Тобы: Құр-301 Орындаған:Құрақ Ж. Касымова У. Тексерген: Оразова Д.К. Тақырыбы: Магмалық тау жыныстары

Магмалық тау жыныстары, атқылаған тау жыныстары магма немесе жанартаулық атқылаулардан жер бетіне төгілген лаваның суынуынан және кристалдануынан (түйіршіктенуінен) пайда болған тау жыныстары. Олар негізгі екі түрге бөлінеді: эффузивтік(жанартаулық, төгілмелі), жанартау атқылауы кезінде магманың лава түрінде шығып жер бетінде қатайған және интрузивтік (тереңдік), басқа тау жыныстары арасында қатып қалған түрлері. Эффузивтік тау жыныстары тез қату салдарынан, әдетте, майдан түйіршікті болып келеді, кейде ірілеу кристалл дары да кездеседі. Интрузивтік тау жыныстары жер қойнауының тереңдіктерінде баяу қату салдарынан қалыптасқандықтан толық кристаллық түйіршік тәрізді болады. Магмалық тау жыныстарыдың өте маңызды бөлшектері силикаттар мен кварц. Олардың басты құрамдас бөлігі кремний оксиді (Sі2O). Мөлшеріне қарай Магмалық тау жыныстары 5 топқа бөлінеді: ультранегізді (Sі2O<40%) негізді (40 50%) орташа негізді (56 60%) қышқылды (65 70%) ультрақышқылды жыныстар (>75%).

Ультрақышқыл жыныстар, Si0 2 > 75%, яғни құрамында бос кварц өте көп. Қышқыл жыныстар, Si %, яғни құрамында бос кварц кеп. Орташа жыныстар, Si % яғни құрамында бос кварц аз. Мұнда сілтілі жыныс, яғни кварц орнында сілтілі минерал дарбар. Негізді жыныстар, Si %, яғни құрамында бос кварц жоқ. Өте негізді жыныстар, Si0 2 45%, яғни құрамында кваритіпті жоқ. Ультрақышқыл және қышқыл магмалық жыныстарға кіретіндер: аляскит, гранит, гранодиорит, тацит және олардың төгілмелі түрлері (аналог тары). Орташа магмалық жыныстарға кіретіндер: диорит және олардың төгілмелі түрлері сілтілер сиенит, нефелинді сиенит. Негізді магмалық жыныстарға кіретіндер: габбро және лабрадорит, базальт. Өте негізді магмалық жыныстарға кіретіндер: перидотит, дунит, пироксенит. Сонымен қатар тау жыныстарында сілтілі металдар тотықтары көп бокса, ал кремний мен алюминий тотықтары аз бокса, оны сілтілі жыныстар деп те атайды. Нефелинді сиенит осыған жатады.

Магмалық тау жыныстары жер қабатында магманың суып қатаюынан немесе вулкандық атпалардан жер бетіне төгілгені лаваның суып қатаюынан пайда болады. Магмалық тау жыныстары әр түрлі белгілеріне шығу тегінің жағдайларына, химиялық кұрамына, минералдық құрамына т.б. қарай жіктеледі. Шығу және қатаю жағдайларына қарай олар тереңдік немесе интрузивтік және төгілме немесе эффузивтік болып бөлінеді. Егер магма жердің ішкі қабатында қалатын бокса, ол келешекте бірте-бірте суынады да, оның жақсы кристалдануына мүмкіншілік туады, сондықтан тереңдік магмалық жыныстарда кристаллы түйірлі құрылыстар пайда болады. Егер магма жер бетіне төгілсе, ол тез салқындайды да, көбінесе кристалсыз шины немесе порфир құрылыс түзіледі, олардан төгілмелі жыныстардың вулкандық түрлері пайда болады.

Төгілмелі магмалық тау жыныстары өз алтына кайнотип және палеотип болып екі түрге бөлінеді. Грек тілінде кайнос жаңа, палеос алғашқы немесе ескі денег сөз. Палеотип төгілмелі магмалық жыныстардың химиялық жолмен күшті бұзылып өзгерген, ескірген түрі, ал кайнотип төгілмелі жыныстардың өзгермеген түрі.