3 дәріс тақырыбы: Педагогика адам туралы ғылымдар жүйесінде. 1 Педагогика ғылымының қалыптасуы мен дамуы 2 Педагогика пəні, оның негізгі категориялары жəне олардың өзара байланысы. 3 Педагогика ғылымының функциялары мен міндеттері. 4 Педагогикалық зерттеудің мәні мен құрылымы

Педагогика бұл – адамзат ғылымының ең ежелгі және қоғам дамуының ажырамас салаты болып табылады. Педагогика барлық ғылымдар сияқты философия ғылымы аясында қарастырылды. Ежелгі грек философ тарды Гераклит, Демокрит, Фальс, Сократ, Аристотель, Платон, т.б. ғалымдарының педагогикаға қосқан үлесі зорь. «Педагогика» денег ұғым көне грек елдерінде б.э.б. 2,5 жылда панда болған. яғни термин, көне грек тілінен шыққан, ол балаларды ертіп жүру, баланы жетектеп мектепке апару «Педагогика» термині гректің екі сөзінен: «paida» – балалар және «logos» - баланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу, бағу ұғымдарынан шыққан. Әрбір ғылымның өзіне тен зерттейтін салаты және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философиядағы ұғымдарға «болмыс», «материя», «қозғалыс»; саяси экономикада- «қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары», ал педагогика да – «тәрбие», «білім беру», «оқыту»

Педагогиканың панда болуы қоғамның жас ұрпақты тәрбиелеудің тиімді жолын табу мақсатынан және де өндірісті дамыту талабынан туған. Тәрбие ұрпақ пен ұрпақты байланыстыратын дәнекер болып сана лады. Педагогика ғылымы ұзақ тарихи даму жолынан өтті. Алғашқы педагогикалық ой-пікірлер ертедегі шығыс елдерінің (Мысыр, Вавилония, Унді, Қытай) философиялық жүйесінде дамып, кейін біртіндеп өз алтына жеке ғылым болып дамы баста ты. Ежелгі дуние философиясы ертедегі шығыс елдерінің қорытып жиыстырған білім мұрасын дамытқан еді. Сократ, Платон, Аристотель, Демокрит саясат, тәрбие, мемлекет, жеке адам тәрбиесінің мақсаттары мен мазмұны және ерекшелігі сияқты педагогикалық мәселелерді қарастырады. Педагогиканың ғылым ретінде дамуына әсер ететін факторлар мен даму ерекшеліктері «...ізденістің ең қызықтысы ұлы адамдардың ойына ілесу» А.С.Пушкин

Грецияда педагогикалық ойлардың панда болуы. Демокрит (б.э.д ж.) - философ-материалист, атомистік теорияның негізін салушы: Жеке тұлға дамуының материалистік тұжырымдамасын ұсынды. Ол дүние материалдық, бір-бірінен түрі және жағдайы жағынан ерекшеленетін атомдардан тұрады. Организмнің өмірі мен өлімі атомдардың бірігуіне және ыдырауына әкеледі; Жанның өлмейтінін жоққа шығарды. Ол адамның қалыптасуы оның табиғатына және тәрбиесіне байланысты деп түсіндірді; Ортаға, үлкендердің үлгі-өнегесіне мән берді, Материалистік таным теориясы бойынша білімнің басы түйсіктер екендігін, ал шындық ақыл арқылы іске асатындығын (теориялық ойлау), дәлелдеу, ақыл-ой тәрбиесінің мәселесін шешуде ерекше орында. Сократ (б.з.д ж.) – философ-идеалист: Тәрбиенің мақсаты – заттардың табиғатын зерттеу емс, ол өзін-өзі танып білуі, адамгершілікті жетілдіруі болу керек. Демокрит (б.э.д ж.) Сократ (б.з.д ж.)

.

Аристотель (б.з.д ж.) – гуманитарлық, жаратылыстану ғылымдарының негізін салушы белгілі философ, ғалым. Ликейдегі (білім беру мекемсі – лицей осыдан панда болған) мектептің негізін қалаушы. А.Македонскийдің тәрбиешісі, Платонның шәкірті. Аристотель еңбектері 4 топқа бөлінеді: Логика, Метафизика және жаратылыстану, Этика және саясат, Поэтика және риторика. Тәрбиенің мақсаты – табиғатпен тығыз байланысты жанның барлық жақтарын үйлесімді дамыту; Оқуды «өзіне емс, отанға тиісті», қоғам үшін пандалы адам дайындаумен байланысты қоғамның өмір сүру форматы ретінде қарастырған; Әрбір тәрбиеші өз қызметін әлеуметтендіруге, яғни қоғамға пандалы адам тәрбиелеуге бағыттайды денег идеяны ұстанған; Баланың табиғатына сәйкес адамгершілік, ақыл-ой тәрбиесін ұйымдастыру және балалардың жас ерекшеліктерін ескеру; Шығармашылықтың бастапқы нүктесі ретінде адамның белсенділігін, өз бетінше әрекеті мен икемділігін этап өткен; Балаларды дамуына қарай жас кезеңдеріне бөлуді алғаш ұсынған: туғаннан 7 жасқа дейінгі кезең; 7 жастан 14 жасқа дейін; 14 жастан 21 жасқа дейін. Отбасы тәрбиесіне, дене тәрбиесіне ерекше мән берген; Саз өнерін адамгершілік және эстетикалық тәрбиенің құралы ретінде бағалаған. Аристотель (б.з.д ж.)

Тәрбие - тарихи ұғым. Ол адамзат қоғамымен бірге панда болып, оның өмір сүруі мен дамуының ажырамас бөлігіне айналды және қоғам өмір сүріп тұрғанда ол да өмір сүретін болады. Сондықтан да тәрбие - жалпыға ортақ және мәңгілік категория. Көптеген философ тар қоғам өмірін басқарып, реттеп отыратын заңдарға талдау жасайт отырып, тәрбие мен қоғамның өңдірістік күштерінің даму деңгейі арасында объективтік байланыс бар екенін дєлелдеді. Тəрбие – педагогикалық процесс жағдайында жеке адамның қоғамдық тəжірибені игеру үшін бағытталған белсенді іс-əрекетін қолдау жəне ұйымдастыру.

Педагогиканың келесі негізгі категориясы - оқыту. Бұл оқытушылар мен оқушылардың білімді, қабілетті, дағдыларды бойға сіңіріп, игеруге, оқушылардың дүниеге көзқарасын қалыптасыруға, ақыл-ой күштері мен әлуетті мүмкіндіктерін жетілдіруге, алға қойған мақсаттарға сайт өзін-өзі білімдендіру дағдыларын орнықтыруға бағытталған ұйымдасқан, мақсатты және басқару арқылы жүзеге асырылатын өзара іс-ќимыл жасау процесі. Оқытып-үйретудің негізін білім, қабілет және дағды құрайды. Білім беру – тәрбиенің және оқытып-үйретудің нәтижесі. Тура мағынасында білім беру оќып үйренген пәндер туралы нақты, түпкілікті түсініктерді, бейнелерді қалыптастыру және олар арқылы тәрбиелеу болып табылады. Білім беру - бұл оқушылар алып, меңгеретін білімдердің, қабілеттердің және дағдылардың жүйеге келтірілген жиынтығы. XIX ғасырда білім алу адамның қалыптасуы ретінде түсінілді. Қазіргі кезде адамзат балансы жинақтап, зерделеген білім негіздері ұшан-теңіз, адам қаншама ұзақ уақыт оқып-үйренсе де, осыншалық білімнің бәрін бірдей игре алмаз еді.

Қоғамдық даму, педагогика ғылымы мен практика наң арасындағы байланыс І- дәуір Алғашқы қауымды қоғам. Құлдық қоғам ІІ- дәуір Феодалдық қоғам. Капиталистік қоғам ІІІ-дәуір Капиталистік қоғам. Коммунистік (кеңестік) ІV – дәуір Қазіргі дәуір Алғашқы еңбек құралдары мен өндіріс орындарының панда болуы Біріккен іс-әрекет барысында білім беру Белгілі бір практикалық іс-әрекеттерді көрсету. Білімдер жиынтығын беру іс-әрекеті Білімдерді өз бетімен меңгеру жолдарын үйрету

Кеңестік дәуірдегі педагогиканың даму жағдайлары мен ерекшеліктері Оқу пәндері құрамы әртүрлі, яғни гуманитарлық, физика-математикалық табиғи ғылымдарды қамтыды; Тіл мен әдебиетке, математика және жаратылыстану ғылымдарына көп оқу сағатын бөлді; Дене тәрбиесіне де көп сағат бөлінді.

Батыс әлеміндегі педагогикалық ойлар дамуы ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында педагогикалық ойлар дамуыф орталығы АҚШ-қа қарай ауысты. Қазіргі қоғам ерекшеліктеріне сәйкес адамды тәрбиелеудің жалпы принциптері тұжырымдалды, заңдылықтары анықталды, әрбір адамға тес және жеңіл түрде жобаланған мақсаттарға қол жеткізу мүмкіндігін беретін білім берудің тиімді технологиялары жасалып, енгізілді. Американдық педагогика өкілдері Д.Дьюи ( ), прагматикалық оқытуды зерттеген Э.Торндайк ( ) қазіргі кездегі белгілі педагог Б.Спок еңбектері де педагогика ғылымы дамуына маңызды үлес қосты. ХХ ғасырдың басында әлемдік педагогика да еркін тәрбиелеу мен бала тұлғасын дамыту идеялары тарой баста ты. Бұл бағытта итальян мұғалім М.Монтессори ( ) үлкен еңбек сіңірді.

Педагогика басқа да ғылымдар сияқты сипаттау, суреттеу, түсіндіру жəне болжау функцияларын атқарады. Бұл функциялар бір-бірімен тығыз байланысты. Бірақ педагогика ғылымының объектісі əлеуметтік- гуманитарлық сфераға жатқандықтан оның өзінің ерекшеліктері бар. Педагогика - педагогикалық шындықты объективті көрсетіп қана қоймай, сонымен қатар оны өзгертуі, жетілдіруі қажет.

Педагогиканың теориялық функциясы үш деңгейде іске асырылады: 1)сипаттау немсе түсіндіру – озық педагогикалық тəжірибені зерттеу; 2)диагностикалық – педагогикалық құбылыстардың, оқушы мен мұғалім ісəрекетінің тиімділігін анықтау, оларды қамтамасыз ететін себептерді, шарттарды анықтау; 3)болжамдық – педагогикалық шындықты экспериментальды зерттеу, солардың негізінде сол шындықты түрлендіру моделін жасау.

Технологиялық функция да үш деңгейде іске асырылады: 1)проективтік, əдістемелік материалдарды дайындаумен байланысты (оқу жоспарлары, бағдарламалары, оқулықтар жəне т.б.); 2)түрлендіруші – педагогикалық ғылым жетістіктіктерін білім беру практика сына енгізу; 3)рефлексивтік жəне түзетушілік – ғылыми зерттеу нəтижелерінің оқыту мен тəрбие практика сына ықпалын бағалау жəне ғылыми теория мен практикалық іс-əрекеттің өзара əрекеттеріне түзетулер енгізу.

Педагогиканың міндеттері: - тəрбиедегі, оқытудағы, тəрбие жəне білім беру жүйелерін басқарудағы заңдылықтарды ашу; -педагогикалық практика на, тəжірибені зерттеу жəне қорыту; - білім берудің дамуын болжау; - зерттеу нəтижелерін педагогикалық практикаға енгізу

Педагогикалық ғылым құрылымы мен салалары: Жалпы педагогика – тəрбие мен білім берудің, оқытудың жалпы заңдылықтарын зерттейді. Ол 4 бөлімнен тұрады: жалпы негіздері, дидактика, тəрбие теориясы жəне мектептану. Жас ерекшелік педагогикасы (мектепке дейінгі, мектеп, үлкендер педагогикасы) – оқыту мен тəрбиенің жас ерекшеліктерімен байланысты аспектілерін зерттейді. Коррекциялық педагогика: сурдопедагогика, тифлопедагогика, олигофренопедагогика жəне логопедия. Педагогика тарихы - педагогикалық идеялар мен педагогикалық практика наң даму тарихын зерттейді. Салалық педагогика (əскери, спорт, жоғары мектеп, кəсіби педагогика). Этнопедагогика - тəрбие салатындағы халық тəжірибесін, яғни халықтық педагогиканы зерттейді. Салыстырмалы педагогика - əр елдердің білім жүйелерін салыстыра отырып зерттейтін педагогика салаты. Оқыту əдістемелері оқытудың жалпы заңдылықтарын нақты пəндерді оқытуда қолданудың ерекшеліктерін зерттейді.

Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысының 4 деңгейгі: Бірінші деңгейі педагогиканың философия мен байланысы. Философия педагогикаға қатысты əдіснамалық функция атқарады. Педагогиканы зерттеушілердің ізденіс бағыттары олардың қандай философиялық көзқарастар жүйесін ұстануынан тəуелді (мысалы, материалистік, экзистенциалистік, неопозитивистік, прагматикалық жəне т.б.). Сонымен қатар философияның əдіснамалық функциясы оны ғылыми танудың жалпы принциптері мен əдістерін жасауынан да байқалады. Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысының екінші деңгейі - оның басқа ғылымдардың зерттеу нəтижелерін пандалануы. Оған педагогиканың психологиямен, əлеуметтанумен, биологиямен, физиологиямен жəне тағы да басқа ғылымдармен байланысы жатады

Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысының үшінші деңгейі – педагогика басқа ғылымдардың зерттеу əдістерін пандаланады (əлеуметтану, математикалық-статистикалық əдістер). Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысының төртінші деңгейі – педагогика басқа ғылымдармен бірге адамды кешенді зерттеуге қатысады. Оқудың теориялық-əдіснамалық негізі – материалистік таным теориясы (гносеология). Таным – бұл қоршаған болмыстың, оның элементтерінің белсенді ақыл-ой жəне көңіл-күй іс-əрекеттері мен олардың нəтижесі, яғни Таным теориясы оқу танымына тікелей қатысты. Білім игеру əрқашан таныммен байланысты келеді. Оқудың міндеті – табиғат, қоғам жəне адамның психикалық процестерінің даму заңдылықтарын оқушы санасына өткізу

Ғылымның даму жетістігі оның әдіснамасы мен теориясының деңгейімен анықталады. Ғылыми-зерттеу жұмысында әдіснама, әдіс пен теория әрқашан бір-бірімен тығыз байланысты. Әдіснама «грек тілінен аударғанда «әдіс туралы ғылым» денег мағынаны береді. Әдіснама - зерттеу үдерісі туралы ілім. Теория - педагогикалық құбылыстардың, кез-келген әдіснаманың негізі болады, әдіснаманың көмегімен табылған фактілер негізінде кеңейеді. Теория - таным үдерісінің нәтижесі, ал әдіснама болса осы танымға жету мен оны кұру тәсілі болып табылады. Таным теориясы тұтас танымдык іс- әрекет үдерісін және онын мазмұндық негізін зерттейді. Әдіснама шынайы және практикалык түрде тиімді білімге жетудің әдістері мен жолдарына көп көңіл бөледі, осы білімді дамытудың тәсілдерін іздестіреді.

М.А. Данилов: «Педагогиканың әдіснамасы педагогикалық шынайы болмысты бейнелейтін педагогикалық теорияның кұрылымы мен негіздері, білімдер жасауға қажет тұғырлар мен тәсілдердің қағидалары туралы білімдер жүйесі болып табылады». В.В. Краевский: Педагогиканың әдіснамасы педагогикалық шынайы болмысты бейнелейтін педагогикалық теорияның құрылымы мен негіздері, білімдер жасауға қажет тұғырлар мен тәсілдердің кағидалары туралы білімдер жүйесі, сондай-ақ, арнайы ғылыми-педагогикалық зерттеулердің бағдарламаларын, логикасын және әдістерін, сапасын бағалау туралы білімдерді алу бағытындағы әрекет жүйесі деп тұжырымдайды

В.И. Загвязинский: «Педагогиканың әдіснамасы - бұл педагогикалық білім туралы, оны меңгеру үдерісі, түсіндіру әдістері жэне оқыту мен тәрбиелеу жүйесін түрлендіру қемсе жетілдіру үшін практикалық қолдану шарттары туралы білім». Педагогика әдіснамасы - педаготардың ғылыми- танымның тиімділігі мен нәтижелігіне жетуді камтамасыз етудегі әрекетінің құрылымы, логикалық ұйымдастыруы, әдістері мен тәсілдері, олардың мақсаттары мен қызметтері турапы ілім. Педагогика әдіснамасы кең мағынада теория, оның пәні зерттеудің жалпы ғылымилық, арнайы әдістерін біріктіретін және тар мағынада - жаңа ғылыми- педагогикалық ақпарат алу, оны талдау мен түсіндірудің әдістері туралы білімдер жүйесі.

Педагогика әдісиамасының деңгейлері. Ғылыми танымда әдіснамалық талдаудың әр түрлі деңгейлері көрсетіледі. Әдебиеттерде әдіснамалық талцау үдерісі төрт деңгейлік иерархия түрінде беріледі: 1) философиялық әдіснама, яғни, таным мен жалпы ғылымның категориялық құрылымы негізінде педагогикалық зерттеу мәнін, оның әдіснамалық іргетасын білдіретін және белгілі бір әлем сипаты тұрғысынан педагогикалық зерттеу нәтижелерінің танымал түсіндірмесіне қатысты жалпы кағидалар жатады; 2)Жалпы ғылымилық әдіснама, жалпы ғылымилық кағидалар мен зертгеу формаларын қамтиды (жүйелілік, кибернетикалық, кешенді, бағдарламалы-мақсаттық секілді жалпы ғылымилық әдістер, идеалдау, модельдеу секілді жалпы ғылыми рәсімдер мен тәсілдер және т.б қатысады). Жалпы ғылымилык әдіснама ұстанымдық-бағыттаушы қызметті аткарады. Себебі, дәл осы кезеңде зерттеудің ұстанымдык бағыты анықталады, оның стратегиясы, нысаны мен пәнін анықтаудын әдістері қарастырылады.

3) нақты ғылымилық әдіснама педагогика ғылымының зерттеу әдістері, зерттеу қағидасы мен рәсімдерінін жиынтығынан тұрады. Ол реттеуші кызметті аткара отырып, бір бірімен нақты зерттеулердің ерекшеліктерімен сәйкес байланысатын педагогика әдістері мен аралас ғылымдарға кажетгі жиынтықты құруға мүмкіндік бере отырып, сонымен катар, педагогикалық зерттеу барысында бір мәнді түсінуге қажетті психология, әлеуметтану және т.б ғылымдардың және педагогиканың ұғымдық-түсініктік аппараттының бірегейлігін қамтамасыз етеді; 4) зерттеудің әдістемсі және техникасы (технология), яғни, бір сипатты және шынайы эмпирикалық материал жинап, оны апғашқы талдау үшін қажетті болатын рәсімдері жиынтығы. Оның басты қызметі - құралдық немсе кұралдық- технологиялық.

Теорияның маңызды кызметі - болжамдау, түсіндіру үлгісі: жалпы тұжырымдаудан кейін феноменді болжайды. Болжамдау болашаққа бағдарланған. Педагогикада болжамдау манызды роль аткарады. Білім беру қызметін ұйымдастыру оқушылардың, мұғалімдердің, басқарушылардың іс-әрекетін болжамдаусыз мүмкін емс. Теория көбінесе жеке тұлғаны тәрбиелеу, оқыту мен калыптастырудың жинақталған тәжірибесін шығармашылықпен қайта құрумен байланысты. Осылайша, ол педагогикалык тәжірнбені қорытындылап, жеке тұлғаның болашақта қалыптасуы мен дамуының жоспарын анықтайды.

Ғылыми білімнің басты кұрамдас бөлігі - теория. Ғылыми білім - шынайы болмысты тәжірибелік танудың мәліметтері, зерттеу барысында алынған фактілер, анықталған эмпирикапық зандылыктар. Ғылыми теория зерделенетін шынайы болмысқа тән зандылықтар мен мәнді байланыстар туралы түсінік беретін білім болып табылады. Теория білімдерді жүйелеу, зерделенетін нысанның болашағын болжау үшін де кажет. Демек, нысанның даму болашағын болжамдау үшін де керек. Теориясыз түсіну жок, сондықтан да түсіну - теорияның стратегиялык миссиясы.

Назарларыңызға рахмет!!!