Тексерген: Рахимова А.Т

Мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың құқығы көп уақыт бойы халықаралық қауымдастықтың назарында болып келді. Қазіргі уақытта көтеріліп отырған жалпы проблемаға байланысты біріккен Ұлттар Ұйымы тарапынан Адам құқығы туралы декларация, Мүгедектердің құқығы туралы декларация, Ақыл-ой дамуы кешеуілдеген тұлғалардың құқығы туралы декларация, Бала құқығы туралы конвенция, Мүгедектердің мүмкіндігі мен ережелерін сақтаудағы тең құқығын сақтаудың стандарты ережелері түріндегі бірқатар нормативтік құжаттар жасақталған.

1989 жил ғ ы 20 қ рашада ғ ы Бас Ассамблеяда Бала құқ ы ғ ы туралы конвенция қ абылданып, баланы ң м ү мкіндігін ә лемдік де ң гейде са қ тай білу, оны дамытуды ң қ ажеттілігі қ абылданды. Конвенцияны ң негізгі ма қ сайты - максималды т ү рде баланы ң қ ызы ғ ушылы ғ ын са қ тау. Конвенцияны ң ережелері ма ң езды т ө рт талап негізінде ( ө мір с ү руге қ абілеттілік, даму, қ ор ғ ау, қ о ғ амда ғ ы белсенді ө мір с ү руін қ амтамасыз эту) қ арастырылды. Конвенцияны ң 23-ші бабында «м ү мкіндігі шектеулі баланы ң ө мір с ү руіне жа ғ дай жасау» туралы м ә селлер к ө теріледі. М ү мкіндігі шектеулі балаларды ң білім алуы, к ә сіби е ң бекки дайынды ғ ы, олар ғ а медициналы қ к ө мэк к ө рсэту, денсаулы ғ ын ны ғ айтуда ғ ы қ ажеттіліктерді ң қ анна ғ аттандырылуы туралы баса айтылады.

Саламандық декларация да (1994) «инклюзия» - бұл білім беруді дамытудағы басты бағыт деп есептеген. Инклюзивті білім беру жүйесінің ерекшелігі әрбір баланың қажеттілігі мен мүмкіндігіне қарай бейімделуге міндетті, бірақ жалпы білім беру мэктептерде біріктіріп оқытумен қатар кейбір балалар арнайы мэкемелерде білім аллоды. Жоғарыда аталған халықаралық құжаттарды жүзеге асыру нәтижесінде тоқсаныншы жилдары білім беру жүйесінде «инклюзия», «инклюзивті білім беру», «инклюзивті ямал» бағыттары дамы баста ты.

Қазақстан Республикасының арнайы білім беру жүйесі 90-шы жилдарда мүмкіндіктері шектеулі балаларды әлеуметтік бейімделуін жетілдіру мақсайтында халықаралық құқықтық актілер қабылданды, олар Бала құқықтары туралы Конвенция (1989) және Мүгедектердің құқықтарының тепе-теңдігін қамтамасыз эту туралы ережелер (1993), білім алуда ерекшеқажеттіліктері бар балаларға арнайы білім беру және жағдайын реттеу үшін Саламандық декларация (1994).

2002 жилғы «Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік және медициналық- педагогикалық түзете қолдау туралы» заңы мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеу, еңбек және кәсіби даярлығына байланысты проблемаларды шешуде тиімді жүйені құруға бағытталған қолдау көрсэтудің әдістері мен формасын анықтайды. Заңда мүмкіндігі шектеулі баланың лайықты өмір сүруін қамтамасыз этудің арнайы жағдаяттары қарастырылған: жалпы кешенді медициналық, педагогикалық, психологиялық және әлеуметтік тексеріс пен кәсіби диагностика жасау, оңалтудың жеке бағдарламасын құрастыру, медициналық, педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік қызмет көрсэту мен кәсіби еңбекки үйрэту жолдарымен туғаннан бастап кәмелет жасқа келгенше көмэк көрсетіледі; мүміндігі шектеулі балаларды арте жастан анықтаудың бірыңғай мемлекеттік жүйесі мен Республика бойынша балалардың даму мониторингісін құру; арнайы әлеуметтік, медициналық және білім беру қызмет көрсэту мэкемелерінің дамуы; мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік ортаға кіріктіру; мүмкіндігі шектеулі баланың отбасына әлеуметтік қолдау көрсэту; мэкемені ғылыми және ұйымдастырушылық-әдістемемен, кадрлармен қамтамасыз эту.

Қазақстан Республикасының жилдарға арналған білім беруді Мемлекеттік бағдарламасында мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастырудағы басты мәселлерді шешу жолдары айқын көрініс тапты. Олар төмендегідей: Арнайы білім беру ұйымдарын, түзэту және инклюзивті білім беру кабинеттерін, арнайы балабақша және мэктеп, ата-анналарға кеңес беру пунктерін сақтай және кеңейте отырып арте жастан түзете-педагогикалық қолдау көрсэту. Білім беру жүйесінде білім алуға мүмкіндігі жоқ, үй жағдайында білім алтын мүмкіндігі шектеулі балаларды қашықтықтан оқытуды ұйымдастыру және жеке бағдарлама құрастыру. Мұғалімдердің қазіргі таңдағы жаңа технологиялық құралдармен жұмыс жасау біліктілігін арттыруда және жаңа білім беру жүйесінде кәсіби құзыреттілігін дамытуда қайта даярлану мен арнайы курстардан өткізу. Балабақша және жалпы білім беру мэкелерінде мүмкіндігі шектеулі әр балаға «тосқауылсыз» жағдай мен органы құру.