Фармацияда ботаника пәнінің маңизы.Емдік шикізат ретінде өсімдік ретінде маңизы.Дәрілік зат ретінде жасуша ширынын қалдану.

Та қ ырыпты ң ө зектілігі Ботаника- ө сімдіктер туралы ғ былым.Ол оларды ң құ рылысын,тіршілігін,таралуын,алуан т ү рлігіні ң ж ә не т.б. зерттейді.Ботаника денег с ө з «ботанэ» денег грек тілінен келіп ши ққ ан.Ол ө сімдік, ш ө п денег ма ғ ына береді.Ботаника-тірі организмдерді зерттейтін ғ былымдар комплексі-биологияны ң негізгі бір таранны. Ө сімдіктер-жануарлар ж ә не т.б. организмдер сия қ ты тірі д ү ниені ң бір б ө лігі. Мақсаты: Фармацияда ботаника пәніннің маңизын аннықтау. Міндеттері: Ботаниканның шиғу тарихын, басқа да салалармен байланнысын талдау жасау Дәрілік өсімдіктерге тадау жасау. Болашақ фармация мамандары үшін ботаника пәнінің маңизына сипаттама жасау

Жоспар: 1. Фармацияда ботаника пәнінің маңизы 2.Емдік шикізат ретінде өсімдік маңизы 3.Дәрілік зат ретінде жасуша ширынын қолану

Фармацияда ботаника п ә ніні ң ма ң изы Ботаника ғ былымы биологияны ң бас қ а да салаларымен ты ғ из байланнысты.Оны ң ауыл шаруашилы қ ғ былымдарымен де,фармациямен де байланнысы зорь,себебі ботаника б ұ л ғ былымдар ү шін теориялы қ негіз болып сана лады. Ботаника фармакогнозия п ә нінен да ғ дылар мен іскерлікті игеруге қ ажетті негізгі б ө лімдерді қ алыптастыратын жалпы теориялы қ курс болып табылады. Ботаника - фармацевт мамандарды дайындау ғ а қ ажетті ма ң изды п ә ндерді ң қ атарына кіреді. Д ә рілік ө сімдіктер, фармакогнозия курсы н ү йрену ү шін негізгі п ә ндерді ң бірі болып сана лады. Ө сімдіктер д ә рілік препарата алынатын шикізат бол ғ анды қ тан медициналы қ практика да ма ң изды орын аллоды. П ә нді ү йрену кезінде студент ө сімдікті ң құ рылысын, анатомиялы қ морфологиялы қ ма ң изын, терапевтикалы қ ә сер к ө рсететін затрат жинялтын жасушаларыны ң ж ә не т ү рлеріні ң құ рбылымын, биологиялы қ активті затратды ң (БАЗ) жиналуы ж ә не б ө лінуіндегі ө сімдік ұ лпаларыны ң ма ң изын, вегетативті ж ә не репродуктивті органдарыны ң құ рбылымыны ң ө зіне т ә н ерекшеліктерін ә рі қ рай д ә рілік затратды анны қ тау ғ а ж ә не де оларды фитотерапия да қ алдану ғ а м ү мкіндік беретін медико-биологиялы қ ма ң изын ү йренеді

Фармация-дәрі-дәрмек жасауға пайдаланнылатын шикізатрат туралы ғбылым.Қазіргі кездегі шиғарылатын дәрі- дәрмектің 30 пайизы арнайы дайындалған өсімдік шикізатынан жасаллоды.Ал кейбір нақтылы ауруларды емдеуге арналған препаратады ялтын боксақ,мысалы, жүрек ауруларын,бауыр және ас қорыту жолдарының ауруларын,ішек құрттарына қарсы қолданнылатын,қақырық түсіруші және т.б.Өсімдіктерден жасалған дәрі- дәрмектердің мөлшері 75-80%-ға дейін жетеді.Сондықтан болашақ фармация мамандары (провизорьлар) ботаника пәнін жақсы игеруі қажет,себебі олардың калешектегі кәсіптік қизметі дәрі жасауға шикізат болып табылатын дәрілік өсімдіктерді жинау,олардың сапасын аннықтау,оларды қорғаумен байланнысты

Ботаника пәні фармакогнозия пәнін жақсы игеруге де қажет.Емдік шикізат ретінде өсімдік маңизыҚазақстанның оңтүстік шекарасын солтүстіктен бөліп, 1800 шақырымға созылып жатқан аймағын романды даланның, жазықтардың, шөл және шөлейт жерлердің алып жатқанны, Республикамиздың батысында Каспий теңізінің, шиғысында Алтай жоталарының, оңтүстігінде Тянь-Шанның биік шиңдарының орналасқанны мәлім. Қасиетті қазақтың осынау дарқан даласы мен роман, тоғайында 6 мыңнан астам өсімдік, 500 түрлі құс, 178 түрлі аң, 49 түрлі бауырымен жорғалаушилар, 12 түрлі қос мекенділер бокса, өзендер мен көлдерде балықтың 107 түрі бар.

Өсімдік – табиғат қазынасы, халық байлығы. Өсімдіксіз жер бетінде тіршіліктің болуы мүмкін емс. Себебі ол – тіршілікке қажетті органикалық зат пен оттегінің қайнар көзі, өсімдікие түзілген органикалық затратды бүкіл тірі ағзалар пайдаланады.Тірі ағзалар тұтынатын және қоректенетін азықтардың негізгі бөлігі өсімдіктер болып табылады. Адам баласы кейбір өсімдіктерді әр түрлі ауруларды емдеуге пайдалануға болатындығын алғашқы қауымдық кезеңнен бастап-ақ білген. Одан бірнеше мың жилдан кейін дәрілік өсімдіктерді амге пайдаланудың мән-жайы халық арасына ауиздан ауизға таралып, кейіннен қағазға жазыла бастаған.

Өсімдіктерді ауру-сырқауды емдеуге пайдалану әр елде өздеріне керек бағытта, әр түрде жүргізілген. Осыдан келіп жалпы дәрілік өсімдіктерді ауруларды емдеуге қалдануда Греция елі біраз роль атқарған. Греция дәрігері Гиппократ дәрілік өсімдіктердің екі жүзден астам түрін жазып, оларды ауруларды емдеуге қалай пайдалануға болатындығы туралы толық ғбылыми тұрғыдан түсінік берген. Ал, Грецияның Диоскорид денег дәрігері өзінің Дәрілік затрат денег еңбегінде дәрілік өсімдіктің ялты жүз түрінің қолданнылу жолдарын жазған. Медицина саласының жетістіктері көбінесе дәрілік өсімдіктерге байланнысты. Дәрілік өсімдіктер бұрынғы кездерде де адамға өте пайдалы болған, болып қала да береді. Кейінгі кездерде дәрілік өсімдіктерге денег талап та біршама өсті. Дәрілік өсімдіктер адам ағзасына зиянын тигізбейді, олар үй жағдайында да адам өзі дайындап қабылдай беруіне болады. дәрілік өсімдіктерге денег сұранныс Орта Азияда жилдарда 250 пайизға өсті, оларды дайындау мүмкіншілігі – 75 пайиз, соған қарағанда дәрілік шөптердің жиналуы әлі де бокса қалыпты мөлшерде емс. Қазіргі кезде медицина ғалымдары дәрілік шөптерге барынша ден қойып, әр шөптің организме қаншалықты пайдалы екенін кеңінен дәлелдеуде.

Дәрілік өсімдіктер туралы көптеген мәліметтерді Оңтүстік Батыс Азия халықтары да біздің заманнымизға жеткізген. Соның ішінде Индия фармаколог тары өз елінің флорасынан өсімдіктің сегіз жүзге жуық түрін тапқан. Тибет дәрігерлерінің емдеу әдістері білім негізінде құрылған. Осының арқасында болу керек, тибеттіктерде ауру-сырқауды емдеуге пайдаланатын дәрі-дәрмек түрлері өте көп. Басқа елдерге қарағанда Қытайда бұл салата көзге көрінерлік жұмыстар жүргізілген. Бұл елде дәрілік өсімдіктер туралы кітап жаңа эридан екі жарим мың жил бұрын жазылған.

Фармаколог Ли Ши-Чжень он ялтынши ғасырда, өзінің жиырма жеті жилдық зерттеу жұмысын жинақтап, делу екі томдық дәрігерлік еңбегін шиғарған. Бұл еңбекте дәрілік өсімдіктердің екі мыңға жуық түрі жазылған. Сонымен қатар дәрілік өсімдіктерді жинау, кептіру, одна дәрі жасау әдісі, қандай ауруға қалай пайдалануға болатыны туралы көптеген мәліметтер берілген. Осындай әр елде жүргізілген зерттеулер араб елінің дәрігерлеріне де үлкен әсерін тигізген. Бұдан тоғиз жүз жил бұрын араб фармакологы Бируни Китаб – ас - майдана денег еңбегінде дәрілік өсімдіктің ялты жүзге жуық түрін жазған.

Дәрілік өсімдіктер. Өсімдіктердің бұл тобының амге керекті дәрі алумен қатар, құрамында әр түрлі витаминдер, микроэлемент тер, белок, углевод, май, соның ішінде эфир майи болуына байланнысты оларды соның тағамдыққа және басқа да халық қажетіне пайдаланады. Бұлардың ішінен көбіне шөп түрлерін тағамдыққа пайдалану жағы босым. Осы қасиетінің арқасында олар көптеген елдерде жалпы тағамның бір түрі болып есептеледі. Франция тұрғындары қайнаған иссы суға қантты езіп, аюбалдырғанның уақталған жапырақ сабағының үстіне құйып тәтті тағамдар жасайды. Ал солтүстік жақтың тұрғындары аюбалдырғанның жас бұтақтарын уақтап салат жасайды немсе басқа тағамдарға қоспа ретінде пайдаланады. Оның әсіресе дәні мен екі жилдық тамары кош иісті каледі. Сондықтан оларды ыстық тағамдарға дәмдеуіш ретінде, тағам толық пісуге 3-5 минут қалғанда қосады

Витаминдерге өте бай өсімдіктердің бірі – қалақай. Бұл өсімдіктің жас жапырағынан щи, салат жасайды. Кавказ елінің тұрғындары оның жас жапырағын тұздап, шайға, сетке қосып пісіреді. Ал Грузия жерінде қалақайдың жас жапырақтарын уақтап кесіп, үстіне сірке қышқылын және май қосып, тұз, бұрыш салып салат жасайды. Кептірілген жапырақтарын ұнтақтап нан илейтін ұнға қосады. Бұл жағдайда, 400 грамм ұнға 100 грамм қалақай жапырағының ұнтағын қосу керек.

Дәрілік өсімдіктер адам өмірі мен денсаулығының маңизды көзі болған және болады да, сондықтан оған денег қажеттілік денсаулықты сақтау мақсаттарына жил сайын өсуде. Дәрілік өсімдіктерге денег сұранныстың өсуіне байланнысты, оларды табиғи әсерлерде дайандау өсті, бірақ оның өзі қазіргі уақытта өсіп кале жатқан сұраннысты қамтамасиз етуге қабілетсіз. Көптеген дәрілік өсімдіктер регенерациялық қабілеттілігінің төменділігімен сипатталлоды, олардың жер астының бөлімі орташа есеппен 3-8 жилда қалпына каледі.

Қ олданныл ғ ан ә дебиеттер: 1. Мухитдинов Н.М., Бегенов в.Б., Айдосова С.С. Ө сімдіктер морфологиясы ж ә не анатомиясы. Алматы, 508 б. 2. Ә метов Ә. Ә. Ботаника. Алматы, 2001, 279 б. 3. А.Г.Мухаметгалиев, 3.А.Кабаева, Ботаника Казахстан флорасы. 9-томды қ. Алма-Ата,