Жер реформасы – ауыл шаруашилығындағы экономикалық қайта өрлеудің тура жолы Тексерген. Смагулова. А. Б Орындаған. Тілеу Айбол

ЖЕР РЕФОРМАСЫНЫ МАҚСАТЫ - Тәуелсіз Қазақстанның жер реформасы - ауыл шаруашилығындағы экономикалық қайта құрулардың тірегі болып табылады. Жер реформа сының басты мақсаты – жерлерді нарықтық экономикаға қосу, оны мемлекеттің меншігінен толықтай шиғарып, жеке меншік және шаруашилық жүргізудің түрлі формаларына беру. Бұл өте маңызды және толғағы жеткен шешім баллоды. Қазір жермен жұмыс істеуге шаруаларды, өндірістік құралдарды қайта оралту және олардың жұмыс өнімділігі мәселелері күн тәртібінде тұр. Ауыл еңбеккерлерінің еңбегін ынталандырып, жерді тиімді пандалануды қамтамасыз ететін жер қатынастарын реттеудің экономикалық құралдары енгізіліп жатыр.

ЖЕР РЕФОРМАСЫНЫҢ АЛҒАШҚЫ КЕЗЕҢДЕРІ жылдардағы алғашқы кезеңде « Жер реформасы туралы » ҚР Заңына сәйкес мемлекет меншігінен шиғару және мемлекеттік меншікті жекешелендіру жөнінде міндеттерді жергілікті атқаруши органдарға тапсыру жүзеге асырылып, ауыл еңбеккерлері жер үлестеріне ие болып, шаруа қожалықтарын, басқа да шаруашилық жүргізуші меншік түрін құруға құқылы баллоды жылдардағы екінші кезеңде жаңа заңнамалық актілері қабылданды. Атап айтқанда, 1994 жилы – « Жер қатынастарын реттеудің кейбір мәселелері туралы », « Жер қатынастарын одна әрі жетілдіру туралы », « Жер туралы » ҚР Президентінің Жарлықтары, 1995 жилы Азаматтық кодекс және « Жылжымайтын мүлік ипотека су туралы » Заң қабылданып, ол жекешелендіру процесін реттеуді жақсартып, жер иелену және жерді жалға алуға құқықты заңды түрде ресімдеуге мүмкіндік берді. Бұл кезеңде елімізде алғаш рет жер пандалану құқығын сатып алу - саду институты енгізіліп, сол арқылы жер нарықтық қатынастарға көшті. Алайда бұл механизмді пандалана білген кәсіпкерлер көп болмады. Кейін, 2003 жилы ҚР Жер кодексінің 170 бабы шеңберінде олар жерді жеке меншікке тегін аллоды жилы « Шаруа ( фермерлік ) қожалығы туралы » жаңа Заң қабылданып, ол бойынша шаруа қожалықтарының жұмыс істеу шарттары қайта қарастырылды. Негізінен жеке және отбасылық кәсіпкерлік, бірнеше шаруа қожалықтарынан құрылған серіктестік секілді шаруашилық жүргізудің рұқсат етілген үш түріне назар аударылды. Бұл жер, мүлік және еңбек қатынастарын қалыптастыруға ықпал етті. Алайда жер қатынастарын дамытуда жағымсыз жәйттер де панда баллоды. Кеңес үкіметі кезінен бері кале жатқан тұқым қоры жүйесі бұзылып, материаллодық - техникалық база әлсіреп, ол уақыт өте кале жердің айналымнан шиғып, оларды ұтымсыз пандалануға әкеп соқты. Жерге қатысты зңнаманы реформалаудың үшінші кезеңі 2001 жилы баллоды. Осы жилы « ҚР Жер туралы » Заңы өмірге келгенімен, ол ауыл шаруашилығы жерлерін жеке меншікке беру жүйесіне айтарлықтай өзгеріс әкале қойған жоқ. Тек 2003 жилы ( төртінші кезең ) ҚР Жер кодексін қабылдоу арқылы ауыл шаруашилығы жерлеріне жеке меншік жарияланып, жердің кадастрлық құнын бекіту және жердің бастапқы нарығын дамыту механизмдерін реттейтін бірқатар нормативтік - құқықтық актілер бекітілді.

ЖӘНЕ ОНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ Жер кодексінде Қазақстан азаматтары мен заңды тұлғалары үшін ғана мемлекеттен жер сатып алудың төрт механизі рұқсат етілді : толық кадастрлық құны бойынша, 10 жылға бөліп төлеу арқылы, жер учаскесінің кадастрлық ( бағалау ) құнын 50%- ға төмендететін жеңілдікті бағамен және 10 жылға бөліп төлеу арқылы. Алайда жерді жеңілдіктен сатып алу режимі әрекет ететін жер пандаланушилардың сонаты айқындалмаған болатын. Жер пандалануды сатып аудың негізгі механизмі минадай баллоды : 1059,6 мың га (81,5%) жерді толық кадастрлық құны бойынша сатып алу ; толық құны бойынша бөліп төлеумен сатып алудың үлесі 113,9 мың га (8,8%) құрайды ; жеңілдік бойынша 51,9 мың га (4%); 10 жылға дейін бөліп төлеу арқылы 73,1 мың га (5,6%) Қазақстанның азаматтары мен заңды тұлғаларының мемлекеттен жерді толық құны бойынша сатып алудың механизмін пандаланудағы басты артықшилығы сол – жекшік иесі жер нарығының барлық атрибуттарын ( саду, жалға беру, мұрагерлікке беру, сыйға тарту, кепілдікке қою, бірлескен кәсіпорынныңпандалануына беру ) пандалануға толық кепілдік берілді. Ол кезде жерді бөліп төлеу арқылы және жеңілдікті механизм бойынша саду жер иесінің, әсіресе несие ақша алу үшін кепілдік операциялардағы құқығын шектеді. Азаматтығы жоқ шетелдіктер мен шетелдік заңды тұлғалар үшін жерді жекеменшікке сатып алуға түбегейлі тыйым салынды, алайда 10 жылға дейін жалға алу на рұқсат баллоды

ЖЕР КОДЕКСІНЕ ТҮЗЕТУЛЕР Жер кодексінде Қазақстан резиденттері үшін мемлекет меншігінен бұған дейін жер иеленушілікке ұсынылмаған ауыл шаруашилығы мақсатындағы жер учаскесіне құқық алуға ереже енгізіледі. Негізінен қордағы және арнайы жер қорындағы, және ауыл шаруашилығы айналыминан шиғарылған жерлер ұсынылады. Жаңа ереже аталған жерлерді аукцион арқылы жоғары кадастрлық құны және оны екі аукционның қорытындылары бойынша саду мүмкін болмаған жағдайда – кадастрлық құнынан 50%- ға дейін төмендету шартымен садуды қарастырады. Бүгінгі таңда елімізде 100 млн гектар жер қоры пандаланылмай жатыр, соның 80 млн га бұған дейін ауыл шаруашилығы мақсатында пандалануда болған, тағы 7,4 млн гектар инвентаризация жүргізудің нәтижесінде ауыл шаруашилығы айналыминан шиғарылған. Аталған жерлердің барлығы аукцион арқылы ауыл шаруашилығы айналымина қайта тартылып, ұтымды жұмыс жасайтын меншік иелерінің қолына өтеді. Жер қорында жайылымдық жерлердің үлесі мол екенін ескерсек, оларды суландырған жағдайда жайылымдық мал шаруашилығын дамыту үшін қолейлы жағдайлар жасалады.

2016 ЖЫЛҒЫ ЖЕР РЕФОРМАСЫ ЖАЙЛЫ КОМИССИЯ Астанада Жер реформасы жөніндегі комиссия алғашқы отырысқа жиналлоды. Оның құрамында Парламент депутаттары, Үкімет мүшелері, мемлекеттік органдар, саяси партиялар, агробизнес өкілдері, ғалымдар мен азаматтық белсенділер атынан ұзын саны 75 адам енді. Сондай - ақ, әр өңірден бір - бір өкілден бар. Отырыс үзіліссіз 7 сағатқа созылды. Оған қатысқан 75 адамның 63- і сөз сөйлеп, пікірлерін ортаға саллоды. Бақытжан САҒЫНТАЕВ, ҚР ПРЕМЬЕР - МИНИСТРІНІҢ БІРІНШІ ОРЫНБАСАРЫ : Бұл - өте жауапты жұмыс. Бұған дейін де айтылғандай, жер шетелдіктерге сатылған емс, сатылмайды да. Бұл - мемлекеттің мызғымас, берік ұстанымы. Жер кодексіне енгізілген өзгерістердің мақсаты - жердің жұмыс істеуі. Халықтың игілігі үшін панда әкелуі. Біз Жер Кодекісінің қоғамда резонанс тудырған баптарын мұқият сараптауға тиіспіз. Бірақ экономикамыздың дамуына, ауыл шаруашилығының дамуында жер реформа сының қажеттігін де мойындоуымыз қажет. Оны халыққа түсіндіре білуіміз қажет. Жиында әрбір облыс, аудан және қала әкімдіктерінің жанынан қоғамдық кеңестердің құрылып жатқаны, оның құрамина жер мәселесін көтеріп жүрген азаматтардың кіргені айтылды. Олардың пікірі де осы комиссия да қаралып, ескерілетін болады. Мұхтар ҚҰЛ - МҰХАММЕД, " НҰР ОТАН " ПАРТИЯСЫ ТӨРАҒАСЫНЫҢ БІРІНШІ ОРЫНБАСАРЫ : Әрбір облыс әкімінің жанынан қоғамдық кеңес құрылып жатыр. Осы қоғамдық кеңеске жер мәселесін Қазақстанның әрбір облыс орталығында, қалаларында, аудандарында көтеріп жүрген халықтың пікірін айтып жүрген азаматтар барынша кеңінен енгізілген. Олардың пікірі де біздің пікіріміздің бір бөлігі болып есептеледі. Және олардың пікірі де күндердің күні келген кезде мина комиссия өзінің жұмысын алға апарған кезде олардың пікірін де осы комиссия да қарап, ескеретін болады. Сонда бұл комиссия бүкіл республиканың барлық өңірлерінен жиналған пікірлердің жиынтық пікірі болып есептелетін болады.

ЕЛБАСЫ « ЖЕР ЗАҢНАМАСЫНЫҢ КЕЙБІР НОРМАЛАРЫН ҚОЛДАНУҒА МОРАТОРИЙ ЕНГІЗУ ТУРАЛЫ » ЖАРЛЫҚҚА ҚОЛ ҚОЙДЫ 2016 жилы б мамырда Қазақстан Президенті Н. Назарбаев « Жер заңнамасының көйбір нормаларын қолдануға мораторий енгізу туралы » Жарлыққа қол қойды, Мемлекет басшисының шешімімен Жер реформасы бойынша Комиссия құрырды. Оны ҚР Премьер - Министріннің бірінші орынбасары Б. Сағынтаев басқарады. Комиссияның мақсаты - барлық мүдделі мекемелер мен бірлестіктерді жер мәселесі бойынша ортақ ұстаным әзірлеуге тарту, содна кейін оны еліміздің Парламентіне ұсыну. Қазақстан Президенті « Аталған мәселені мұият қарап шиғуы қажет. Егер талқылаудан кейін Парламент ортақ шешімге келсе, мораторий алып теста лады, алигер олей болмаса, күшінде қала береді. Халыққа ұнамайтын заңдардың бізге қажеті жоқ ». - деп мәлімдеді. Еліміздегі жер заңнамасының барлық ерекшеліктерін түсіндіру мақсатында j е rturaly.kz ақпараттық ресурсы ашилды. Мұнда жер мәселесіне қатысты барлық ақпарат жарияланады.

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЗИЯЛЫ ҚАУЫМЫ ЖЕР РЕФОРМАСЫ ЖӨНІНДЕГІ КОМИССИЯ ЖҰМЫСЫНЫҢ АЛҒАШҚЫ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫН ЖОҒАРЫ БАҒАЛАДЫ 2016 ши жылғы мамыр айының 16- сы күні Алматы қаласында « Нұр Отан » партиясы Төрағасының Бірінші орынбасары Мұхтар Құл - Мұхаммедтің төрағалығымен өткен дөңгелек үстел басындағы кездесу барысында бұл мәселе басты тақырыпқа айналлоды Жер реформа сын талқылауға Қазақстанның ғылыми және шиғармашилық интеллигенциясының жүзге жуық өкілі қатысты. Олардың ішінде Қазақстанның Ұлттық ғылыми академиясының төрағасы Мұрат Жұрынов, Қазақстан жазушилар одағының жетекшісі Нұрлан Оразалин, Халық әртістері Бибігүл Төлегенова, Асанәлі Әшімов, Ескендір Хасанғалиев, Лаки Кесоглу, танымал ғалым - академик тер Төрегелді Шарманов, Еділ Ерғожин, Аманжол Қошанов, Нағима Айтқожина мен Әлия Бейсенова, белгілі жазушилар Смағұл Елубай, Бексұлтан Нұржекеев пен Валерий Михайлов және де шиғармашилық одақтардың жетекшілері мен алматылық ЖОО ректор лары қатысты. Сонымен қатар, кездесуге ҚР Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев пен ҚР Мәдениет және спорт вице - министрі Ғалым Ахмедьяров қатысты. Жиналғандар аллодында сөз алған Мұхтар Құл - Мұхаммед Жер реформасы жөніндегі комиссия Мемлекет басшисының тапсырмасымен құрылғанын және де Жер кодексінің қоғамда үлкен доу тудырған бірқатар нормаларына Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың өзі мораторий енгізгенін жеткізді. « Нұр Отан » партиясы Төрағасының Бірінші орынбасары Елбасының жер реформа сының жалпыхалықтық талқылауын ұйымдастырып, оның түпкілікті мәнін әрбір қазақстандық азаматқа жеткізу міндетін қойғанын айтып өтті. Енгізіліп отырған жаңалықтарды жалпыхалықтық деңгейде қарастыру жұмысында елімізді қоғамдық - саяси және әлеуметтік - экономикалық жаңғыртуда әрдайым аллодыңғы шепте кале жатқан қазақстандық интеллигенция айрықша орын алуы тиіс. « Елбасымыз халықтық мүдденің ол үшін алғашқы орында екенін тағы бір мәрте дәлелдеді. Бұндай кең ауқымды жалпыұлттық диалог қазақстандықтарды мазалап отырған жерге қатысты барлық мәселелерді шешуге мүмкіндік беретіні сөзсіз », деді кездесу барысында Мұхтар Құл - Мұхаммед. Қазақстан аумағында ауыл шаруашилық мақсатта жүз миллионнам астам гектар алқап пандаланылады. Жерге жеке меншік институты орнағаннан кейінгі 13 жылда осы жердің небәрі 1,3 миллион гектары, яғни бір пайыздан сәл асатын алқап сатып алынды. Қалған жерлер жалға алынып отыр. Кездесуде, сондай - ақ, Қазақстан жазушилар одағының төрағасы Нұрлан Оразалин сөз аллоды. Ол сенбі күні Астанада өткен Жер мәселесі жөніндегі комиссияның алғашқы отырысының нәтижелерін Қазақстанның ғылыми және шиғармашилық интеллигенция өкілдері жоғары бағалайтынын айтып өтті. Сенатор комиссия мүшелерінің құрамы сауатты іріктелгенін айтты. « Мемлекет башисы өте дұрыс шешім қабылдады. Жер реформасы жөніндегі комиссияның құрамина қоғамның барлық салаларының, Қазақстанның барлық өңірлерінің өкілдері кірген. Әрбір азамат осы өзекті мәселе бойынша өз пікірін ашиқ білдіре алады », деп толықтырды өз сөзін Нұрлан Оразалин