Медициналық биохимия 8 дәріс. – Бүйректің қалыпты және патологиялық жағдайдағы биохимиясы. Несептің түзілуі.

Жоспар 1. Бүйрек 2. Бүйрек қызметтері 3. Құрылысы 4. Зат алмасу процесі 5. Ассимилляция және диссимиляция. Зат алмасу кезеңдері 6. Пайдаланылған әдебиеттер

Бүйрек Зәр түзе отырып, қаннан шығатын бөлінділерді сүзетін, арқа жотадан төмен орналасқан, асбұршаққа ұқсас үлкен мүше. Оның жоғары полюсінде эндокриндік бездері – қыртысты және ми қабатынан тұратын бүйрек асты бездері орналасқан. Адам бүйрегінің массасы-150 г. Бүйрек ұлпасы сыртқы қоңырқай түсті қыртысты қабаттан және ішкі бозғылт түсті ми зетынан тұрады.Ми зетында ұштары бүйрек астанына бағытталған пирамидалар орналасқан. Бүйректің ішіндегі қуыс бүйрек астаны деп аталады. Бүйректе түзілген несет жинағыш түтікшелер арқылы астауға келіп, одна зәрағар бойымен қуыққа жиналып, зәр шығару өзегі арқылы сыртқа шығады. Бүйректің ерекшелігі қанмен жақсы қамтамасыз етілуі: бүйрек арқылы тәулігіне л қан ағады.

Бүйрек – адам мен омыртқалы жануарлар организмінде несет түзетін және оны шығаратын жұп орган. Ересек адама әрбір бүйректің салмағы г-дай, ұзындығы 10-2 см, ені 5-6 см, қалыңдығы 3-4 см-дей болады. Бүйрек іш қуысында, омыртқа бағанасының екі жағында – соңғы куеде омыртқасы және жоғарғы бел омыртқа тұсында орналасады. Бүйректің ішкі жиегінде бүйрек қақпасы бар, сол арқылы бүйрекке артерия мен жүйке талшықтары өтеді. Қақпа бүйректің ішіне тереңдеп еніп, көлемді қуыс – бүйрек қойнауына айналады. Онда кіші және үлкен бүйрек тостағаншалары және бүйрек түбегі, қан тамырлары, жүйке талшықтары орналасады. Бүйректі ссмайлы шандор қабаты жауып жатады. Бүйрек беткейі қыртыс затон, терең қабаттары – ми зетынан тұрады.

Қыртыс зат тұтас болып келеді, ал ми зеты пирамида тәрізді үшбұрышты денелерден құралған. Бүйректің анатомиялық құрылым бірлігі нефрон деп аталады. Олардың саны 1 млн-дай. Нефрон әртүрлі бүйрек өзекшелерінен түзіледі. Нефрон өзекшелерінің екі бүйректегі жалпы ұзындығы 100 км шамасында болады. Нефрон арқылы зат алмасу процесінде пайда болатын организме қажетсіз және зиянды заттар сыртқа шығарылады. Пирамиданың бүйрек қойнауына ашылатын ұшы бүйрек бүртігін құрайды. Осы бүртіктегі түтіктер арқылы несет бүйрек қойнауындағы 8-9 кіші бүйрек тостағаншаларына құйылады. Екі-үш кіші бүйрек тостағаншалары өзара қосылып, үлкен бүйрек тостағаншаларын түзеді. Олар өзара бірігіп, бүйрек түбегін құрайды. Осы бүйрек түбегі біртіндеп жіңішкеріп, бүйрек қақпасы тұсында несетағарға жалғасып, қуыққа жиналған несет сыртқа шығарылады. Бүйрек түбегінің қабырғасы суды, тұзды, көмірсуларын өткізеді де, қандағы ақуызды өткізбейді. Несепке белоктың араласуы бүйректің ауруға шалдыққанын көрсетеді. Организмдегі барлық қан бүйрек арқылы сүзіліп, таза рады.

Бүйректің құрылысы: бүйрек адамның бөлу жүйесінің органы болып табылады. Адам ағзасында бүйрек омыртқаның екі жағынан іш қуысында, оның артқы жағында орналасқан. Негізінен бүйректің бірі (оң) сәл төмен және ұзындығы мен салмағы сол жқтағы бүйректен азырақ. Ересек адам бүйрегінің салмағы 100-ден 200 грамға дейін және жоғарғы және төменгі полюс термин дөңгеленген фасоль тәрізді болады. Иілген бөліктің ортасында бүйрек қақпасы деп аталатын ойық бар. Бұл қақпалар нерв термин қан тамырлары орналасқан бүйрек бөлігіне әкеледі. Қақпадан төмен қарай орналасқан несетағар шығады және ол бүйрек пен қуықты қосады. Бүйрек қабық (сыртқы) және ми (ішкі) қабаттарынан тұрады. Оның негізгі элементі – нефрон. Нефрон арналар жүйесінен және бүйрек денесінен тұрады.

Әрбір бүйрек құрылысында қан тамырларына байланысты миллионға жуық нефрон бар. Бүйрек пішінді жасайтын капсуланың келесі құрылымы бар, одна кейін қабық зат, содна кейін сәл тереңірек ми. Капсуланың үстіне бүйректі бекітетін ссмайлы талшық бар. Ортасында үлкен кейсе, кіші кейсе және пазуха бар лоханкаға кіретін несетағар бар. Бүйректің бүкіл қуысы мен денесі көктамыр мен артерияны өтеді. Бүйрек жұмысы өте күрделі адам орган болып табылады.

Зат алмасу процесі дегеніміз белгілі бір тәртіппен кезектесіп жүріп отыратын әртүрлі химиялық реакциялардың жиынтығы. Организм мен қоршаған сыртқы орта арасында үздіксіз зат және энергия алмасуы болып тұрады. Сыртқы ортамен зат алмасу организме оттек, су және қоректік заттардың түсуінен басталады. Сыртқы ортадан заттардың организме енуінен бастап, ыдырау өнімдерін қайта тысқа шығаруға дейінгі күрделі өзгеру тізбегін зат алмасу деп атайды. Қоректенудің организмдегі алғашқы статусы ас қорыту процесі болып табылады.

Ассимилляция және диссимиляция Ассимилляция – зат алмасу процесінің қоректік заттарды қабылдауымен, оларды дененің құрылымына – тірі материяға айналдырумен байланысты бөлімі. Диссимиляция – зат алмасу процесінің тірі материяны ыдыратумен, бұзумен байланысты бөлімі.

Зат алмасудың кезеңдері Заталмасу үш кезеңде өтеді: Алғашқы кезеңі – сыртқы ортадан қабылданған қоректік заттардың организмде механикалық, химиялық,биологиялық өңдеуден өтіп, қорытылуынан басталады. Екінші кезеңі – ас қорыту жолынан қоректік заттардың ыдырауында түзілген өнімдердің қан мен лимфаға сіңуі. Үшінші кезеңі – организмде пайда болған зат алмасу өнімдерін бөліп шығару.

Назарларыңызға рахмет!