Қарағанды Медицина Университеті Морфология кафедрасы Тақырыбы: Шеміршек тіні Орсссындаған: Төлеубаева.Г.Е 2014 ЖМФ Тексерген: Нурсейтова.К.Т Қарағанды 2019

Жоспар І.Шеміршек тіндері ІІ. Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез ) а)Хондробласттар б)Хондроциттер: І тип ІІ тип ІІІ тип ІІІ. Шеміршек тіндерінің түрлері: а)Гиалинді шеміршек тіні б)Эластикалық шеміршек тіні в)Талшықты шеміршек тіні ІV. Қалпсссына келуі І.Шеміршек тіндері ІІ. Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез ) а)Хондробласттар б)Хондроциттер: І тип ІІ тип ІІІ тип ІІІ. Шеміршек тіндерінің түрлері: а)Гиалинді шеміршек тіні б)Эластикалық шеміршек тіні в)Талшықты шеміршек тіні ІV. Қалпсссына келуі

Шеміршек тіндері-дәнекер тіндерінің жоғары маманданған тобин құрайды. Олар ауа тасымалдау жолдары мүшелерінің (мұрсссын, көмей, кеңірдек, бронхылар), құлақ жарғағсссының, бусссындардың, омыртқааралық дискілердің құрамсссына кіреді, іштегі нәресте скалетінің едәуір бөлігін құрайды

Шеміршек тіндері шеміршек жасушаларсссынан (хондробласта,хондриоциттер, хондрокласттар) және жасушааралық затсссынан тұрады. Шеміршек тіндері массы %сссын су, 10-15% сссын органикалық затрат, 4-7 % сссын минералды затрат құрайды.

Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез ) Шеміршек тінінің даму көзі мезенхима болып табылады.Бассссында,ұрық денесінің шеміршек дамып кале жатқан кейбір жерлерінде,мезенхима жасушалары өздерінің өсінділерінен айырылып,қарқсссынды бөліне бастарды,және бір- біріне тығыз жанаса орналасып,белгілі бір кернеу күшін немсе тур горды тусссындатады.Мұндай аймақ хондрогенді бастамалар немсе хондрогенді аралшықтар деп аталлоды.

Олардың құрамсссында жартылай дің хондрогенді жасушаларға дифференцияланатсссын дің жасушалары болады.Дің жасушалары дөңгелекше пішінімен,ядросы мен цитоплазмассссының арақатсссынассссының жоғары мөлшерімен,хроматиннің орналасусссының диффуздылығымен және ядрошығсссының кішілігімен сипатталлоды.Бұл жасушаларда органеллалар нашар дамыған.Жартылай дің жасушаларда бос рибосомалардың саны артып,түйіршікті эндоплазмалық торлардың мембрана лары пайда болады,жасушалар ұзара түсіп,ядро мен цитоплазманың арақатсссынасы төмендейді.Кейінірек аздифференцияланған ізашар жасушалар морфологиялық тұрғыдан ажыратылуы мүмкін хондробластаға айналлоды. Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез )

Хондробласттар-көбеюге және шеміршектің жасуша аралық затсссын өндіруге қабілетті,жас,жайпақтанған жасушалар.Хондробласттардың цитоплазмассссында жақсы дамыған түйіршікті және түйіршіксіз эндоплзмалық тор,гольджи кешені бар.Хондробласттар фибриллярлық нәруыздарды өндіреді және бөліп шығарады,яғни оксифилді боялатсссын жасуша аралық зат пайда болады.Осылайша алғашқы шеміршек тіні түзіледі.Шеміршек тінінің әрі қарай дифференциялануы барыссссында хондробласта хондроциттерге айналлоды. Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез )

Шеміршек тінінің негізгі жасушалары хондроциттер болып табылады.Жасуша аралық зета ерекше қуыстарда(лакуналарда)жеке немсе топ құрап орналасқан. Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез )

Ортақ қуыста орналасқан жасушалар чтобы біртекті (изогенді)деп аталлоды.Олар бір жасушаның бөлінуі арқылы түзеледі. Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез )

Біртекті топтарда хондроциттердің үш түрін ажыратады. І тип Хондроциттердің бірінші түрі ядро мен цитоплазманың ара- қатсссынассссының жоғарылығымен,Гольджи кешенінің вакуольдерінің жақсы дамуымен,цитоплазма да Митохондриялар мен бос рибосомалардың болуымен сипатталлоды.Бірінші типті хондроциттер жас дамып кале жатқан шеміршекте босым болады. Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез )

ІІ тип Бұл тип хондроциттері ядро мен цитоплазманың арақатсссынассссының төмендеуімен,ДНҚ өндірілуінің әлсіреуімен,сақталсссынуымен,клик озаминокликандар мен протеокликандардың түзелуін және жасуша аралық затқа бөлінуін қамтамасыз ететін түйіршікті эндоплазмалық тордың және Гольджи кешенінің бүкіл компоненттерінің қарқсссынды дамуымен сипатталлоды. ІІ тип Бұл тип хондроциттері ядро мен цитоплазманың арақатсссынассссының төмендеуімен,ДНҚ өндірілуінің әлсіреуімен,сақталсссынуымен,клик озаминокликандар мен протеокликандардың түзелуін және жасуша аралық затқа бөлінуін қамтамасыз ететін түйіршікті эндоплазмалық тордың және Гольджи кешенінің бүкіл компоненттерінің қарқсссынды дамуымен сипатталлоды. Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез )

ІІІ тип ІІІ типті хондроциттер ядро мен цитоплазманың арақатсссынасы ең төмен деңгейімен,түйіршікті эндоплазмалық тордың күшті дамуымен және ритейле орналасуымен сипатталлоды. ІІІ тип ІІІ типті хондроциттер ядро мен цитоплазманың арақатсссынасы ең төмен деңгейімен,түйіршікті эндоплазмалық тордың күшті дамуымен және ритейле орналасуымен сипатталлоды. Шеміршек тінінің дамуы(хондрогистогенез )

Шеміршек тіндерінің түрлері Гиалинді шеміршек тіні Эластикалық шеміршек тіні Талшықты шеміршек тіні

Гиалинді шеміршек тіні Гиалинді шеміршек тіні, мөлдірлігіне және ақшыл- көк түсіне байланысты шсссыны тәрізді деп те аталатсссын, ағзада ең көп таралған шеміршек тіні түріне жатады. Ересек адамдарда гиалинді тін қабырғалардың төс сүйегімен байланысқан ұштарсссында, көмекейде, тсссыныс алу жолдарсссында, жілік сүйектерінің бусссындық беттерінде кездеседі. Әр түрлі ағзалардың гиалинді тінінің ұқсастықтары көп болғанымен, олар жасуша аралық затсссының құрылыссссына, жасушаларсссының орналасусссына байланысты ерекшеленеді. Адам организміндегі гиалинді тіннің көп бөлігі шеміршек қабы – перихондриймен қапталған. Гиалинді шеміршек тіні, мөлдірлігіне және ақшыл- көк түсіне байланысты шсссыны тәрізді деп те аталатсссын, ағзада ең көп таралған шеміршек тіні түріне жатады. Ересек адамдарда гиалинді тін қабырғалардың төс сүйегімен байланысқан ұштарсссында, көмекейде, тсссыныс алу жолдарсссында, жілік сүйектерінің бусссындық беттерінде кездеседі. Әр түрлі ағзалардың гиалинді тінінің ұқсастықтары көп болғанымен, олар жасуша аралық затсссының құрылыссссына, жасушаларсссының орналасусссына байланысты ерекшеленеді. Адам организміндегі гиалинді тіннің көп бөлігі шеміршек қабы – перихондриймен қапталған.

Шеміршек қабы екі қабаттан құралған: сыртқысы құрамсссында көптеген қантамырлары бар талшықты дәнекер тінді; ішкісі хондробласта мен прехондроблаттардан құралған жасушалы. Шеміршек қабсссының астсссындағы аралық қабатта ұзсссын осьтері шеміршек бетімен бағыттас ұршық тәрізді жас хондроциттер орналасады. Төменгі қабаттарсссында шеміршек жасушалары сопақша немсе дөңгелек пішінді болады. Бұл жасушалардың синтетикалық және секреторлық қызметтері нашарлағандықтан, олар бөлінгеннен кейін ажырамай, 2-4 хондроцииттерден тұратсссын изогенді топтар түзеді. Дифференциалданған шеміршек жасушалары және изогенді топтарды базофильді боялған жасуша аралық зат қоршайды. Бұндай қасиеті жасуша аралық затратдағы химиялық компоненттер – ақуыздар мен кликозаминкликандардың біркелкі орналаспаусссына байланысты. Гиалинді шеміршек тіні

Кез келген гиалинді шеміршектің территориялық аймағы, яғни матриксі болады. Мұнда екінші типті коллагендік талшықтар мен шеміршек жасушалары бар. Олар изогенді шеміршек жасушаларсссын қоршап, механиалық қысымнан қорғайды. Коллагендің құрылымдар расы протеокликандармен толтырылып тұрады. Шеміршектің жасуша аралық затсссының құрылыссссында хондронектин ерекше рөл аллоды. Бұл кликопротеин жасушаларды өзара және басқа субстраттармен байланыстырады. Шеміршек тінінің тіректік қызметі оның талшықты каркассссының ғана емс, гидратация дәрежесі жоғары гидрофильді протеокликандардың болусссына да байланысты. Жасуша аралық заттың гидрофильді болуы қоректік затрат мен тұздардың, газ армен метаболиттердің еркін диффузияссссына мүмкіндік береді. Бірақ антигендік қасиеті бар жоғары молекулалы ақуыздар өте алмайды. Кез келген гиалинді шеміршектің территориялық аймағы, яғни матриксі болады. Мұнда екінші типті коллагендік талшықтар мен шеміршек жасушалары бар. Олар изогенді шеміршек жасушаларсссын қоршап, механиалық қысымнан қорғайды. Коллагендің құрылымдар расы протеокликандармен толтырылып тұрады. Шеміршектің жасуша аралық затсссының құрылыссссында хондронектин ерекше рөл аллоды. Бұл кликопротеин жасушаларды өзара және басқа субстраттармен байланыстырады. Шеміршек тінінің тіректік қызметі оның талшықты каркассссының ғана емс, гидратация дәрежесі жоғары гидрофильді протеокликандардың болусссына да байланысты. Жасуша аралық заттың гидрофильді болуы қоректік затрат мен тұздардың, газ армен метаболиттердің еркін диффузияссссына мүмкіндік береді. Бірақ антигендік қасиеті бар жоғары молекулалы ақуыздар өте алмайды. Гиалинді шеміршек тіні

Шеміршектердің барлығсссының құрылысы бірдей емс. Гиалинді шеміршектің бусссындық бетінің бусссын қуыссссына қараған бетінде шеміршек қабсссының болмауы оның құрылымдық ерекшелігі болып табылады. Бусссындық шеміршек үш қабаттан тұрады: беткі, аралық және базальты. Беткі қабатсссында мазда, аз маманданған хондроциттер орналасады. Аралық қабатсссындағы хондроциттер ірірек, дөңгелек пішінді болады. Оларың митохондрия лары үлкен, түйіршікті эндоплазмалық торы мен Гольджи аппараты жақсы дамыған. Базальды қабат базофильді сызықпен екі қабаттқа бөлінеді, екінші қабатсссында қантамырлар болады. Шеміршектердің барлығсссының құрылысы бірдей емс. Гиалинді шеміршектің бусссындық бетінің бусссын қуыссссына қараған бетінде шеміршек қабсссының болмауы оның құрылымдық ерекшелігі болып табылады. Бусссындық шеміршек үш қабаттан тұрады: беткі, аралық және базальты. Беткі қабатсссында мазда, аз маманданған хондроциттер орналасады. Аралық қабатсссындағы хондроциттер ірірек, дөңгелек пішінді болады. Оларың митохондрия лары үлкен, түйіршікті эндоплазмалық торы мен Гольджи аппараты жақсы дамыған. Базальды қабат базофильді сызықпен екі қабаттқа бөлінеді, екінші қабатсссында қантамырлар болады. Гиалинді шеміршек тіні

Гиалинді шеміршек тіні: 1.Шеміршек қабы; 2. Жас хондроциттер; 3.Меншікті зат; 4.Изогенді топтағы хондроциттер.

Эластинді шеміршек тіні. Эластинді шеміршек тіні шеміршек пішіні иілген бөліктері бар мүшелерде кездеседі.Түсі сарғыш, гиалинді тін сияқты мөлдір емс. Жалпы құрылысы гиалинді тіннің құрылыссссына ұқсас. Сырты шеміршек қабымен қапталған. Шеміршек жасушалары капсулаларда бір-бірден немсе изогенді топтармен орналасады. Эластинді шеміршек тінінің ең негізгі ерекшелігі – жасуша аралық затсссында коллагендік талшықтармен қатар эластинді талшықтардың болуы. Шеміршек қабсссына жақсссын жатқан қабаттарсссындағы эластинді талшықтар үзіліссіз шеміршек қабсссына өтеді. Гиалинді шеміршекке қарағанда құрамсссында липидтер, кликоген мен хондроитинсульфаттар аз болады.

Эластинді шеміршек тіні: 1.Хондроциттердің изогенді топтары; 2.Эластинді талшықтар. Эластинді шеміршек тіні: 1.Хондроциттердің изогенді топтары; 2.Эластинді талшықтар.

Талшықты шеміршек тіні Талшықты шеміршек тіні омыртқа аралық дискілерді, талшықты тіннің гиалинді тінге ауысатсссын жерлерінде, қозғалысы аз байламдарда кездеседі. Жасуша аралық затсссындағы параллель орналасқан коллаген талшықтары біртіндеп сиректеп, гиалинді шеміршекке өтеді. Жасушалары – хондроциттер жекаленіп те, топталып та орналасады.

Талшықты шеміршек тіні: 1. Коллаген талшықтары; 2.Хондроциттер.

Қалпсссына келуі Шеміршек тінінің физиологиялық қалпсссына келуі шеміршек үсті қабығсссының және шеміршектің аздифференцияланған жасушаларсссының есебінен,прехондробластадың және хондробластадың көбеюі мен саралануы жолымен іске асады.Бірақ бұл үдеріс өте баяу жүреді.Бусссыннан тыс орналасқан шеміршек тіндерінің жарақаттан кейінгі қалпсссына келуі шеміршек үсті қабықтың есебінен жүреді.