«О «О Ң Т Ү СТІК Қ АЗА Қ СТАН МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ » А Қ АО «Ю жно- К казахстанская » АО АО «Ю жно- К казахстанская медицинская академия » «Южно- Кказахстанская медицинская академия» АО «Медициналық биофизика және ақпараттық технологиялар кафедрасыакадемия» Тақырыбы: Газ қысымы. Парциалды қысым. Манометр. Атмосфералық қысым.АО «Южно-Кказахстанская медицинская академия» Орындаған: Пернебек А. Тобы: В-ФҚ Қабылдаған: Кказахстанская медицинская академия»

ЖОСПАР: 1. Газ ; 2. Газ қысымы ; 3. Парциалды қысым ; 4. Манометр ; 5. Атмосфералық қысым.

ГАЗ Заттың атом дары мен молекула лары бір-бірімен әлсіз байланысқандықтан, кез келген бағытта еркін қозғалатынь және өзіне берілген көлемге толық жайылып орналасатын агрегаттық күйі. Газдардың күйін сипаттайтын шамалар: қысым, көлем, температура. Газдарды сипаттағанда көбінасе қысым мен температурный тұрақты етіп алып, көлемнің өзгерістерін қарастырамыз, көлемнің өзгерісі гайдар үшін деңгейлес болады, себебі олардың молекулааралық қашықтықтары шамамен бірдей.

ГАЗ Қ ЫСЫМЫ Молекулаларының жылулық қозғалыстарынан гайдардың өз көлемін ұлғайтуынан туындайтын күш; оның мөлшері әдетге кг/см 2 немасе атом бірліктерімен өрнектеледі.

ПАРЦИАЛДЫ Қ ЫСЫМ Газды қоспа қысымының сол қоспаға кіретін бір ғана түрбөлшегі тудыратын бөлігі. Оның мөлшері тек қана осы түрбөлшек бүкіл көлемді игерген жағдайда туындайтын қысым мөлшеріне тең болып шығады. Газдар қоспасының жалпы қысымы жеке гайдардың марциалды қысымдарының қосындысына тең: р жалпы = р 1 + р 2 + р Газдың марциалды қысымы оның қоспадағы көлемдік не мольдік үлесіне тура пропорционаленен. Егер газ су үстінде жиналатынь бокса, ол су бушмен қанығады, ххонда жалпы қысым сол газдың марциал қысымы мен су буы қысымы қосындысына тең болады: р жалпы = р(г) + р(Н 2 О), одон р(г) = р жалпы р Н2О.

МЫСАЛЫ Егер бөлме температура сын да және 1×10 5 Па қысымда ауа құрамында 14,5-26,8% аммиактың көлемдік үлесі бокса, ххонда мұндай қоспа жарылғыш болады. Осы қоспада аммиактың марциалды қысымы қай шекте (аралықта) өзгереді? Шешуі: Қоспадағы гайдардың марциалды қысымы олардың көлемдік үлесіне тура пропорционаленен болғандықтан, төменгі қысым р(NH 3 ) =1×10 5 ×0,145 = 14500Па = 14,5 к Па, жоғарғы қысым р(NH 3 ) = 1×10 5 ×0.268 = 26800Па = 26,8 к Па болады.

АРАЛАС ГАЗДАРДЫ Ң Қ ЫСЫМЫН АНЫ Қ ТАУ Аралас газ - қатты отынды ауа және су буының қоспасымен газдандыру кезінде түзілетін газ тәрізді өнім.

МАНОМЕТР Манометр - газдың немасе сұйықтықтың қысымын анықтауға арналған аспап. Дифференциалды манометр - сұйықтық немасе газ ағындарының екі нүктесіндегі қысымдарының айырмашылығын өлшейтін манометр. Шиналық манометр - аз тұрпаттық манометр, шинаның артық қысымын өлшейтін мөлшер.

Манометр Манометр - қысым айырымын өлшеу үшін қолайлы аспап. Қарапайым ашық сұйық манометр латынь әрпі U пішінді шины түтіктен тұрады. Түтікке қандай да бір сұйық, мысалы, аз қысым айырымын өлшеу үшін май сияқты тығыздығы аздау, ал үлкен қысым айырымын өлшеу үшін сынап сияқты тығызырақ сұйық құйылады. Түтіктің бір тармағы ашық қалдырылып, екінші тармағы резеңке түтікшемен жалғасады. Түтікке құйылған сұйық оның екі тармағында да бір деңгейде болады, себебі ыдыс тармақтарындағы сұйық бетіне тек атмосфералық қысым ғана әсер етеді.

Енді резеңке түтікшені бір бетіне резеңке қабықша қапталған дөңгелек қорапшамен жалғастырайық та, қорапшаны ақырын қолымызбен басайық. Бұл кезде қорапшамен жалғасқан манометр тармағындағы сұйықтың деңгейі төмен түседі де, екінші тармағындағы сұйықтың деңгейі жоғары көтеріле бастарды. Қорапты неғұрлым күштірек бассақ, соғұрлым манометр тармақтарындағы сұйық деңгейлерінің айырымы үлкен болады. Себебі резеңке қабықшаны басқан кезімізде қорапшадағы ауаның қысымы аркады. Паскаль заңы бойынша қысымның осы артур манометрдің қорапшамен жалғасқан тармағындағы сұйыққа да беріледі. Сығылған ауаның артық қысымы манометрдің екінші тармағындағы сұйықтың артық бағанының түсіретін қысымымен теңелген кезде, сұйық тепе-теңдік қалыпқа келеді.

СФИГМОМАНОМЕТР Адамның қан айналым жүйесіндегі қысым арнайы құрал сфигмоманометр мен ( гр. сфигмос - жүрек соғуы ) немасе сфигмотанометрмен өлшенеді. Бұл құрал сынапты немасе металл манометр ден, манхеттен және манжетке ауа айдайтын алмұрт пішінді үрлеуіштен тұрады. Манжет дегеніміз - жалпак резеңке камера, сыртында магадан істелген қапшығы болады. Манжет резеңке түтіктер арқылы манометр мен және үрлеуішпен жалғасады. Қысымды өлшеу үшін манжетті әдетте білекке орайды. Осыдан кейін манжетке ауа айда лады, ол қолды қысып, салатамырға ( артерия ) қанның келуі тоқтағанға дейін жүргізіледі.

Стетоскоптың көмегімен осы салатамырдың соғуы тыңдала отырып, манжеттегі ауа біртіндеп босатылады. Манжеттегі қысым салатамырдағы қысымнан аз ( немасе тең ) болған кезде стетоскопа қанның соққаны естіледі, ал манометр жүректің қызметін сипаттайтын қан қысымының жоғарғы мәнін көрсетеді. Осыдан кейін манхеттен ауа жайлап шығарыла бастарды. Дыбыстың өзгерісі қанның айналуына манжеттің бөгет болмайтынын білдіреді. Салатамырдың қызметін сипаттайтын бұл қан қысымын да манометр көрсетеді және ол қан қысымының төменгі мәні болады. Жүрек жұмысы және қан қысымының салатамырдағы және көктамырдағы айырымы - қан айналымның негізгі себебінің бірі. Ал қан қысымы оны өзгеріске ұшырататын ауруларды танып білуге себептаседі. Дені сау адамның қанының жоғары қысымы мм сын. бағ., төменгісі мм сын. бағ. шамасында.

АТМОСФЕРАЛЫ Қ Қ ЫСЫМ Атмосфераның жер бетіне және ххондағы заттарға түсіретін қысымы. Ол барометр мен, яғни сынап бағанасының биіктігімен (мм сын. бағ.), СИ жүйесінде паскаль мен (Па), ал метеорол. ғылымында гектопаскаль мен (г Па) немасе милли бармен (мб) өлшенеді. Теңіз деңгейінде атмосфералық қысым орташа алғанда 1013,25 г Па-ға (760 мм сын. бағ.) тең. Жоғарылаған сайын ауа тығыздығы кеміп, атмосфералық қысым азаяды. Жер бетіндегі қысыммен салыстырғанда 5 км биіктікте атмосфералық қысым 2 асе, 10 км биіктікте 4 асе, 15 км биіктікте 8 асе кемиді. Астана қаласының атмосфералық қысымы Алматыға қарағанда жоғары. [1] Жер шарын коршап тұрған атмосфера өзінің салмақ күші арқылы жер бетіне қысым түсіреді, оны атмосфералық қысым деп атайды. Қазіргі кезде атмосфералық қысымды гектопаскаль мен (г Па) көрсетеді. Қалыптағы атмосфералық қысым ретінде оның теңіз деңгейіндегі орташа көрсеткіші (1013 г Па) алынады. Қысымы бірдей нүктелерді қосатын сызықтарды изобаралар деп атайды.

Атмосфералық қысымды металдан жасалған барометр анероид пен өлшейді.

ПАЙДАЛАНЫЛ Ғ АН Ә ДЕБИЕТТЕР Крейн К.С. Заманауи физика. 1-бөлім: оқулық, Алматы 2013 ж Крейн К.С. Заманауи физика. 1-бөлім: оқулық, Алматы 2013 ж Бижігітов Т. Жалпы физика курсы: оқулық – Алматы 2013 ж Бижігітов Т. Жалпы физика курсы: оқулық – Алматы 2013 ж Құдабаев Қ.Ж. Медициналық биофизика: Алматы 2014 ж Құдабаев Қ.Ж. Медициналық биофизика: Алматы 2014 ж Бижігітов Т. Статистикалық физика. Физикалық кинетика негіздері: Алматы. Бижігітов Т. Статистикалық физика. Физикалық кинетика негіздері: Алматы.