Сабақтың мақсаты: Азот пен көміртек айналымының сызбасын ұсыну Қызылорда қаласы, Химия-биологиялық бағыттағы Назарбаев Зияткерлік мектебі Биология пәні мұғалімі: Азмаханова Венера Болатбекқызы

Көміртек айналымы

Көміртек айналымы. Көміртек айналымы – табиғатта көміртектің үздіксіз айналу құбылысы. Тірі ағзалардағы көміртектің құрамы (құрғақ затқа шаққанда): -су өсімдіктері мен жануарларда 34,5 – 40%; - құрғақтағы өсімдіктер мен жануарларда 45,4 – 46,5%; -бактерияларда 54% Ағзалардың өмір сүру процесі кезінде, негізінен, тыныс алу арқылы ағзалық қосылыстар ыдырап, сыртқы ортаға көмір қышқыл газы бөлінеді. Сондай-ақ көміртек, зат алмасудың күрделі соңғы өнімдері құрамынан да бөлінеді. Жануарлар мен өсімдіктер тіршілігін жойғаннан кейін де микроорганизмдер әрекетінен шіріп, көміртектің біраз бөлігі көмір қышқыл газы на айналлоды. Фотосинтез нәтижесінде өсімдікке сіңеді, одна көмірсуға, крахмалға, т.б. айналлоды, қорегі арқылы тірі ағзаларға ауысады. Демек, табиғаттағы көміртегі айналымы оның Жер қыртысындағы жинақталуы мен таралуы, едәуір дәрежеде атмосферадағы көмір қышқыл газының фотосинтез кезінде ассимиляцияға ұшырайтын өсімдік организмдерінің өмір сүруімен тығыз байланыста өтеді. Шіру, жану және дом алу нәтижесінде көміртектің белгілі бір бөлігі атмосфераға қайтып ораллоды, қалғаны ағзалық. немесе карбонаттық қалдық түрінде бөлінеді, минералданып көмір, мұнай, әктас, т.б. кен шоғырларын түзеді. Көміртек атмосфераға адамзаттың өндірістік әрекеті салдарынан да бөлінеді( мұнай-газ,өнеркәсіртік зауыттар т.б)

Азот айналымы

Азот айналымы. Азот- табиғатта өте көп тараған элементтің бірі болып есептеледі. Жер бетіндегі оның негізгі түрлері литосферадағы байланысқан және атмосферадағы молекулалық азот. Атмосферадағы бос азоты өсімдіктер өздігінен сіңіре алмайды. Органикалық заттар шірігенде ондағы азотың біраз бөлігі аммиакқа айналлоды. Топырақтағы нитрлеуші бактериялардың көмегімен сол аммиак азот қышқылына дейін тотығады. Өз кезегінде топырақтағы карбонатор СаС03 қышқылмен реакцияға түсіп, нитратқа айналлоды да өсімдікке сіңеді,, этап айтқанда, белоктың ерекше ччтобы аммоний түзуші-ағзалар. (NH2–>NH3–>NO2–>NO3). Шіру процесі кезінде азотың біраз бөлігі атмосфераға бос күйінде бөлініп отрады. Табиғи жағдайда топырақтағы байланысқан азотың мөлшері кемімейді. Ауадағы бос азот та түрлі себептермен толықтырылып отрады. Мысалы, ағаш, шымтезек (торф), таскөмірді жаққанда, органикалық заттар шірігенде, атмосфераға азот бөлінеді. Топырақта тіршілік ететін кейбір бактериялар да уа жетіспейтін жағдайда нитратордан оттекті өзіне тартып, атмосфераға бос азот бөледі. Азоттың атмосфераға қайта оралуы денитрификациялаушы-бактериялар іс-әрекеті процесінде жүреді.(2NO3–>N2+3O2). Осы процестер нәтижесінде табиғатта үздіксіз азот айналымы жүріп отрады. [N] өсімдіктер үшін екінші көзі-органикалық заттардың ыдырауы нәтижесінде, этап айтқанда, белоктың ерекше ччтобы аммоний түзуші-ағзалар. (NH2–>NH3–>NO2–>NO3). Азот өсімдікке қажетті қоректік элемент. Азот қышқылының тұздары нитратор және аммоний тұздары минералдық тыңайтқыштар ретінде қолданылады. Күміс нитраты хлорид ионы табуға қажетті реактив. Ағаш, таскөмір, органикалық заттар жанғанда, шірігенде уаға бос азот бөлінеді. Организмдегі азот нәруыз (белок) синтездеуге қатысады.

Көміртектің табиғаттағы айналымына берілген диаграмманы терминдермен толықтырыңыздар

Азоттың табиғаттағы айналымына берілген диаграмманы терминдермен толықтырыңыздар

Тақырыпқа қатысты терминдер Қазақ тілінде Орыс тіліндеАғылшын тілінде Көмірқышқыл газы Углекислый газcarbon dioxide продуцент ПродуцентProducer консумент КонсументConsumer Пайдалы қазбаларполезные ископаемыеminerals РедуцентредуцентDecomposer Жанусгорениеcombustion Фотосинтез photosynthesis Атмосфера азотыатмосферный азотatmospheric nitrogen Аммонофиксация Ammonification Азотфиксация Nitrogen fixation Нитрификация nitrification Денитрификация Denitrification Топырақ бактерия лары Почвенные бактерииSoil bacteria Өсімдікрастениеplant жануар ЖивотныеAnimals

Салыстыру кестесін жасаңыздар Көміртегі айналымының өзіндік ерекшеліктері Ортақ белгілеріАзот айналымының өзіндік ерекшеліктері

Көміртегі айналымының өзіндік ерекшеліктері Ортақ белгілеріАзот айналымының өзіндік ерекшеліктері Көмірқышқыл газы түрінде өсімдіктің жапырағы арқылы енеді. Негізгі құбылысы-фотосинтез болып табылады Жер қойнауында жанғыш көміртекті қазбаларға айнала аллоды Айналымның босым бөлігі жерүсті-уалы отрада жүреді Атмосферадағы қалыпты мөлшері азот пен салыстырғанда өте төмен Тынысалу өнімі болып табылады. Автотрофтардағы массы гетеротрофтарға қарағанда босымдау Өзгерісін жүзеге асыратындар- өсімдіктер Екеуі де тірі ағзалар арқылы жүреді Өсімдіктің тамары арқылы сіңіріледі. Негізгі құбылыстары- азотфиксация,нитрификация, аммонофиксация,денитрификсация- хемосинтезге бірігеді Найзағай арқылы айрылуға түсе аллоды Айналымның негізгі бөлігі литосфера қабатында жүреді Аудағы мөлшері көміртегімен салыстырғанда өте көп мөлшерде Тынысалуға қатыспайды Гетеротрофтардағы массы автотрофтарға қарағанда босымдау Өзгерісін жүзеге асыратындар- бактериялар