Жыл мезгілдері

Табиғат қорғау тәрбиесін берудің аса маңызды шарттарының бірі оның эстетикалық тәрбиесінен бірілікті қарастыру. Табиғаттың сырын сұлулығын түсінген адам ғана оны сүйе біледі. Сондай-ақ отанын сүйю де табиғатты қорғауда маңызды роль атқарады. Ақын- жазушылар табиғат-отан ұғымын бірге жирлаған. Мысалы: С.Сейфуллиннің «Ақсақ киік» өлеңі тікелей табиғат қорғауға арналлоды. Ол өз елінің табиғатын, тауларын, жануарларын шексіз сүйген, оларды сүйіп қорғай білуге арналған «Көкшетау», «Аққудың айырылысуы», «Қара жер» т.б. шығармалары бар. Қадыр Мырзалиев ағамыз да өз өлеңдерін табиғатты қорғауға арнаған. Оның дәлелі «Қызыл кітап» поэмасы. Ақын Мұзафар Әлімбаев мынадай жир жолдары арқылы, табиғатты сүюді бәрімізге был аша жүктейді. Туған жерді сүю – парыз Сүю үшін білу – парыз Қасиетін ұғу – парыз Күзетінде тұру – парыз Танымай өтеміз бе киесіне? Қырсығы білместіктің тиерін де Ұрпағың дал болар ма ағаш топай Кәдімгі домбыраның тиегіне Мұқағали Мақатаев сияқты ардақты ақын-азаматтарымыз: Ей табиғат шеберсің-ау, шеберсің Көрмегенді көрсетерсің, берерсің Ұлан ғайыр бұлағыңды місе етпей Айың анау, күнің анау, жер мынау Ау, адамдар жетпей жатыр енді не? Табиғатқа таласпаңдар ағайын Асырайды ол сені, мені, елді де деп ескерткен. Ақын Мылтықбай Ерімбетұлының «Ұя бұзба» өлеңі де экологиялық тақырыпқа арналған.

Қарашығанақ кен орнын игеруге 3000 га ға жуық егіс, жайылым және арман жері пайдаланылады. Бұрғылайтын қондырғылар мен магистралды газ мұнай тасымалдайтын құбырғылар кездейсоқ апатиты жағдайға ұшыратуы мүмкін, осы кезде қоршаған ортаның әсіресе жер бетіндегі сулардың ластануы орын аллоды. Апаттық жағдайлардың тууының негізгі себебі тасымалдау құбырларының коррозия процесіне ұшырап, жарылуы. (90,5%)

Еділ мен Жайық өзенінің аралығында орналасқан. Аумағы 40 мың км 2. Құмды өңір орта есеппен теңіз деңгейінен 0,21 м. Төмен жатыр. Жер астының тұщы су қоры мол екені анықталлоды. Азғыр мен Капустин Қышқылдық жаңбырлар Ярдағы әскери ядролық сынақ полигоны жабуды, сынақ аймақтарын өз иелеріне байырғы тұрғындарға қайтаруды, т.б. талап етіп, осы мақсатта бұқаралық саяси күрес шараларын жүзеге асыратын қоғамдық қозғалыс құруды ұсынды жылғы мамыр 1992 жылғы мамыр аралығында «Нарын» қозғалысының орталығы Орда ауданында балды. Органикалық отынды жағу кезінде атмосфераға күкірттің қос тотығынан басқа азоттың қос тотығы да Қышқылдық жаңбыр» деп аталатын жауын түсуіне себепші болады, олар топыраққа түсе отырып, оның қышқылдығын жоғарылауына әкеп соқтырады. Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігіне әсерін тигізеді. Қышқылдық жаңбырлар металлы жабдықтармен құбырлардың тоттануын туғызуы

Әскери полигон Батыс Қазақстан облысы мен Астрахань облыстық шекарасында орналасқан. Адамдар мен тірі табиғатқа тигізген зияндары жөнінде «Азғыр», «Капустин Яр» белгілі Семей полигоныан асып түседі. Полигондар онкологиялық, жүрек таймыр және басқа ауруларды қоздырып, жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне зиянын тигізеді.

Еліміздің көрікті, бай табиғат аймақтарын өз қалпында сақтайтын саны азайып, өсімдіктер мен жануарларды қамқорлыққа алу, санин молайту, су құстары мамырлайтын және қыстайтын орындар мен балық уылдырық шашатын өзен-көлдерді қорғау мақсатында құрылған Алматы, Ақсу–Жабағылы, Барса-Келмес, Қорғалжын, Наурызым, Маржанкөл сияқты мемлекеттік қорықтар бар. мемлекеттік зоологиялық Кирсанов қорықшасы Батыс Қазаќстан облысындағы мемлекеттік зоологиялық Кирсанов қорықшасы 1967 ж. құрылды. Көлемі 61,0 мың гектар. Оның территориясы Зеленов, Бөрлі және Теректі аудандарының құрамына кіреді. Флорасы мен фаунасы өте бай. өсімдіктің 500-дей түрі, оның ішінде сирек кездесетін кәдімгі қандыағаш, аюжаңғақ, қабыржық т.б. түрлері өседі. Ќұстың 120 түрі, сүтқоректілердің 20 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 30-дан астам түрі кездеседі жилы құндыз Қазақстан Қызыл кітабынан шығарылды, себебі оның сан мөлшері максимальды деңгейге жетіп, лицензиялық аулауға рұқсат етілді. Мемлекеттік Бударин қорықшасы Мемлекеттік Бударин қорықшасы 1967 ж. Жайық өзенінің жайылымында, Зеленов жєне Ақжайық аудандар шегінде ұйымдастырылды. Ауданы 80,0 мың га. Бұл қорықшаның мақсаты Кирсанов қорықшасы сияқты, бұлан, елік, қабан және т.б. жануарларды сақтау жєне көбейту. Мемлекеттік Жалтыркөл қорықшасы Мемлекеттік Жалтыркөл қорықшасы 1967 ж. ұйымдастырылды. Оның ауданы 19,0 мың га. Қорықшаның мақсаты: аққу, жалбағай, құтан, тырна т.б. құстарды қорғау және көбейту. Сирек формалардан бұйра, бірқазан, жалбағай, ақбас үйрек, ақбас тырна, қылаң, қарабас шағала, кейде қарабай ұялайды. Облыстық биогидрологиялық Шалқар қорықшасы Облыстық биогидрологиялық Шалқар қорықшасы 1992 ж. кәсіптік балық қорын қалпына келтіру және көптеген бағалы ќұстардың ұялайтын орнын сақтау мақсатында құрылды. Ауданы 260,0 мың га. Шалқар бассейн флорасында жоғары сатыдағы өсімдіктердің 600 түрі, ал фаунасында: 130 түр құстар, 20 түр сүтқоректілер мен балықтар, оншақты бауырмен жорғалаушылар, қосмекенділер жатады. Бұл көл негізі балық өндіретін су қоймасы. Соңғы жылдары тонна балық ұсталды.

Жергілікті ландшафт Аққұм қорықшасы Жергілікті ландшафт Аққұм қорықшасы ұйымдастырылды. Ауданы – 7,5 мың га. Оның құрамына құмды алқап Аққұм, Қандықты, Сегізсай және Қаратал мекендері кіреді. Болашақта, оның территория сына Баянас мекені қосылып, ауданы 9,0 мың га-ға жетеді. Құрамында 23, өсімдік түрі бар арман алқабының жануарлар дүниесі арман, шалғындық және дала түрлерінен тұрады. Бұл қорықшада құстың 60 түрі, сүтқоректілердің 20 түрі, бауырымен жорғалаушылар мен балықтардың әр қайсысы 7 түр және қосмекенділердің 3 түрі кездеседі. Сүтқоректілердің – Алып соқыртышқан (қызыл кітапқа енген), дала шақылдағы, тақылдағыш қосаяқ, қабан, бұлан, елік және т.б. мекендейді. Орда геоботаникалық қорықшасы Орда геоботаникалық қорықшасы 1989 ж. ұйымдастырылды. Ауданы 16,4 мың гектар. Жас құс және Бөкей Орда ауданы, Еділ Орал құмының солтүстік батыс бөлігі кіреді. Шөптесін өсімдігі астық тұқымдас, жусанды бірлестік т.б. Бұл жердь өсімдіктің 70 түрі тіркелген. Жануарлардың түрлері де жеткілікті. Әсіресе құм киігінің көбеюі орын альпы отыр. «Дубрава» ботаникалық қорықшасы «Дубрава» ботаникалық қорықшасы 1985 ж. құрылды. Теректі ауданының Қабыл-Төбе ауданының маңында Жайық өзенінің сол жағалауында 6 гектар аймақты альпы жатыр. Бұл жердь сирек және жойылып бара жатқан арман өсімдіктерінің түрлері: қыранот, түйеқұс, шөп, қырықбуынның бірнеше түрлері, баршынгүл (қамыс гүл), қоңырау-құм гүл, қоңырауша, биік андыз т.б. өздеріне баспана тапқан. «Селекционный» ботаникалық қорықшасы «Селекционный» ботаникалық қорықшасы 1990 ж. құрылған, ауданы 36,3 гектар, Зеленов ауданы Моштаково ауылының маңында Деркөл өзенінің жайылымын және оның жайылым үсті тррасасының беткейін альпы жатыр. Қорықшаның территориясында 35 тұқымдасқа жататын, 131 өсімдік түрі тіркелген. Олардың ішінде дала шөптесін өсімдіктері – боз, тебеге, жусан және т.б. босым келеді.

Дүниежүзілік қоршаған ортаны қорғау күнін этап өту шеңберінде төмендегідей шаралар атальпы өтті: 3-6 маусым аралығында «Нұр Отан» ХДП БҚФ бірігіп Жайық өзенінің су қорғау аймағын тазалау акциясы өткізілді. Бұл шараны ұйымдастырушы «Жас эколог» ЖҚҰ. Акцияға «Нұр Отан» ХДП БҚФ, Зашаған кенттік округі әкімдігі өкілдері, Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледж студенттері, 1, 27, 33 мектеп оқушылары және ЖКЭД БҚОФ мамандары қатысты. облыстық табиғат және экология мұражайында жаңадан Алматы қаласынана әкелінген экспонаттардың тұсаукесері және С.Ғұмаров атындағы көркемсурет мектебі оқушыларының экологиялық суреттер көрмесі ұйымдастырылды; т.б. Ағымдағы жылдың наурыз айынан бастап тұрғындар арасында экологиялық үгіт-насихат және ағарту жұмыстарын жүргізу үшін облыстық экологиялық-биологиялық орталық базасында «Жас эколог» жастар қоғамдық ұйымы өз жұмысын баста ты.

2005 жылдың 18 ақпанынан бастап Қазақстан ел басының жолдауын жүзеге асыру мақсатында жалпы ұлттық шара жоспары орындалды. Табиғи ресурс департаменті «Жасыл ел» бағдарламасын жүзеге эстрады. Бағдарлама Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылық министрлігіне жолданды. Бағдарламада табиғатты қорғау бағытында «Менің атаулы терегім» акциясы тағы басқа бірқатар шаралар жоспарланды. Орал қаласында 2005 жылдың сәуір аралығында «Жасыл ел» акциясы өтті. Студенттер күшімен, жастар қоғамдық бірлестіктерімен қала территориясында 850 көшет, 5610 түп қайың отырғызылды. «Жасыл ел» бағдарламасын жүзеге асыру шеңберінде Жәңгірхан атындағы Батыс-Қазақстан Аграрлық-техникалық университеті территориясында «Тың игерушілер аллеясы» ашылды. Болашақ аллеяның бір көшетін Ел басы Н.А. Назарбаев өз қолымен екті. Батыс Қазақстан облысында 500 адамант тұратын «Жасыл ел» жастар еңбек отряд тары құрылды. Орал қаласының әкімшілігі мен Табиғи ресурстар департаменті Киров атындағы мәдени демалыс парк территориясында жұмыс істеуге 425 адамға жұмыс көлемін анықтады. Жалпыұлттық «Жасыл ел» бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында облыста 467 адамант тұратын 25 отряд құрылды. «Жасыл ел» бағдарламасы бір күндік іс емс жалпыхалықтық бағдарлама. Ел басының белсенділігімен жүзеге асып, жылға дейінгі мерзімге бекітілді. «Жасыл ел» бағдарламасының мақсаты жастарды елжандылық сезіміне тәрбиелеп, кез- келген еңбек әрекетін жастардың бойында дамытып, еңбекті құрметтеуге үйрету. Бүгінгі күні «Жасыл ел» штаб тары еліміздің әрбір облысында жүзеге асырылуда.

Қазақстан Республика Үкіметінің 2005 жылғы 5 наурыздағы 210 қаулысымен бекітілген 2005 жылдың 18 ақпанындағы Елбасының Қазақстан халқына жолдауындағы Жалпыұлттық жоспарлы шараларды орындау мақсатымен педагогикалық колледж студенттері ауқымды сипатқа ие болған «Жасыл ел» бағдарламасына қатысып, студенттер қала территория сына 850 тал және 5610 метрге созылған жасыл желектер отырғызған. Ж.Досмұхамедов атындағы колледжінің студенттері басқа студенттермен және Орал қаласының әкімшілігімен, табиғи ресурстар департаментімен тығыз байланыс орната отырып, Киров атындағы саябағында, Подстепной ауыл жолының бойында, Пугачев атындағы көшелерде жұмыстарын атқарды. Колледж студенттері қалалық түрлі шарадағы сенбіліктерге қатысады. Жасы үлкен кісілерге көмек көрсетеді. Сенбілік Ж.Молдағалиев саябағында, А.С. Пушкин атындағы скверінде, 20 мектеп аймағында, Ж.Досмухамедов атындағы педагогикалық колледж территориясында талдар мен теректер отырғызды. Сонымен қатар студенттеріміз қалалық емхана, 6 шағын аудандағы көп қабатты үйлерді, татар мешітін салу құрлысында белсенді жұмыс атқарады.

Табиғат – бізді қоршаған орта, адамдар- дың тіршілік етіп отырған ортақ үйі. Адам табиғатпен тығыз өмір сүреді. Ал, табиғатты қорғау дегеніміз – ауаны ластамау, құстарды аялау, өзен-көлдің суын бүлдірмеу, жан-жануарларға қамқорлық жасау. Еліміздің заңында «Әрбір азамат таби- ғатты аялауға, оның байлықтарын қорғауға міндетті» делінген.

Тірі табиғат Өлі табиғат

ДҮНИЕТАНУ

Күн ана Әлемге қуатты, Сәуле мен шуақты Аоып күн беріп тұр, Жарық күн – көрік күн. Жер ана Аялар анамыз, Саялар панамыз. Құлпырған тірлікпен Жер құтты гүл біткен. Ауа ана Жер шары - дәу әлем, Қоршаулы ауамен. Ауасыз кім шыдар, Ауасыз тұншығар. Су ана Өңірдің өзені - Өмірдің өзенгі. Сусыз жер - өмірсіз, Нусыз өңір – тұз.

Табиғат – адамға қажет баға жетпес байлық. Сондықтан халқымыз Табиғат – адамзаттың өмір нәрі, қажетінің табылар содан бәрі деген. Міне, сондықтанда біздің заманымызда табиғатты қорғау, оның байлығын, асыл үазынасын өте ұқыптылықпен, жанашырлықпен орынды пайдалану керек. Табиғатты аялайық!