori; tezkor xotiraning hajmi – 16 Mbayt va undan katta tizimning standart urnatilishi uchun qattiq diskda (vinchesterda) 195 Mb bo'sh joyl bolishi kerak, lekin tizimning konfiguratsiyasi va tanlangan qismlar soniga qarab, 120 dan 295 Mbgacha bush joy zarur bolishi mumkin; kompakt disklar va DVD disklar uchun diskovod; Monitor ( EGA, VGA, yaxshisi SVGA ); Printer; Klavivtura va sichqoncha.

Windows OS dan foydalanish interfeysi Agar kompyuterda Windows OS urnatilgan bolsa, u kompyuter yoqilishi bilan ishga tushib ketadi va natijada ekranda quyildagi korinish paydo boladi: Windows OS ekranining asosiy qismlari: Ish stoli- asosiy soha; Masalalar paneli (Pusk tugmachasi bilan boshlanadigan qator)–odatda ekranning quyil tomonida joylashadi.

3. Windows XP ish stoli. Asosiy obektlar va boshqarish usullari. Windowsning ekranda ochilgan oynasi Ish stoli deb ataladi. Sizning odatdagi ish stolingizdagi hujjatlar, asboblar, yozuv qogozlari va shu kabilar joylashganidek kompyuter ekranida ham ishlash uchun kerak bo'lgan malumotlar joylashtiriladi. Ish stoli har doim foydalanuvchi tomonidan o'zgartirib turilishi mumkin. U foydalanuvchi ko'p ishlatadigan programmalarni joylashtirish uchun ko'llaniladi. Windows ish stolining elementlar yigindisi kompyuterning sozlovchilari bilan bogliq. Windowsda ko'plab elementlarni yodda saqlash, ajratib olish va ular bilan ishlash oson bo'lishi uchun piktogrammalar deb ataluvchi mos rasmchalar ko'yiladi. Ularni ko'pincha ikonalar (timsollar) deb ham ataydilar. Mualliflar programmalar uchun ularning moxiyatini ifodalab beruvchi maxsus rasmchalar tayyorlaydilar. Xujjat fayllari uchun piktogramma sifatida o'sha hujjat tuzilgan programmaning belgisi ko'rsatiladi.

Ish stolida quyildagi elementlar joylashishi mumkin: papkalar (sistemaning va foydalanuvchining papkalari); hujjat va programma fayllari; qurilmalar, papkalar va fayllar uchun yorliklar; Birok, odatda ekranda ko'prok xollarda sistema papkalari va ko'p murojaat qilinadigan obektlarning yerliklari joylashgan bo'ladi. Sistema papkalari -Windows XP OS tomonidan tashqil etilgan papkalardir. Sistema papkalariga quyildagilar kiradi: Мой компьютер (Mening kompyuterim). Bu papka siz ishlayotgan kompyuterning obrazi bo'lib, uning yordamida Siz kompyuter resurslariga (yani, qattiq, hamda yumshoq disklar, CD-ROM, tarmoq disklariga ulanish va shu kabilar) kirishingiz mumkin. Сетевое окружение (Tarmok doirasi). Bu dastur maxalliy tarmoq kompyuterlari ro'yxatini ko'rib chiqish va ularning resurslariga kirish uchun ishlatiladi. Internet Explorer. Internetdagi WEB saxifalarini ko'rib chiqish programmasi. U Windowsning oxirgi namunalariga kiritilgan.

Корзина (Savat). Olib tashlangan (yo'kotilgan) fayllarni vaqtincha saqlovchi joy bo'lib, u o'sha fayllarni kerak bo'lganda qayta tiklashi mumkin. Bu savatga Windows vositalari bilan olib tashlangan fayl joylashtiriladi. Bundan tashqari, faylni yo'qotish uchun sichqoncha yordamida uni savat belgisiga ko'chirib qo'yish mumkin. DOS vositalari bilan yo'kotilgan fayllarni bu programma vositalari bilan tiklash mumkin emas. Savatni davomli ravishda tozalab turish, yani kerakli fayllarnigina saqlash tavsiya etiladi, chunki bu yerga joylashtirilgan fayllar ham xotirada joy egallaydi Портфель. Bu dastur ikki kompyuter bilan ish olib borilayotganda fayllarni sinxronlashtirishni (so'nggi namunalarga almashtirishni) taminlaydi. Masalan, Siz ishni «uyga» olmoqchi bo'lsangiz Портфель dan foydalanishingiz mumkin. Входящие (Kiruvchilar). Bu Windowsning xabarlar sistemasidir. o'rnatilgan (belgilangan) dasturlarga qarab elektron pochtaning u yoki bu turiga ulanishini taminlashi mumkin. Ish stolida Мой компьютер (Mening kompyuterim) va Корзина (Savat) sistema papkalarining bo'lishi shart.

Windows XP menyulari. Menyu - bu biror operatsiyani bajarish imkonini beruvchi buyruqlar majmuidir. Menyu bandlari orasida buyruklardan tashqari qism menyuga kirish imkonini beruvchi bandlar ham bo'lishi mumkin. Bu holda biz ierarxik yoki ichma-ich joylashgan menyu bilan ishlaymiz. Menyo'lar monitor ekranida joylashishiga ko'ra, vertikal va gorizontal menyularga bo'linadi. Programma oynalarining menyusi gorizontal bo'lib, u sarlavha satrining tagida joylashgandir. Vertikal menyu-yoqoridan pastga qarab ochiluvchi menyudir. Windows XP da vertikal menyuning boshqa ko'rinishi, suzib chiquvchi (pop up) deb nomlangan va pastdan yoqoriga qarab ochiluvchi ko'rinishi ham ishlatilgan. Sistemaning asosiy menyusi ana shunday menyudir. Suzib chiquvchi menyuning yana bir turi- konteks menyu deb nomlanuvchi, oynaning ixtiyoriy joyida sichqonning o'ng klavishini bosganda ochiluvchi menyudir.

Menyular sistemasida ishlatiladigan shartli belgilashlar: agar menyu bandi davomida ko'p noqta (...) berilsa, shu band bajarilganda muloqot oynasi ochiladi; agar menyu bandi davomida uchburchak (() berilsa, shu band bajarilganda qism menyu ochiladi; agar menyu bandi kul rang harflarda yozilgan bo'lsa, menyuning shu bandi ayni vaqtda faol emasligini bildiradi; agar menyu bandi davomida tugma yoki tugmalar kombinatsiyasi ko'rsatilgan bo'lsa, u holda menyuning shu bandini menyuga kirmasdan turib klaviatura yordamida ko'rsatilgan tugmalarni bosib bajarish mumkin. Bu tugmalar akselerator tugmalar ( shortcut keys) deyiladi; menyu bandidagi tagiga chizilgan harf qaynoq tugma (hot key) deb nomlanadi. Menyu faol vaqtda klaviaturadan shu harfni bosib buyruqni bajarish mumkin; agar menyu bandi oldida kalin noqta (() yoki (() belgisi bor bo'lsa alternativ variantlardan birortasi tanlanganini bildiradi

Asosiy menyuning yoqori qismidagi bo'limidan tashqari barcha bandlari standartdir. Bu menyuning ko'rinishi quyildagicha: Все программы /Programs-Programmalar Документы /Documents-Hujjatlar Настройка/Settings-Sozlash Поиск/Find-Qidirish Справка/Help-Malumot Выполнить/Run-Bajarmoq Выключение /Shut down-Ishni tugatmoq.

Kontekst menyu. Kontekst menyu oynaning ixtiyoriy joyida sichqonchaning o'ng tugmasini bosish yordamida ochiladi. Bu menyu bandlari qaysi element ajratilgani, qanday operatsiya bajarilayotgani va shu kabi holatlarga bogliq holda o'zgaradi. Windows XP da ishlash jarayonida kompyuter Siz bilan oynalar yordamida muloqot yuritadi, ilovalar oyna korinishida namoyon boladi va h.k demak, oynaning asosiy qismlarini aniqlashtirib olishimiz kerak. Birinchi qator-oyna nomidir. Agar shu qatordagi ilovaning rasmchasi bosilsa, oyna joylanishini va olchovlarini belgilovchi buyruklar ruyxati paydo boladi. Ung burchakda 3 ta tugmacha mavjud: –«Свернуть» (Yigib olish). U ilova oynasini masalalar panelidagi turtburchak tugmacha shaklida (darchadek) yigib oladi. Sichqonni «darcha» ustida bir marta bosish oynaning oldingi olchovi va joylashishini tiklaydi

-«Развернуть» (Yoyish). U ilova oynasini butun ekranga (yoki hujjat oynasini butun ilova oynasiga ) yoyib tashlaydi. Masalalar paneli oyna maksimallashtirilgan holda ham korinib turadi. Sichqoncha «Развернуть» (Yoyish) piktogrammasi ustida bosilgandan keyin uning ornida boshqa piktogramma paydo boladi. Hosil bolgan piktogrammaning ustida sichqoncha bosilsa, oyna oldingi holatiga qaytadi. -«Закрыть» (Yopish). U joriy ilovani yopadi va bajarilayotgan ishning saqlab qolinmagan natijalarini saqlaydi. Bu operatsiya klaviaturada Alt +F4 tugmachalar kombinatsiyasi yordamida amalga oshiriladi. Oynadagi keyingi qator – menyular qatori. Bunda bir nechtadan buyruqlarni oz ichiga olgan menyular joylashgan. Menyo'lar qatori ostida piktogrammalar qatori mavjud. Bu qatorda kop ishlatiladigan buyruqlar belgilari joylashgan.

Foydalaniladigan adabiyotlar: Симонович С.В. Windows- 98. учебный курс.19 уроков для освоения операционной системы. С. Петербург, Москва T.X. Xolmatov, N.I. Taylakov, U.A.Nazarov Informatika va Hisoblash texnikasi. «Uzbekiston milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, T 2001 Симонович С.В ва бошкалар Общая информатика, Специальная информатика, Практическая информатика, Москва,