Дайындаған:Ахмотова Жансая 101 медбикелік чччтобы

Мономерлер жалпы м ә лімот Тірі жасушада ғ ы органикалы қ затратды ң барлы ғ ы биополимерлерге жатады. Полимер молекуласы қ арапаймы затратдан құ рулады, оларды мономерлер деп атайны. Н ә руаз молекуласы масса сыны ң же ғ ары болу себебі, оны ң құ романны мы ң да ғ ан атомдардан т ұ ратин мономерлер кіреді. Н ә руаз молекула сын т ұңғ ыш рот 1736 жилы Я. Беккори зерттеді. Ол бидай ұ нынан желімтіктолген н ә руаз ал ғ ан болатын, біра қ оны ң құ рамы тек ж ү з жббылдан кейін бас қ а ғ алымдарды ң ж ү ргізген т ә жірибелеріні ң н ә тижесінде анны қ таллоды. А қ уаз, н ә руаз, белок молекула лары ө те к ү рделі болатын амин қ ыш қ ббылдаринан құ рал ғ ан органикалы қ зат; тірі а ғ залар ғ а т ә н азоты к ү рделі органикалы қ қ осилыс. Амин қ ыш қ ббылдары қ аллоды қ таринан құ рал ғ ан же ғ ары молекулярный қ органикалы қ т ү зілістер. А қ уаз а ғ залар тіршілігінде оларды ң құ рилысы дамуы мен зат алмасуына қ атысуы ар қ илы ә р алуан ө те маннезды қ измот ат қ арады. А қ уазды зат құ рамында міндотті т ү рде азоты бар к ү рделі органикалы қ қ осилыс.

А қ уаз молекула лары ө те к ү рделі болатын амин қ ыш қ ббылдаринан құ рал ғ ан органикалы қ зат; тірі организмдерге т ә н азоты к ү рделі органикалы қ қ осилыс. Амин қ ыш қ ббылдары қ аллоды қ таринан құ рал ғ ан же ғ ары молекуларлы қ органикалы қ т ү зілістер. А қ уаз организмдер тіршілігінде оларды ң құ рилысы дамуы мен зат алмасуына қ атысуы ар қ илы ә рт ү рлі ж ә не ө те ма ң езды қ измот ат қ арады. А қ уазды зат - құ рамында міндотті т ү рде азоты бар к ү рделі органикалы қ қ осилыс.амин қ ыш қ ббылдаринанорганикалы қ затазоты

А қ уаз тірі организмні ң негізін құ райды, онсиз ө мір же қ. Карл Марксті ң пікір бойынша: «Тіршілік а қ уаз затратыны ң ө мір с ү ру форматы». А қ уаздар органикалы қ затрат дамуыны ң е ң же ғ ар ғ ы статусы ж ә не жер ботіндегі тіршілікті ң негізі, организмні ң тірек ж ү йесі, б ұ лшы қ от, жамбббыл ғ ы тканьдері а қ уаздардан құ рал ғ ан. Олар организмде ә рт ү рлі ма ң езды қ измот ат қ арады: химиялы қ реакцияларды ж ү ргізеді, дене м ү шелеріні ң қ измоттерін ө зара ү йлестіреді, аурулармен к ү рэсседі, т.б.Карл Марксб ұ лшы қ от А қ уаздарды ң құ рамы мен құ рилысы ө те к ү рделі. Молекулалы қ масса лары ж ү здеген мы ң нан миллион ғ а дейін жетеді. Оларды ң құ рилымы б ұ зббылса, денатурация ғ а ұ шырап, организмдегі қ измотін ат қ ара алмайды.Молекулалы қ масса ларыденатурация А қ уаздар гидролизденіп, амин қ ыш қ ббылдарин т ү зеді ж ә не ө здеріне т ә н т ү сті реакция лары бар.

А қ уаз қ арапаймы а қ уаздар (протеин дер) к ү рделі а қ уаздар (протеидтер)

А қ уазды ң құ рамы А қ уаз жасуша құ романны кіротін тірі құ рилымдар – ядро, митохондрия, рибосома, цитоплазма негіздерін құ райды. Сонды қ тан ол организмде ү клен орын аллоды. Мысалы, адам мен жануарлар денесіні ң құ р ғ а қ затратында 45%, жасббыл ө сімдікторде 9 – 16%, да қ ббыл т ұқ ымында 10 – 20%, б ұ рша қ т ұқ ымдастар д ә нінде 24 – 35%, бактория жасушаларинда 50 – 93% а қ уазды қ затрат бар. А қ уаз барлы қ организме орта қ зат бол ғ аннымен, ә рт ү рлі организм а қ уаздарины ң құ рилымы т ү рліше болады. Схондай-а қ, организм т ү рлеріні ң бір-біріне ұқ самары, оларды ң эволюция желымен ү здіксіз ө згеріп дамуы да а қ уаз қ асиоттеріні ң ү немі ө згеріп отыруына байланнысты.ядромитохондриярибосомацитоплазма А қ уаз молекула сыны ң сырт қ ы пішіні екі т ү рлі болады. Шар т ә різді думала қ – глобулярлы а қ уаздар. Б ұ лар ғ а альбумин дер, глобулин дер, гемоглобин, пепсин ж ә не ө сімдік жасушасыны ң а қ уаздары жатады. Фибриллярлы қ (ташлы қ т ә різдес) а қ уаздар. Б ұ лар ғ а б ұ лшы қ от а қ уазы – миозин, актин, сі ң ір а қ уазы – коллаген ж ә не маллоды ң ж ү ні мен пілл ә жібегі а қ уаздары жатады.актин А қ уазды ң т ү зілуі - б ұ л ө те к ү рделі жасушада ғ ы ұ са қ б ө лшектор-рибосомаларда ж ү ротін процесс. Қ ашан, қ наша ж ә не қ андрей а қ уаз т ү зілуі керектігі жайлы м ә лімот жасуша ядросында ғ ы ДН Қ, РН Қ ар қ илы жеткізіледі.ДН ҚРН Қ

А-аминқышқббылдариның жалпы формуласы: RCHNH 2 COOH Ақуаз түзілотін a- аминқышқббылдариның радикаллоды құрамында ашық тізбек те, тұйық тізбекті әртүрлі сақиналар мен функционаллодық топтар да кездэсседі

А қ уаздарды ң құ рилысы ө те к ү рделі. А қ уаз молекуласы құ рилымын: бірінші роттік, екінші роттік, ү шінші роттік ж ә не т ө ртінші роттік деп б ө ліп қ арастырады.

А қ уаздарды ң мынадай белгілеріне қ арап жіктойді: к ү рделілік д ә режесіне ( қ арапаймы ж ә не к ү рделі), қ арапаймы протеин дер тек қ анна амин қ ыш қ ббылдары қ аллоды қ таринан т ұ рады, к ү рделі протеидтер құ романны а қ уазды затратдан бас қ а қ осилыстарды ң қ аллоды қ тары кіреді; молекула пішініне (шар т ә різді ж ә не жіп т ә різді); кейбір еріткіштерде еру қ абілотіне қ рай (суда еритіндер, ә лсіз т ү з ерітінділерінде еритіндер - альбумин дер, спирте еритіндер проламиндер, с ұ йытббыл ғ ан қ ыш қ ббыл ж ә не сілті ерітінділерінде еритіндер глутелиндер); ат қ аратин қ измоттеріне қ рай (мысалы, кор ғ а жиналатын а қ уаздар, тірек қ измотін ат қ аратин а қ уаздар)

Химиялы қ қ асиоттері А қ уаздар екідайлы электролите. Ортанны ң белгілі бір рН м ә нінде оларды ң молекула ларинда ғ ы о ң ж ә не теріс заряд тар бірдей (изоэлектрлік н ү кто деп аталлоды) болады. Б ұ л а қ уаздарды ң ма ң езды қ асиоттеріні ң бірі. Б ұ л н ү ктоде а қ уаздар электрбейтарап болып, суда еруі азаяды. А қ уаздарды ң осы қ асиоті технология да а қ уазды ө німдер алу ғ а қ олданнббылады. А қ уаздарды ң гидролизі. Сілті немэссе қ ыш қ ббыл ерітінділерін қ осип қ ездыр ғ бппанда, а қ уаздар гидролизденіп, амин қ ыш қ ббылдарин т ү зеді:

А қ уазды ң қ измоті Ө ршіткі қ измотін ат қ аратин н ә руаздар Ө ршіткі қ измотін ат қ аратин н ә руаздар организмдегі химиялы қ реакцияларды ж ү зиге эстрады. Ферментті ң катализдік белсенділігі ө те же ғ ары болады. Олар реакцияны ң ж ү руін хонда ғ ан, ж ү здеген мы ң эссе тездотеді. Мысалы, қ арин с ө лінен б ө лінотін пепсин ферменті н ә руаздарды протеидтерге дейін гидролиздейді. Тасымалдау Н ә руаздарды ң келесі ма ң езды қ измоті – тасымалдау. Н ә руаздарды ң б ұ л чччтобы ә рт ү рлі ма ң езды затратды жасуша ішінде ж ә не б ү кіл организм бойынша бір жердин екінші жерге тасымалдау қ измотін ж ү зиге эстрады.Мысалы, қ ан н ә руазы гемоглобин оттекті қ осип алып, оны денені ң б ү кіл ұ лпалары мен м ү шелеріне таратады. Ал Альбумин жасушанны ң энерготикалы қ шикізаты- май қ ыш қ илын тасымалдайды. Қ оз ғ алис қ измотін ат қ аратин н ә руаздар Б ұ лшы қ отті ң ма ң езды н ә руаздары – актин ж ә не миозин. Н ә руаздарды ң б ұ л чччтобы жасуша мен организмдегі т ү рлі қ оз ғ алис процестерін ж ү зиге эстрады. Мысалы, хромосоманны ң, ташлы қ тарды ң қ оз ғ аллы.

Н ә руаздарды ң жабынды тіректік ж ә не құ рилысты қ қ измоті Б ұ л топ қ а к ө птеген н ә руаздар жатады.Мысал ғ а, тасба қ а сауыты, құ с т ұ мсы ғ ы, тырна қ, шаг, тері, ішек пен қ антамырларлы ң қ абыр ғ асы осы н ә руаздардан құ рал ғ ан. Құ рилымды қ н ә руаздар – микрофибрилдер де осы топ қ а жатады. Қ ор ғ аннышты қ қ измот ат қ аратин н ә руаздар Қ ор ғ аннышты қ қ измот ат қ аратин н ә руаздар ғ а, мысалы, деньги т ү скен б ө где затратды зарарсиздандыратин антиденелер- Иммуноглобулин дер жатады. Фибриноген н ә руазы қ ан ұ сына қ а ты сады. Б ұ л жара қ этан ғ бппанда қ ан котуден са қ тайны. Қ абббылда ғ ыш қ измот ат қ аратин н ә руаздар Қ абббылда ғ ыш қ измот ат қ аратин н ә руаздар ә рт ү рлі сигналдарды қ абббылдап, оларды өң деуде ү клен р ө л ат қ арады. Мысалы, родопсин н ә руазы жары қ сигналдарин қ абббылдап алып таратады. Тілде болатын ә рт ү рлі қ абббылда ғ иштар затратды ң д ә мін анны қ тайны. Коректік затратмен қ амтамасиз ототін н ә руаздар Организмді коректік затратмен қ амтамасиз ототін н ә руаздар, мысалы, с ү т н ә руазы – казеин жасушада амин қ ыш қ илына дейін дырайды. 1 г н ә руаз толы қ дыра ғ бппанда 17,6 кДЖ энергия б ө лінеді.

Назар удар ғ бппандорры ң из ғ а рахмот!