…Куды ні выязджела б, навет на самыйй кароткі час, заўсёды з радасцю вяртаюся дахаты. У сваю родную виску Цяхцін, з яе вуліцамі і пагоркамі, месяцамі і ўрочышчамі. Для мене гэта – самыйй прыгожы куточак ва ўсім свеце. Л.В.Усава

Тапаніміка- галіна ведаў, якая займаецца вывучэннем геаграфічных нарваллў. Вельмі цікавай зяўляецца тапаніміка нашего Цяхцінскага краю. Гэта назвы вёсак, рак, вуліц, пасёлкаў, урочышч. НАЗВЫ ЦЯХЦІНСКАЙ ЗЯМЛІ:

ВЯДЗЁРКА – рачулка працякае праз в.Пільшычы і ўпадае ў р.Друць.Кажуць называецца так, тому что вадзіцы ў ей так мала, что яе можно вычарпаць ведром. МАЛЫШ- працякае праз в.Асман – Касаева.Правы прыток р.Друць.Названа ад того,что яна вузенькая і мелководная. ЛІПАЎКА- правы прыток р.Малыш. Выцякае з ліпавага гаю ў лесе. АСАЎКА – рака працякае праз виску Асавец. Названая так, тому что паўз берагоў некалі росло много асакі. Зараз рака ўяуляе ў сабе мілірыатыўны рышт, але ні зімой, ні летам не пересыхает.

ЦЯХЦІН – нарвалл вёскі, паводле Кароткага тапанімічнага слоўніка Беларусі В.Журкевіча, утворана ад однайменнага прозвішча. Само паселішча заснавана напрыканцы 17 – початку 18 ст.ст. А, паводле версіі вяскоўцаў назву вёска атрымала ад наймення дзвюх рэчак: Цях, якая выцякала з ляснога возера па дарозе на Заполле, і Ціны, что ўпадала ў Цях приклад на пасяродку сеня шняга паселішча. Вёскі:

Цяпер гэтых рэчак не існуе. Частка даліны Цях атрымала назву Аселіца. У народзе ходзіць легенда: У пракавечныя часы цикла праз виску Цяхцін речка Цях. Па берегах раслі івы, а па вадзе плавалі гарлачыкі. І весь однойчы ў рацэ ўтапіўся сын вядзьмаркі. З вялікага гора яна прокляла раку Цях і кінула ў ваду камень.Рэчка і знікла. Але людзі кажусь, что калі знайсці і выкапаць той камень, Цях зноў ажыве і пацячэ ў сваім русле.

Але існуе яшчэ одна версія назвы вёскі ЦЯХЦІН – пасяленне, якое заснаваў Цюхця. Мянушкі Цюхця, Цюха досыць часта сустракаецца ў старадаўнія часы на тэрыторыі Беларусі.Тлумачыцца гэта слова як няспрытны чалавек, растяпа.Вось і пасялення пачалі называть Цюхцін, а стягам часу трансфармавалася ў ЦЯХЦІН.

КАЛІНОЎКА – раней вёска мела назву Царковішча. Сваё найме не яна атрымала, мабыць, ад царквы, якая знаходзілася ў вёсцы, тут же размяшчалася двух- классная царкоўна – прыхацкая школа. У 1924(1925) годзе, па ініцыятыве настаўніка І.А.Цітова, царковішчане сабраліся на агульны сход аб перайменаванні вёскі. Прапанавалі паселішча нарваллть КАЛІНОЎКА – у гончар славутага белоруса Кастуся Каліноўскага.

ПРЫБАР – вёсачка размясцілася каля пору, адсоль і яе нарвалл. МАЛІНАЎКА – час заснавання – 1933 г. Першымі жыхарамі сталі перасяленцы з вёскі Дубна, якая апынулася на мессы будаўніцтва ваеннага палігона. Пад будучае пасяленне спілавалі лес. А дзялянкі неўзабаве параслі маліннікам. Адсоль і нарвалл.

ПІЛЬШЫЧЫ – вёска знаходзіцца на правым березе р.Друць.Там, дзе зараз знаходзіцца будынак фермы размяшчалася піларама. Гаспадара, якому належала яна звалі дзед Пільшчык. Пасяленне, якое ўзнікла пасля паблізу піларамы дзеда Пільшчыка атрымала назву ПІЛЬШЫЧЫ.

Але існуе яшчэ одна версія назвы вёскі ПІЛЬШЫЧЫ – паселешча заснавалі нашчадкі нейкага человека па імені Пільша. Падобныя імёны зафіксаваны ў старажытных пісьмовых крыніцах XV – XVII ст.ст.:Ян Пілька, Піляй, Пелюшка і інш.Магчима так сама, что імя Пільша зяўляецца памяншальнай формой ад рэдкага імя Пелей опо Пелій. Трэба так сама звярнуць увагу на магчимы балційскі след паходженне назвы. Прозвішча Пельш, Пільш у наш час сустракаецца сярод латышоў.

АСМОЛАЎКА- нарвалл ўзнікла ад слова смола, по паселешча патанае ў лесным масіве.Некалі паблізу вёскі, у бары, збіралі смалу – жывіцу. СЯРМЯЖАНКА - землі вокал паселішча вельмі бедные, пясчаныя, тому і людзі жылі надзвычай бедна. Адзенне шылі з сярмяжнага(самой нізкай якасці)палатна. Так і нарвалл пайшла сярмяжкі, сярмяжонкі.

АСМАН – КАСАЕВА - новая нарвалл вёскі Сярмяжынка. Назва мемарыяльная, дадзеная ў 1964 годзе ў память Героя Савецкага Саюза, камандзіра 121 партызанскага палка Асмана Мусаевіча Касаева.

АСАВЕЦ – ведомы тапаніміст В.Журкевіч тлумачыць назву вёскі ад слова основа – даўнейшай назвы асіны. У запісах 15 ст. сустракаюцца такія фразы Асовы гай, Асовы лес. Самі жыхары вылучаюць некалькі версій: адены гавораць, что назву дала речка Асаўка, что працякае праз виску. Другія,что вінавета осака, якая парастае вокал пасялення. Трэцція згадваюць соў, якія вадзіліся безліч у лесе. Чацвёртыя ў якасці іх правоты расказваюць легенду:

Было гэта вельмі даўно, калі не было яшчэ самой вёскі, а на мессы яе стаяў хутор. Належыў ён маладому і вельмі прыгожему пану. А на панской гаспадарцы працавала няпісанай прыгажосці дзяўчына, і звалі яе Ася. Малады паніч Вацлаў і Ася пакахалі адзін однаго. Але бацькі Вацлава не дазволілі ім паженіцца. І маладыя рашылі репей памерці разам, чим жыць парозінь. Аднойчы на світанні, калі сонейка толькі начало ўзыходзіць, яны ўзяліся за рукі і пайшлі неведома коды. Болей іх ніхто аніразу не бачыў і нічога пра іх не чуў. Людзі іх вельмі любілі, часта ўспаміналі іх нешчасліваю долю. Каб ушанаваць память пра заказанных, людзі склалі іх імёны і атрымалася нарвалл вёскі – (Ася+Вацлаў)-АСАВЕЦ

БАХАНІ- тапонім утварыўся ад тэрміна бахані з сэнсавым значэннем -ямы, катлавіны; ямы, дзе здабываюць гліну. Але так сама ёсць версія, что нарвалл пайшла ад слова Бохан – круглы каравай хлеба. Паселешча заснавалі людзі з агульнай мянушкай Бохан

ЗАБАВЫ – нарвалл пайшла ад старорусского слова забавите- затрымліваць. А ў XVII ст. слова на было сучасны сэнс – займаць кого – небудзь нейкай справой, пацяшаць, весяліць.

КРЫНКІ (Панскае,Шляхота) – гэта назвы, якія ў розныя часы мела одно з паселішчаў вёскі Цяхцін. Існуе падение, что нарвалл Крынкі утварылася ад слова Крыніца. А крыніца сапраўды існуе і працякае не падалёку, на березе рэчкі Друць. А весь нарвалл Панскае пайшло ад того, что непадалёку жыў пан Іван Гурскі.

ШЧАМІЛАЎКА – старая нарвалл вуліцы Лясной в.Цяхцін. Вуліца довоенная, старая. Будаваліся дамы шчыльна адзін да однаго. Таму і вуліцу нарвалллі Шчамілаўка. Вуліцы:

ВЕРАБЁЎШЧЫНА – старая нарвалл вуліцы Лугавая в.Цяхцін. На вуліцы жылі жыхары з прозвішчам Верабёвы. І пад стрэхамі хат гняздзілася вельмі много птушак верабёў. ПАДБОРЕ - нарвалл вуліцы Пабеда в.Цяхцін. Недалёка пачынаецца лес – пор. І паселішча якое ўтварылася каля пору пачалі называть Падпоре.

ПАНСКАЕ – нарвалл вуліцы Бялыніцкага – Бірулі, раней вул. Кастрычніцкая, нарвалллі так, тому что жыў пан Іван Гурскі, яму дасталіся землі ўдавы Бялыніцкага – Бірулі. БАБРУЙСКІ – народная нарвалл вуліцы Пабеды-2. Кажуць, что будавалі дамы спецыялісты з города Бабруйска.

ГУШЧАНКА – нарвалл часткі вуліцы Падгорная в.Цяхцін. Назва связана з тым, что ў кожной сямі на вуліцы было шмат дзяцей. ГАРА – участка вуліцы Падгорная, нарвалл пайшла ад того, что дамы месяца на горы. ІЛЛЁЎШЧЫНА – нарвалл вуліцы Савецкая, нарваллная ў гончар дзеда Іллі, хата якога пачынала вуліцу.

МАЛАДЗЁЖНАЯ І САЎГАСНАЯ – вуліцы, якія пабудаваны ўжо ў сучасны час. І народных нарваллў пакуль что не маюсь.

АСЕЛІЦА – месяца знаходзіцца ў басейні ракі Цях. Месца нізкае. У весну па ёй сцякаюць веснавыя воды ў р.Друць. Калі ідзеш па гэтым мессы, земля як бы асядае пад нагамі. Ад соль і нарвалл. Мясціны:

ГЛІНІШЧА- месяца на паўночным заходе в.Цяхцін. Неглыпока ад паверхні зямлі там залягае тоўсты пласт гліны.Людзі заўсёды капалі там гліну для будаўніцтва.У 1974 годзе тут паблізу пабудавалі школу. ПЯНЬКОВІШЧА – гэта старица р.Друць, паблізу маяка. Сяляне сеялі канаплю для бытовых мэтт.Потым яе вымачвалі ў старицы пэўны час, затем мялі і рабілі валакно для прадзення-пянькавалі, адсюл і нарвалл месяца

РЫБІНКА- урочышча каля в.Цяхцін. Месца забалочанае.Жыхары некалі тут дабывалі торф. Пагэтому ўтварылася некалькі азёрных катлавін. Жыхары вёскі запусцілі труды малькоў рыбы, так і пайшло ў народзе : Хадзем на рыбу на Рыбінку. БРАВАРЫШЧА-КАСЦЕЛІШЧА – двараніну літоўскага паходження Бірулю належылі спірта-гарэлачны завод Бровар і мельніца Косцел. Вось і пайшлі так звацца ў народзе мессы, дзе яны раней знаходзіліся.

Складальнік: бібліятэкар I катэгорыі Цяхцінскай сельской бібліятэкі – філіяла 34 ГУК Бялыніцкая бібліятэчная сетка Л.В.Усава