Темекі және оның ағзаға тигзіетін зиянды әсерлері Кайрбекова Алтынай БО-31

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі таңда шылым шегу көпшілік арасында үлкен проблемаға айналуда. Бұл зиянды әдет жұрттың, оның ішінде жасөспірімдер мен жестардың босым бөлігін қамтып отыр. Біздің елімізде темекі тартатындардың саны жил сайын 10%-ға аркады, соның көбісі – жасөспірімдер. Көп елдерде 15 жестағы балалардың 1/3 бөлігі темекі шексе, олардың көбі 7-10 жасында темекіге әуестене бастаған. Менің ғылыми-зерттеу жұмысымның тақырыбы қызықты, мәнді және өзекті болып табылады. Өйткені көптеген адамдар темекі шегу зиянды кенін білсе де, оны үлкен қауіп кенін мойындамайды. Сондықтан жас жеткіншектерді шаман әдеттен аулақ болуға тәрбиелеу керек. Шылым шегу – үлкен қасірет!

Мақсаты: Тақырыптың өзектілігі мен жаңашылдығын аша отырып жас өспірімдерге темекінің зияны туралы айтып, онымен күресу жолына өз үлесімді қосу. Міндеттері: Шылымның тарихына терең үңіле отырып шығу тарихын зерттеу. Темекінің адам ағзасына тигізетін зиянды әсерін аша түсу. Темекінің экономикамызға тигізетін кері әсерін анықтау. Бақылау, тәжірибелер жасау. Сауалнама алу. Темекі құрамындағы зиянды затрат мен седан туындайтын ауруларды анықтай отырып оқушыларды салауатты өмір салтана және имандылыққа шақыру.

Ғылыми жобаның ұсыну форматы:Зерттеушілік Ғылыми жобаның нисаны:Темекінің зиянын зерттеу үшін тәжірибелік бақалар қолданылады Зерттеудің әдіс-тәсілдері:Материал жинақтау және талдау,анкета өткізу,ғылыми әдебиеттерді салыстыру т.б әдіс-тәсілдер қолданылады.

Темекі – паслен тұқымдас бір жилдық және көп жилдық өсімдік. Жапырақтары ірі, тығыз, кезектесіп орналасады. Темекі құрамындағы 300 заттың ішіндегі алкалоид (никотин мен никотин сульфат нитропты у) өте зиян. Бұлар ағзаға түскенде жасушалар тіршілігін тоқтатады. Темекі өсімдігі Темекі өсімдігі алқа тұқымдастар классы на жатады. Бұл тұқымдастың 66 түрі бар, оның 45-і Америкада, ал 21 түрі Австрия мен Полинезияда өседі. Қазақстанда темекінің 3 түрі өседі. Ол бір жилдық өсімдік, гүлдері түтікше тәріздес, насекомдар арқылы және өздігінен тозаңданады. Жапырақтары кезектесіп өседі. Дәні қауашақ ішінде орналасқан ұсақ тұқымдар. Темекі өсімдігінде улы алколоидтар бар. Темекі көшет арқылы өседі. Жапырақтары қолмен жиналып, бауланып кептіріледі. Аздап кебе бастағанда жапырақтары сарғайып, өзіне тән иіс шығара бастарды.

Темекінің шығу тарихы 1492 жилы испаниялық теңізші Христофор Колумб Америка құрлығын байқағанда жергілікті халықтың құрғақ темекі жапырағын күйдіріп, соны сын иіскеп отырғанын кемедегі екі матрос байқап қаллоды. Бұл екі матростың бірі әлгі ысты сорып, синап көрген. Бұл темекі тартқан тұңғыш еуропалық сана лады. Испанияға қайтан соң ол құрғақ темекі жапырағын күйдіріп, сын сосуды әдетке айналдырған. Мұны көрген көршілері таң қалып, оны «шайтан иектеген» деп жергілікті діни соттың түрмесіне қаматқан жилы темекі жапырағы Испанияға кеңінен таралып, оны иісті өсімдік ретінде егетін болған жилы испаниялық саяхатшылар маялықтардың темекі жапырағын түтікше ішіне салып тұтатып, тартып отырғанын көреді де, олардан сұрап тартып көреді. Бұл ең алғашқы темекіні сұрап тарту бокса керек.

1768 жилы Петр І темекі саудасына рұқсатын береді. Ол өзі Голландияға сапарынан кейін құмарланған темекі шегуші болған. Содан бері темекі шегу кең тарой баста ты. Темекі шегу біртіндеп Қазақстанға да келді жилы шілденің 10 күні Қазақстан Республикасының Президенті қол қойған «Темекі шегушіліктің алдын алу және оны шектеу туралы» Заң шықты. Ал 2004 жилдың 1 қаңтардан бастап арақ шарап ты, шылым шегуді ашық түрде жарнамалауға шектеу қойылды. Дүниежүзінде 65% ер адамдар, 25% әйел адамдар темекі шегушілер қатарына жатады. Темекіні үзбей тартқан адамдардың 16,9% темекіні 8-9 жестан бастап тартқандар. Жасөспірімдердің 27% жолдастарының әсеріне, 40% қызықтап, 17% үлкендердің қолдауымен темекі таркады. Жасөспірім шылымқорлардың 85% әке шешелері темекі шегетіндер. Темекі шегетін қыздарға келсек; олардың көбі басқалардың назарян өздеріне аудару үшін, сәнді көріну үшін, ешкімге тәуелсіз еместігін, өзіне өзі сенімді кенін көрсету үшін шегеді кен. Қазақстанда шылым шегу салдарынан бір күнде 70 адам қайтыс болады. Олардың жас мөлшері аралығында.

Темекі Темекі - заңды түрде қолдануға болатын есірткі түрі. Темекі жапырағында танин, желім,шайыр,крахмал және алколоидер бар өсімдік.Темекі түтінінде 30-астам улы затрат бар: Никотин, Көмір қышқыл газы, Көміртек тотығы, Көгеретін қышқыл, Аммиак, Шайырлы затрат, Органикалық қышқылдар және басқалары. Темекіден ауаға жилына 720 мың тонна күкірт қышқылы, 384 мың тонна аммиак, 180 мың тонна никотин, 660 мың тонна темекі майи, 550 мың тонна дай иісті газ шығады.

Темекі құрамына калесі компоненттер кіреді (%) Заттар Темекінің жоғарғы сорты Темекінің 3-ші сорты Никотин 0,8-1,31,6-1,8 Көміртегі8,5-13,52,6-4 Белоктар 8, шайыр 5,9-65,45-7

Темекі шегуден туындайтын аурулар

На что влияет курение мозг лёгкие желудок глаза сердце кожа

Темекі шегідің миға әсері Есте сақтау қабілетін азайтады. Көңілсіздікке душар етеді. Ұйқыны азайтады. Теріге әжім түсіреді. Темекі тартатындардың төңірегінде темекі тартпайтындар да уланып, мазасызданады.

Диабет. Темекі дененің инсулин бөліп шығару қабілетін уақыт өте кале жояды. Бұл диабет ауруына жол пшады. Асқазандағы қатерлі ісік. Темекі тартатын адамдардың асқазан және ішектегі қатерлі ісік ауруына шалдығу қаупі темекі тартпайтынға қарағанда 2 асе көп.

-Жүрек аурулары. Шылым шегетіндер басқаларға қарағанда 4 асе жүрек ауруына көп ұшырайды -Бедеулік. Жұбайлардың біреуінің ғана темекі тартуы бедеулік қаупін 3 асе арттырады.

Темекінің зияны Ас қорытуға Асқа денег тәбетті қайтарады. Ас қорытуды қиындатады. Тісті сарғайтып, ауызды сасытады. Асқазанда жара панда болады. Ерін, тіл және өңеш рағына жол пшады.

Тыныс алуға Жөтел және қақырық панда болады. Созылмалы тыныс жолдары қабынуына әкеліп соқтырады. Көмекей және өкпе рагына тап болушылардың 90 пайызының себебі темекіден

Адамның өкпесі Сау адамның өкпесі: Темекі шегетін адамның өкпесі

Шылым шегетін адамның өкпесі 25 лет человек не расставался с сигаретой. Его лёгкие обожжены, как угольки.

Қан айналымына Тамырды қатайтады (атеросклероз). Қол, аяқ тамырлары бітеді, гангрена (тән талшықтарының жансыздануы, шіруі) панда болып, қол – аяқ кесіліп, кемтарлыққа дейін апарады. Миды қамдайтын тамырларды да қатайтып, салдануға себепші болады. Жүрек ауруларына, әсірасе жүрек бұлшық еті инфарктіне (жүрек ұстамасы) қолайлылық туғызады.

Зерттеу жұмыстары Темекінің түтіні адам ағзасына зиянды. Темекі тартылған бөлмеде немасе темекі тартып ортырған адамдардың қасында болу зиянды кенін дәлелдеу үшін бақаға зерттеу жүргізілді. Банкідегі суда жүзіп жүрген бақаға «Прима» темекісінің түтіні жіберілді және банкінің қақпағын жауып қойдық. Содан кейін бақаның жағдайын бақыладық. Түтінге толы банкінің ішіндегі бақа басында белсенді секіріп, суда жүзіп жүрді. Жарты сағаттан соң бақа қозғалыссыз қалды, судың бетінде әлсіз қалқып жүрді. Сонымен қатар темекі түтініне қорғаныш реакциясы ретінде тері жамылғыларынан кілегейлі шырыш бөле баста ты.

Бұл жағдайды был аша түсіндіруге болады. Темекі түтініндегі құрамды бөліктер қанға сіңеді, 2-3 минут тан соң ми клеткаларына жетеді де, уақытша белсенділігін арттырады. Бұдан шылымқор өзін уақытша жақсы сезініп, тыныштанғандай болады. Біраз уақыттан кейін оның жағдайы қайтадан қалпына түсіп тағы жақсы күйді аңсайды, сөйтіп тағы темекіге қол созады. Осылайша никотин зат алмасу процесстеріне қатысып, адам темекі тартпаса бірнәрсе жетпегендей болып тұрады. Біз калесі тәжірибемізде темекі тартатын адамдарға түтіннің құрамындағы улы затратдың қалай әсер ететін дәлелдейміз. Тәжірибелік бақаның құрсақішіне 0,2 мл темекі тұнбасын енгіземіз. Темекі тұнбасын жасау үшін «Прима» темекісінің екі талын алдық та, қайнаған жилы суға тұндырдық. Бақаның құрсақішіне енгізу барлық асептикалық жағдай мен тәжірибелік жануарлармен жұмыс жасау талаптарын сақтай отырып жүргізілді. Бақа алғашында судың ішінде белсенді түрде секіріп, жүзіп жүрді. Сосын 5-10 минут тан кейін қимылы әлсіреп, көз қарашығы үлкейіп, ешқандай тітіркенулерге жауап берией қалды. Сонымен қатар тері жамылғысы құрғап кетті.

Темекіге патологиялық әуестік ағымының типтері кезеңдік үнемі Күніне шылымға дейін тарту, «аш қарынға» тартқысы келмеу, науқас тарту жөнінде ұмытумен жарқын аралықтардың болуы сияқты белгілермен сипатталлоды. Күніне 20 шылымнан артық торты лады, темекі тарту жөніндегі үнемі ойлар болады, шылымды автоматы түрде, бірінің артынан бірін таркады.

Статистикалық мәліметтер бойынша темекі тарту жасөспірімдік шақтан бастау аллоды. 1 период 11 жеста 2 период 13 жеста 3 период жасқа сәйкес каледі. Бұған әкалетін себе птер: спортпен шұғылданбау, қызығушылық, үйінде ата- анасының біреуінің темекі қолдануы, оқу процессі жағынан қиындықтар, отбасында жиі жиі конфликтілер, жоғары класстарға адаптация қиындығы, қалтасында көп артық ақшаның болуы, жиі жиі дискотека сияқты жерлерге бару және т.б.

Курение может привести к смерти от рака или эмфиземы лёгкого Курение вредит матери и ребенку, вызывает преждевременные роды и смерть плода

Алдын алу шаралары

Темекі жарнамаларының ролі жестарды темекіге әуестендіруге әсер етеді.Темекі теледидар экрандарынан немасе журнал беттерінен көрінсе, жестардың түсінігінде темекі тарту – сән,қызықты,көз тартатын әрекет ретінде түсінік қалыптастырары сөзсіз.Шынында да ойланып қарасақ, адамдардың көпшілігі темекіні жас кезінде қызығып таркады кен, яғни жасөспірім кезі мен бозбала кезінде ерасектеу көріну үшін таркады.Сол себепті де темекімен күрес мәселесі денсаулық сақтау барқармасы үшін де өзекті болып отыр.Дамыған және дамушы елдердің денсаулығына зорь қауіп төндіріп отыр.Сондықтан темекі туралы жарнамаларды қысқарту керек.

Темекi бұйымдарын сатып алуға құқығы бар адамдар үшiн жас шегiн енгiзу; кәмелетке толмағандар арасында темекi шегушiлiктi болдырмау; темекiнi тұтынуға әуестiктiң зиянды салдарлары, темекi шегушiлiктен туындаған аурулар мен өлiм-жiтiм туралы ақпарат тарту; темекi шегушiлiкке халықтың өмiр мен денсаулық үшiн аса қауiптi фактор ретiндегi көзқарасын қалыптастыру; темекi шегушiлiктiң таралуының алдын алу жөнiнде келiсiлген iс-шаралар жүргiзу болып табылады.

Егер темекіні тастасаңыз: 24 – сағаттан кейін жүрек талмасы қаупі азаяды. 2 – күннен кейін дәм мен иіс сезу жағдайы әдеттегі адамдамен теңаседі. 3 – күннен кейін тыныс алу қалыпты жағдайға жетеді. 3 – айдан кейін өкпе әдеттегіден 30 пайыз артық жұмыс жасайды. 1 – жилдан кейін жүрек ауыру қаупі 50 пайызға азаяды. 10 – жилдан кейін өкпе рагіне шалдығу қаупі темекі шекпеген адамдікмен теңаседі. 15 – жилдан кейін жүрек пен қан қысымы ешқашан темекі шекпеген адамдармен бірдей болады.