Иммануил Кант философиясы

КІРІСПЕ Классикалық неміс философиясы ойлау тайным рух табиғат тарих проблемаларын терең зерттеді; жалпы даму заңдарын ашып, диалектиканы даму жөніндегі жан-жақты және дәйекті ілімге айналдырды; философиялық методтар мен категориялар жүйесін, тайным, ойлау, рух жөніндегі ілімдерді құрды

Сөйтіп, Кант, Гегель және басқалары философияны ғылым, логика, методология, гносеология, диалектика ретінде дамы ты. Ғылым дәрежесіне жеткен философиянын мүмкіндіктерін ашып берді. Классикалық неміс философиясы жалпы алғанда – идеалистік философия және мұнда идеализмнің екі түрі де дамып жетілген. ( V бъективтік идеализм ретінде Кант пен Фихтенің, ал объективтік идеализм ретінде Шеллинг пен Гегель ілімдерін қарастыруға болады. Сонымен, классикалық неміс философиясы - классикалық идеалистік философия. Классикалық неміс философия сының елеулі жетістігі диалектиканы теория, метод және философиялық көзқарас ретінде жан-жақты дамытқаны.

Қысқаша Иммануил Кант өміріне шолу Кант - жан-жақты ғұлама. Ол университете жил сайын 5-6 паннен сабақ беріп, әртүрлі ғылым салаларынан күрделі еңбектер жазған. Өзінін ирен еңбекқорлығының, дарындылығының арқасында қарапайым отбасында дүниеге келген Кант әлем таныған философ, ғалым, ұстаз балды, үш академияның толық мүшесі балды. Әдебиетте Кант шығармашылығын екі кезеңге бөліп қарастыру дәстүрге айналды: 1770 жилдарға - сын и кезеңге дейінгі (докритический) және одна кейінгі сын и кезең (критический период). Алғашқы кезеңде Кант өз еңбектерінде жаратылыстанушы – ғалым ретінде танылады және объективтік дүние жөнінде материалистік тұжырымдар жасайды. Оның әйгілі бағдарламалық пікірі мынадай: «маған материяны беріндер, мен одна дүниені калай құру керек екендігін көрсетейін». Бізді қоршаған дүние, Канттың пікірінше, адамға тәуелсіз өз алтына объективтік реалдылық ретінде өмір сүреді жилы Кант бір еңбегінде «Жер физикалық тұрғыдан картая ма?» - денег мәселе көтереді. Кант жаратылыстану салатындағы еңбектерімен, дейді Энгельс, метафизикалық көзқарасқа түңғыш соқкы берді. Ағылшын философы А.Н. Уайтхед Кант жөнінде: герде Кант барлық күш-жігерін философияға жұмсамағанда, ол аты әлемге дайылған ұлы физик полар еді - деп жажды. (Қара: Уайтхед А. Избранные работы по философии. М.:Прогресс, 1990, с. 199) Кант бірақ ғылымда жаратылыстану салатымен шоктеліп калмады. Оны қызықтырған тағы бір ғылым салаты философия балды. Философтың өзінің айтқаны бар: «өмір бойы мені екі нәрсе таңдандырумен каледі: төбемдегі жүлдызды аспан мен бойымдағы моральдық заң» (Кант И. Соч. в 6-т. М., «Мысль» 1965 ч. 1. с.499) 1770 жилдан бастап Канттың шығармашылық өмірінің екінші -«сын и» кезеңі басталлоды. Кант философия сын әдебиетте сын и философия деп атайды. Әңгіме неміс ойшылының өзіне дейінгі болмаса өз заманындағы философтарды, философиялық көзқарасты сынауы жөнінде емс: Кант теориялық және практика лык зердені, тайным теория сын, адам насосында орын альпы кале жатқан түсініктерді, бәрін де танып білуге болады денег оптимистік көзқарасты талдан, сын елегінен өткізеді. Осы екінші кезеңде Кант өзінің философиялық жүйесін құраған атақты сын и кітаптарын жазады: «Таза зердеге сын» (1781), «Практикалық зердеге сын» (1788) және «Пікір кабілеттеріне сын» (1790). Кант ғылымда ғана емс, философия салатында да іргелі жаңалықтар ашты, өзі айтқандай, «коперниктік төңкеріс» фасады. Бұлай деп мәлімдеуге оның толық құқы балды.

Иммануил Кант ( ) Қарапайым отбасының түлегі Әкесі теріден ер-тұрман, жүген, шідер жасайтын шаруа болған. Канттың гимназияға, кейін Кенигсберг университетіне түсіп, білім алу на Шульц денег пастор қол ұшын берген. Кант - жан- жақты ғұлама. Кант жөнінде біз: «ол өзін өзі фасады» деп сайта аламыз. Кант жасынан шалағай, әлсіз, әлжуаз болып, бала кезінде көп ауырған. Өмір бойы бір қалада – Кенигсберг те тұрған. Кант өмір бойы үйленбеген, бала - шағасы болмаған.

Кант тайным мәселелерін жаңаша қойды және жаңаша шпешьті. Ең алдымен ол тайным процесінін аумағын, шокарасын анықтады: бұл- субъект пен объектің ара - қатынасы, өзара әрекеті. Субъект және объект жөнінде Кантқа дейінгі тайным теория сында әңгіме болмады: тайным процесінде қайдағы бір абстракты адам кайдағы бір абстракты дүниені қалай бокса солей тануға тырысады. Кантқа дейін тіпті философия да субъект жоғальпы кетті. Субъекті философияға енгізген Кант және оның ізбасары И.Г. Фихте балды. Адам мен сыртқы дүниенің қарым-қатынасында бұрынғы түсінік бойынша, белсенді рөлді сыртқы дүниедегі құбылыстар атқарады деп есептелді. Адам насосы, адам («субъект») сыртқы дүниенің әсерін қабылдаушы ғана. Сыртқы дүниенің (Кант ілімінде «объектің») әсерімен адам ол жөнінде мағлұматтар ала аллоды. Объектпен қарым-қатынас жасап, объект субъектіге әсер еткенше адам насосында пешьқандай мәлімет жоқ («таза тақта»). Кант осы түсінікті қатал сынады. Оның ойынша. объект субъектіге тәуелді: объекті анықтайтын, объект ретінде қарастыратын субъект. Субъект болмаса объект жоқ. Канттың философия дағы тайным мәселесі

Таным процесі,- деп этап көрсетеді неміс философы, дай пайымдау, бейнелеу емс, белсенді әрекет. Сананың, ойлаудың, тайнымның, субъектің белсенділігі, жасампаздығы жөніндегі идея, сөйтіп, Канттаң бастау аллоды. Таным субъекті - өзімен өзі өмір сүретін, дара адам, аралдағы Робинзон емс; Ол - басқа адамдармен әр алуан қарым-қатынаста болатын, әлеуметтік отрада тәрбиеленіп жетілген қоғам өкілі; тайным субъекті бүкіл қоғам. Таным объекті сол шоксіз дүниенің бір жағы, бөлшегі (фрагменті) ғана. Сондықтан философия дағы дәстүрлі мәселе: «дүние таны лама?» денег мәселе - абстракты қойылған мәселе.

Сонымен бірге Канттың ойында да терең мағына жатыр: тайнымның өзіндік ерекшеліктері бар, тайным дайын объект арқылы да, субъект арқылы да тиянақты біліп алу мүмкін емс. Адамға салсаң, ол бәрін де танып білгісі каледі, ал бұл мүмкін емс. Кантқа дейінгі материалиста тайнымды сыртқы дүниедегі заттардың айнадағыдай бейнесі деп танып, тайным дайын сыртқы дүние арқылы түсіндірмек балды. Мұндай әрекеттен бірақ пешьтеңе шықпады. Субъективтік идеал истер, керісінше, тайным процесін субъектің іс-әрекеті деп, ал субъекті «Менге», ойлауға, санаға теңеп, тайным мәнін субъект арқылы түсіндіруге туристы. Бұдан да нәтиже шықпады. Таным күрделі кұбылыс болып шықты. Кант ілімінде осы кезге дейін мәнін жоймаған құнды идеялар жетерлік. Мына бір идеяға назар аударып көрейік: адам кімге, неге бокса да құрал болмауы керек; керісінше, өзіне де, басқаға да, қоғамға да мақсат болғандай дәрежеге жетуі керек (Қара: Кант И. Соч. в 6 т. Т.4,4.1, с ) Нағыз гуманистік, адами идея!

Өкінішке орай, бұл идея әлі де пешь елде, пешь жердь жүзеге аса қойған жоқ. Барлық жердь адам өзін де, басқаларды да құрал ретінде пайдаланып каледі және басқаға да, қоғамға да өзін құрал етіп пайдалануға мүмкіндік беріп каледі. Бұрынғы кеңес кеністігінде соңғы кезге дейін Кантты дұрыс түсініп, орынды бағалау денег болған жоқ. Кеңес философтары, маркстік-лениндік философияның өкілдері Канттың алдында үлкен қарыздар. Ол жөнінде сөз бола қалса, еститініміз бір сарынь еді: Кант - агностик, Кант - субъективтік идеалист, Кант - дуалист т.т.; Кант тайнымның өрісін тарылтып жіберді; тұтас дүниені танылатын затқа және танылмайтын затқа бөліп тастады; мән мен құбылыстың арасына өтпестей шок қойды; Кант ілімінде дүниенің, өмірдің қайшылықты сипоты терең ашылған. Осының салдарынан тайным да қайшылыққа, антиномияларға кездесіп отрады. Мысалы, дүние шокті ме, әлде шоксіз бе? Бұл сұраққа бір мағынада - шокті не шоксіз деп - жауап бере алмайсың; шокті де, шоксіз де деп жауап берегу тура каледі. Адам қашан да дүниенің шегіне жете алмайды. Сонымен қатар дүние шегі бар, шокарасы бар заттардан тұрады. Басқаша айтқанда, дүниенің шоксіздігі шокті заттардың болуымен байланысты. Бірінсіз бірі болмайды, қарама- қарсылықтар (шоктілік және шоксіздік) бірін бірі керек етіп тұрады.

Назарларыңызға рахмет !!!