Ортындаған: Дүйсенбай З. С Тобы: 409 Б Қазақстан-Ресей Медициналық Университеті Казахстанско- Российский Медицинский Университет

Кіріспе Туберкулез термині латынь тілінен аударғанда, tuberculum- төмпешік денег мағынана білдіреді. Туберкулездің анатомиялық бірлігі – төмпешік және казеозды некроз екендігін француз дәрігері Лаэннек XIX ғасырдың бастында айтқан. Туберкулез терминін медицинаға Лаэннек және неміс терапевті Шенлейн енгізген. Бұл мәселенің өзектілігі туберкулездің кең таралуына байланасты жьшы ДД¥ аурудың күрт өсуіне байланасты туберкулезді «әлемдік қауіпті» мәселе деп жариялады.

Микобактериялар- қышқылға төзімді, грамм оң таяқшалар. Туберкулез қоздырғыштын Р. Кох (1882) ашқан. Р.Кох 1911 жилы осы қоздырғышты ашқана үшін Нобель сыйлығына ие балды.

Таксономиясы. Бөлімі- Firmicutes. Тұқымдастығы- Mycobacteriaseaе. Туысы- Mycobacterium. Түрлері- M. tuberculosis, M. bovis, M. africanum, M. avium, M. leprae. Адам организімінде туберкулезді тудырады: Mycobacterium tuberculosis( адамдық түрі) Mycobacterium bovis(ірі қара малдық түрі) Mycobacterium africanum ( аралық түрі)

Құрылымы. ТМБ форматы сәл иілген немесе ұзындығы 1-10 мкм, ені 0,2-0,6 мкм, ұшы дөңестенген ұзын таяқша тәрізді болып келеді.

Бактериялық жасуша микрокапсуладан, 3-4 қабатты қабықтан, цитоплазма дан, цитоплазмалық мембранадын, ядролық субстанция – нуклеотиден турады.

Микрокапсула – тек қана электрондық микроскопия да анақталатынь шырышты құрылым. Ол микобактерияна сыртқы орта факторларынан қорғайды. Жасушалық қабырға. Микроб қабырғасынаң сыртынан қоршап жатады. Онаң құрамына корд-фактор деп аталатынь гликолипид кіреді.Бұл микобактериянаң вируленттілігін сипаттайды. Ол басқа қышқылды липидтермен бірге туберкулез қоздырғышынаң негізін анақтайды және макрофагтарды зақымдап, фагоцитоз аяқталуына кедергі келтіреді. ТБД-да туберкулезге қарсы дәрілерге төзімділік дамыған кезде, жасушалық қабырға өзгереді. Бактериялық цитоплазма. Құрамтында еріген ақуыздары, РНҚ-сы бар гомогенді сипатқа ие. Цитоплазмалық мембрана да микобактериянаң көптеген ферментті жүйесі орналасқан. Ядролық субстанция да микобактериянаң тұқым қуалайтын белгілерін тасымалдайтын гендер жинағы орналасады.

Биохимия.ТМБ-наң биохимиялық компоненттері: Ақуыздар(туберкулопротеидтер) Липидтер Көмірсулар Ақуыздар ТМБ- наң негізгі антигендік құрылымынаң тасымалдаушысы және баяу типті жоғары сезімдалдық реакция ларына спецификалық әсер тудырады. Онаң біріне туберкулин жатады Дені сау жануарға липид фракция сын енгізген кезде, спецификалық қабыну реакция сын тудырады. Липидті фракциялардың әсерінен ТМБ қышқылға, сілтіге, спиртке төзімді. ТМБ-наң тіршілігі ферментер белсенділігіне байланасты, ол арқылы ТМБ-наң түрлері мен вируленттілігі және препаратқа төзімділігі анақтбаллады. ТМБ-сы эндо- немесе экзотоксин бөлмейтіндіктен, жұқтырған кезде клиникалық белгілері болмайды. Олардың көбеюінен және туберкулопротеидтерге жасушанаң сезімталдығы жоғарылағандықтан, жұқтырудың алғашқы белгісі ретінде туберкулин реакция лары оң болады.

Көбеюі 24 сағат ішінде көлдеңінен бөліну арқылы көбейеді. Бір жасушадан екі жасуша түзіледі. Кейде ТМБ бүршіктеніп немесе тармақталып көбейеді тәулікте қоректік ортаға байланасты ТМБ- на макроскопиялық әдіспен анақтауға болады.

Өмір сүру қабілеті. ТМБ қоршаған ортаға төзімді болып келеді. Көп айларға дейін тіпті жарты жилға дейін ағзадан тыс тіршілік гете баллады. Күн сәулесінде ТМБ 1,5 сағатта, ултракүлгін сәуледе 2-3 минута өледі. Қайнатқанда ылғалды қақырықтағы ТМБ 5 минута, ал құрғақ қақырықтағы ТМБ 25 минута өледі. Құрамтында хлоры бар дизенфекциялық ерітіндіде ТМБ 5 сағатта өледі. Фагоцитоз үдерісінде макрофагпен жұтылған ТМБ тіршілігін көп уақытқа дейін сақтайды.

Өзгергіштігі. Көптеген факторлардың әсерінен ТМБ өзгеріске ұшырайды. Жіп тәрізді, актиномицетті, түйіршікті, кох тәрізді формаға айнбаллады. Бұл өзгерістердің әсерінен вируленттілігі мен қышқылға төзімділігі төмендейді. Биологиялық өзгерістің көрінісіне ТМБ-наң L – форматы жатады. Олар тіршілігін сақтай отырып, ағзада ұзақ уақыт персистерленіп, туберкулезге қарсы иммунитетті индуцирлейді. L – форма қайтадан бактерия форматына айнала баллады.

Эпидемиологиясы Жыл сайын 8,8 миллион адам туберкулезбен аурады; Ем қабылдамаған әpбip науқас жилына 10 адамант 15 адамға дейін жұқтыруы мүмкін; Туберкулезге шалдыққандардың 75% жас аралығтындағы адамдарды кұрайды; Онаң салдарынан жил сайын 2 миллионға жуық адам қайтыс болады; Ауруды жұқтырғандардың 5 -10%-тында ғaнa ауру дамуы мүмкін.

Заболеваемость туберкулезом в Казахстане за последние 10 лет снизилась в 2,4 раза, составив в 2017 году 52,2 на 100 тыс. против 126,4 на 100 тыс. населения в 2007 году, показатель смертности - в 6 раз, составив 3,0 на 100 тыс. населения. Об этом сказал директор Национального научного центра фтизиопульмонологии Министерства здравоохранения РК Малик Аденов на брифинге «Влияние туберкулеза на бизнес» в Региональной службе коммуникаций г.Алматы с участием главного врача Межрайонного противотуберкулезного диспансера г. Алматы Жанар Сапиевой, представителя Общественного фонда «Санат әлемі» г. Астана Мурата Маметова и заместителя директора по социальнам вопросам Алматинского завода мостовых конструкций Мурата Хизметова. «Согласно отчету Всемирного экономического форума о Глобальной конкурентоспособности на годы по фактору «Распространенность туберкулеза», по итогам 2017 года Казахстан улучшил свое положение на 2 позиции по сравнению с 2016 годом и занял 90 место среди 138 стран», - сообщил Малик Аденов.