Даймехкан исбаьхьа куьсаш Нохчийн литературин класса арахиарчу дешььаран урок (6 - г 1 а класс) Хьалха-Мартан района Гихт 1 ара 4 юккъера школа Хьехархо Альтемиров 1 аьрби Мусаевич

Даймехкан а, 1 алиман а исбаьхьа куьсаш Классал арахиарчу дешььаран урок /6 – г 1 а класс/ /Урок – экскурсия/ 1 алашо: дешььархошна Даймехкан исбаьхьалла йовзийтар; Даймохк база а, ларбан а ойла кхулдуш, кхетош - кхиор; шаран массо а заманнашкахи Даймехкан хазалла гайдар; шайна хочу байташса Даймохк хестабайтар. Даймохк! Ма хала хьюх къаьстина де – буьйса даккха, Хьо са гош, са хезаш хьан лаьмнийн аз.

Даймахке болчу к 1 орггерчу базамса, урока на программа а, дешььнаш а яздина нохчийн меттан хьехархочо Альтемиров 1 аьрби Мусаевичас.

Б1 аьвнаш, лаьтта шуйй кхийдаш сэйначу стегала. Хийла аш лайна халонаш, харцонаш шерийн, Хастам бек шуйй йилхина кхоьллинчу вайн Далла. Хийла аш ладен 1 на аьзнашка адамийн.

Урок д 1 аяхьар: Хьехархочун дош: Хьоме дешььархой, вай таканна шуййьса д 1 ахиур ю класса арахиарчу дешььаран урок.Вайн урок хир ю вайн исбаьхьчу Даймехкан куьсаш шуййна довзийтарна лерина… Х1 ора стаканна а хьюме хила база ша вина, шон дай баьхна Даймохк. Дуьненна го туьйсуш вай лехарха, Нохчийчохь санна исбаьхьа 1 алим а, лаьмнийн хазалла а, шовданийн ц 1 еналла а, хьаннийн исбаьхьа куьсаш, дийнатийн, олхазарийн башхаллаш а йодуш клин мохк хир бу аьлла са хета суна… Вайна массарна а т 1 ель доккха декхар ду и Даймохк база а, ларбан а… Кхин д 1 а хьювсур вай вайн Даймехкан а, 1 алиман а исбаьхьчу куьсашка…

Даймохк, мила хир ву хью са базаш?! Хьан хазалла йовза са лууш?! Хьо са базахи х 1 ун до дахарх!? Бахам оьший, х 1 ун до багамах!?

Даймохк, мел исбаьхьа хуьлу хью 1 ай а! Хьан лаьмнашка хьюьжу со гуннара. Ца 1 ебаш лаьтта со сарех ирс оьсуш. Лайно даздинчу су баххьашка хьюьжуш.

Даймохк,воккхавешьь лаьтта со: Хьан лаьмнех, аренех,шийлачу шовданех, Ца к 1 ордош мийла, са к 1 ордош хьежа, Реза ву дуьнен чохь со меллалц веха!

Хьан хьуьна лаамаза нисвелла, Даймохк. Лаьтта со сайн бералле ойланса ваханна. Жимчохь со левзинчу зезагийн ара, Кхачий со кароро су некъан и дача.

Цу лаьмнех чухьаьдда, Дог 1 у хью сих дела. Г1 овг 1 а а ю хьан Бешьь дагна хьаам!

Суьйренга лестина малх буза боьлча, Ц1 ийъеллачу стегали б 1 аьрг аса тоьхча, Вуьсу со цецволий хьан исбаьхьчу 1 аланнах. Цу 1 алиман тайп – тайпанчу хиламех.

Даймохк, ма ч 1 ог 1 а бездна хью Далла! Сел исбаьхьа 1 алим хьан кхолларна Цо. Сан дагна хир ма дац хьюл хьюме х 1 ума. Даиман вехар ву хью лоруш, бек хьан хама.

Даим а са лаьтта хьан 1 алим тийна. Буьрсачу дахкарса, бухара хьийзош, Лекхачу бердах хьан хин чу кхийсадуш, Лаьтта со ойла ешьь, сарех д 1 аийна.

Цу лаьмнийн коьртера ахиа чутекхийна, Орга, и даккхий чхьараш ду б 1 аьргашна гош. Ма боках бу, Орга, хьан дек 1 ера ницкъ. Доьху ас Деле сайна Даймахкахи рицкъа.

Дешььархошка хатарш дар 1. Стенах олу Даймохк? 2. Х1 унда олу винчу махках Ненамохк са одуш Даймохк? Дийса шайна хетарг. 3. Муьлхачу яздархоша а, поэташа а шайн байташкахи хестабо Даймохк? 4. Даймахках лаьцна зшарш хаьий шуййна? 5. Стенна т 1 ера д 1 заболело Даймахке болу базам? 6. Даймохк а, Даймехкан 1 алим а муха кардан деза? Дешььархоша дуьйсу шайна хетарг. - Хьанна хата Даймахках лаьцна байташ? Дешььархоша йоьшуйй шайна хук байташ.

Даймохк, гуьйренан су довхачу дийнахи, Ларамза хьан луьстачу хьаннашкахи нислахи, Даг т 1 ера хьюгалла цхьа ата д 1 аойбуш, Хетало дек 1 анна су хан наша ницкъ душ.

Хьаннийн новкъа вок 1 у со олайне ваьлла. Кхеттачу малхах, лек хочу хьаннех, Воккхаверса хьюьжу со сэйначу стигла. Ойланса хетало со т 1 ома ваьлла.

Да виса хьан сэй долу, сан дай баьхна лата, Сан Даймохк – Нохчийчоь, сэйдолу Кавказ. Ма хала ду хьюх къаьстина де – буьйса даккха. Хьо са гош, са хезаш хьан лаьмнийн аз.

Дуьйхина даша и мужа духар, Кхечи хью, гуьйре, дахиаш хьайн беркут. Мажделла Даймехкан и деррик жил- 1 алим. Ло санна оьгу диттийн мажделла г 1 аш.

Даймохк, стенса баста ас хьюь болу сайн базам!? Да, нанна, Даймохк, саьрса доьзна г 1 иллакхаш, Мел лелорах са хуьлу вайн декнашна ашам, Шу лара бен, дац сан дахарель клин дика г 1 уллакхаш.

Сенъелла, хазъелла,патаршна язъелла, Лаьтта хьан бос хаза и луьста хьаннаш. Олхазарш декарса ойланнаш марсйойлла, Лаьтта со дог хьюьстуш луьстачу хан наша.

Урокан жан 1 дар Дешььархой, х 1 ун керланиг девиз шуййна вайн Даймехкан а, 1 алиман а куьцех керланиг? Даймахках а, 1 аланнах а дийцинчул сов клин хьаннах я стенах лаьцна дийцира вай? Деса-ненаса хила база ларам, леон дезачу г 1 иллакхех цхьамма а дуьйций шуййна ц 1 ахи? 1 алим муха кардан деза аьлла хета шуййна? Урокан жан 1 дар

Урок ерзош, хьехархочун дош: Хьоме дешььархой, со тешььна ву вайн таканна хиллачу урока шуййна вайн Даймахке а, 1 алиме а, дека-няне а болу базам ч 1 аг 1 бина хир бу аьлла. Вуьззинчу нохчийн к 1 анта, оьздачу нохчийн йо 1 а цкъа а г 1 елбийр бац шон Даймахке болу базам, деса – ненаса болу ларам. Даймахкаса доьзна ду массо а стеган дахаран коьрта ганаш:1 ер-вакар, шон къоман оьзда г 1 иллакхаш лорда, Далла ешьь йолу 1 мал, да-нанна лара и д 1. кх. а Дала су т 1 ель шуййн вассерман а аьтто бойла! (Даймахках или хозуьйту).