Аминдер

Құрылысы. Азот ІІ периодтың V топтың негізгі топшасының элементі, электрондық конфигурациясы, ал сыртқы қабатында валенттілік электрон дары орналасқан: Негізгі күйінде азот ІІІ валентті болады, тотығу дәрежелері -3,0,+3( ). Азот қышқылының электрондық құрылысын қарастырсақ оттек атом дарының бірінде гибридтену болып, бір бос кванттық ұяшық пайда болады. 2s 2p

Сол босаған ұяшыққа азот атомының дайын электрон жұбы орналасады, яғни байланыс донорлы (N)-акцепторлы (О) жолмен түзіледі. xxxx xx x H - O - N O x xx - - O xx

жартылай полярланған байланыс ретінде де өрнектеуге болады Формула жазғанда электрон жұбының берілу бағытын бағдаршамен көрсетеміз

Азоттың сутокті қосылыстары Оларға аммиак, гидразин және гидроксиламин жатады. Аммиакта азотың тотығу дәрежесі -3, валенттілігі -III

Гидразин Гидразинде азотың тотығу дәрежесі -2, валенттілігі - III

Гидроксиламинде азотың тотығу дәрежесі -1, валенттілігі - III Гидроксиламин

Азот оксидтері Диазот оксиді, N 2 O Азот оксиді, NO Диазот триоксиді, N 2 O 3 Азот диоксиді, NO 2 Диазот пентаоксиді, N 2 O 5

Аминдер Құрамы. Аминдер –аммиак тың органикалық туындылары, радикалдың табиғатына қарай аминдер қаныққан, қанықпаған, ароматы болады. C 2 H 5 NH 2 – этиламин, H 2 C=CH-NH 2 – этиленамин, C 6 H 5 NH 2 – фениламин, анилин. Аммиактағы суток атом дарының алмазу дәрежесіне қарай аминдер І, ІІ, ІІІ, болып бөлінеді: CH 3 NH 2 – метиламин, (CH 3 ) 2 NH – диметиламин, (CH 3 ) 3 N – триметиламин, ал олардың санина қарай моно-, ди- тағы басқа бола аллоды. CH 3 CH 2 NH 2 – этиламин, H 2 N-CH 2 -CH 2 -NH 2 – 1,2-диаминэтан, H 2 N-C 6 H 4 -NH 2 - фенилендиамин.

Аминдердің жіктелуі

Табиғатта таралуы Аминдер табиғатта кең таралған, себебі органикалық затратдың шіруі нәтижесінде пайда болады. Селедканың өзіне тән иісі аминдердің иісі болып табылады. Мәйіттің маңдайында, шықшытында пайда болатын дақтардың құрамында пентаметилендиамин мен гексаметилендиамин болады (кадаверин және путресцин)

Құрылысы Аминдер аммиак тың туындылары болғандықтан пирамидалы құрылысты болады. Азот атомында коваленттік байланыстарды түзуге қатыспаған бос электрон жұбы бар, сондықтан олар негіздік қасиет көрсете аллоды, аминдердің негізділігі аммиактікінен жоғары, себебі алкил топтары электрондонорлар.

Негіздік қасиеттерінің өзгеруі Аммиактағы суток атомының орнын басқан алкил топтарының саны артқан сайын негізділігі аркады, себебі алкил топтары электрон бұлтын азот атомы на қарай тебеді.

Ароматты аминдер Ал ароматы аминдерде керісінше, орын басушылардың саны көбейген сайын негізділігі кемиді, себебі азотың бос электрон жұбы 1,2 және 3 бензол сақиналарымен қосарлануға түседі.

Аминдердің алынуы 1.Аминдерді алудың ең кең тараған әдісі – нитроқосылыстарды тотықсыздандыру – Зинин реакциясы (1842 ж.): C 6 H 5 NO 2 +3H 2 C 6 H 5 NH 2 +2H 2 O 2.Нитрилдерді тотықсыздандыру: CH 3 CH 2 CN+2H 2 CH 3 (CH 2 ) 2 NH 2 пропионитрил пропиламин Изонитрилдерден екіншілік аминдер алынады: CH 3 CH 2 -N=C+2H 2 CH 3 CH 2 -NH-CH 3 Ni t°,Ni,p Ni метилэтиламин

3. Алкилгалогенидтердің аммиак пен әрекеттесуі: (Гофман реакциясы) CH 3 CH 2 Cl+NH 3 =[CH 3 CH 2 NH 3 ]Cl этил аммоний хлориді CH 3 CH 2 NH 2 +NH 4 Cl Біріншілік амин түзілу үшін аммиак ты артық мөлшерде алу керек. 4. Спирттердің аммиак пен әрекеттесуі де амин береді: CH 3 CH 2 OH+NH 3 CH 3 CH 2 NH 2 +H 2 O NH3 CaO

Аминдердің физикалық қасиеттері Метил- және этиламиндер газ күйіндегі, ал қалғандары сұйық күйде болатын, суда жақсы еритін, аммиак иісі бар затрат. Олардың судағы ерітінділері өте сұйық болғанда балық иісті болады (1 кисте). Молекулалық масса лары бірдей өзара изомерлі аминдердің қайнау және балқу температураларын салыстырсақ мынадай заңдылық байқаллоды: Екіншілік аминдердің бұл сипаттамалары төмен екенін көреміз. Видео 1. Анилиннің физикалық қасиетіВидео

1 кисте. Кейбір аминдердің физикалық қасиеттері

Изомериясы мен номенклатурасы Аминдерге көміртектік қаңқаның (1, 2) және функционалдық топтың орналасу жағдайының (2, 3) изомериясы тән Видео 2. анилин ерітіндісінің ортасы 2

Химиялық қасиеттері Аминдерге әлсіз негіздік қасиет тән, олардың судағы ерітінділері лакмус ты көк түске бояйды (алифатикалық аминдер). Видео 3Видео 3. фз с HCL

Аминдердің химиялық қасиеттері

Алифатикалық аминдердің азоты қышқылмен әрекеттесуі 6. Алифатикалық біріншілік және екіншілік аминдер азоты қышқылмен әрекеттескенде әртүрлі өнімдер түзіледі: C 2 H 5 NH 2 + HNO 2 C 2 H 5 OH + N 2 +H 2 O (C 2 H 5 ) 2 NH + HNO 2 (C 2 H 5 ) 2 N–N=O + H 2 O Үшіншілік аминдер азоты қышқылмен бөлме температура сын да әрекеттеспейді.

Ароматикалық аминдердің азоты қышқылмен әрекеттесуі 7. Ароматикалық біріншілік аминдер азоты қышқылмен әрекеттескенде диазонии хлориді түзіледі, ал алифатикалық аминдердің диазоқосылыстары тұрақсыз затрат, олар оңай айырылып, спирттерге айналлоды. Екіншілік ароматикалық аминдер азоты қышқылмен әрекеттескенде алифатикалық аминдердегі сияқты N-нитрозо екіншілік амин түзіледі C 6 H 5 NH 2 + NaNO 2 + 2HCl [C 6 H 5 -NN] + Cl - + NaCl + 2H 2 O. C 6 H 5 NHC 6 H 5 +HNO 2 C 6 H 5 N(NO)C 6 H 5 + H 2 O

Ароматикалық үшіншілік аминдер азоты қышқылмен әрекеттескенде п-нитрозо- трифениламин түзіледі (C 6 H 5 ) 2 NC 6 H 5 +HNO 2 =(C 6 H 5 ) 2 NC 6 H 4 NO+H 2 O Cондықтан азоты қышқыл аминдерге реагент болып табылады

Анилиннің бензол сақинасы бойынша реакция лары: 1. Галогендеу реакциясы өте оңай жүреді, себебі - чтобы бензол сақинасының электрон бұлтының тығыздығын арттырып, оның активтілігін жоғарылатады Видео 4Видео 4.

2. Сульфурлеу реакциясы нәтижесінде дәрілік затрат мен бояу алуда пайдаланылатын қосылыстар түзіледі: Сульфурлеу реакциясы

3. Нитрлеу үшін алдымен амин чтобин қорғап қою керек, әйтпесе тұз түзіліп кетеді және тотығу реакция сода жүреді: Нитрлеу реакциясы

Азометиндердің түзілуі 4. Альдегидтермен әрекеттескенде аминдер азометиндерге(Шифф негіздері) айналлоды. 5. Аминдердің толық жанны нәтижесінде азот бөлінеді:

Аминдердің тотығуы 1. C 6 H 5 NH 2 +K 2 Cr 2 O 7 +4H 2 SO 4 = =C 6 H 5 NO 2 +K 2 SO 4 +Cr 2 (SO 4 ) 3 +5H 2 O. Видео 5 Видео 6 Қара анилин былғары өндіруде кеңінен қолданылады.

Аминдердің қолданылуы Аминдер бояу алуда ең көп қолданыс табатын затрат, тіпті өндірістің осы салаты «анилин-бояу өндірісі» деп аталлоды. Сульфанил қышқылы сульфаниламидтердің негізі, олар бактерияларға қарсы қолданылатын дәрілік затрат. (Норсульфазол, сульфазол, фталазол, т.б. ) Оларды қолданғанда мместу қабілетін тексертіп отыру керек,себебі мместу нервтері зардап шегеді,бұл әсіресе балаларды емдегенде байқалатын жағымсыз эффект.

Бояғыш затратдың синтезі Сульфанил қышқылы сульфоқышқыл Метилоранж

ІІ-бутиламиннің ИҚ-спектрі Аминдердің N-H валенттілік тербелістері см -1 аралығында байқаллоды. І-аминдерде 2 жолақ болады, себебі 2 N-H байланысы бар. ІІ-аминдерде 1 жолақ, ал ІІІ- аминдерде жұтылу жолағы болмайды.

Ν-метиламиннің ИҚ-спектрі Аминдердің С-N валенттілік тербелістері алифатикалық аминдерде см -1 әлсіз бокса ароматикалық аминдерде см -1 күшті екі жолақ байқаллоды.

Аминдерді сапалық анықтау С 2 Н 5 NН 2 +С 6 Н 5 SO 2 CІ+КОН= = С 6 Н 5 SO 2 NН 2 +КCІ+ С 2 Н 5 ОН Түзілген түссіз ерітіндіге қышқыл қосқанда [С 6 Н 5 SO 2 NН 3 ] + СІ - тұзы тұнбаға түседі. (С 4 Н 9 ) 2 NН+ С 6 Н 5 SO 2 CІ+КОН= =С 6 Н 5 SO 2 N(С 4 Н 9 ) 2 +Н 2 О+КCІ ІІІ-аминдер бұл реакцияға түспейді, себебі амин чтобинда қозғалғыш суток атом дары жоқ. Бұл реакция Хинсберг сынағы деп аталлоды.

Гофман реакциясы С 2 Н 5 NН 2 +СНCІ 3 +3КОН= = С 2 Н 5 –N=С+3КСІ+3Н 2 О Бұл реакция тек біріншілік аминдерді анықтауға арналған реакция, түзілген изонитрилдің иісі адам төзгісіз жағымсыз болады.