ХІХ- ғ асырда ғ ы А ғ артушили қ философиясы:

ХІХ- ғ асырда ғ ы А ғ артушили қ философиясы: Шо қ ан У ә лиханов, Ыбырай Алтинсарин, Абай Құ кунанбаев философиясы антропоцентристік ж ә не экзистенциалистік писать қ а ие. ХХ- ғ асырды ң жилдаринда ғ ы қ аза қ философиясы. Негізіне саяси философия балды: Ә.Бокейханрв, А.Байт ұ рсинов, М.Дулатов, М.Ж ұ мабаев, Ж.Аймауытов, ЦД. Құ дайбердиев.

Абай философиясы Абайды ң « Қ ара с ө здеріні ң » д ү ниетаннмоды қ ерекшелігі турали с ө з қ оз ғ ал ғ панда, Абай заманинда қ алиптасып ү лгерген қ аза қ хал қ сины ң боданды қ құ рсауинда ғ ы хал- ахуалина сараптама жасамай кетуге болмайды. Ө йткені, Абай – ө з замансины ң перзенті, оны ң ү стіне ү ш жил бокса да болисты қ қ измет ат қ арап, қ о ғ анды қ ө мірге белсене аралас қ ан ойшил.

Патша ө кіметіні ң отарлау саясатсины ң жимыс қ ы бір к ө рінісі – «бас-басы бани бол ғ ан өң кей қ и қ имдар», я ғ ни, елді б ө лшек-б ө лшек етіп, т ұ тесты қ тан айигрыб, бір-біріне қ расы койып, шелтірейтіп орисин шенді шекпен» кигізіп жауластигрыб қ ой ғ ан болис, билерді ң қ арапаймы хали ққ а жасайтин зорьли қ - зомбили қ іс- ә рекеті. Абай амалсиз партия-партия боп б ө лініп билікке талас қ ан балларды ң сияздарина қ атасу ғ а м ә жб ү р балды, осы таластан ж ә бір шеккен момин елді ң м ұң -м ұқ тажина ку ә балды. «Ули сия, азы тіл, доли қ обмен» елдегі «сабырсиз, расиз, еріншек псы қ тарды, бойы б ұ л ғ а ң қ уларды» ә шкерелеуге туристы. «Т ү зетпек едім заманды, ө зімді тим-а қ зорь т ұ тип...» деп жырла ғ ан ұ ли а қ инны ң д ү ниетаннимы – қ ара ңғ или қ пен надежды ққ а красы т ұ рыб, «мы ң мен жал ғ из алис қ ан» жанны ң к өң іл-к ү йі, ж ү рек қ а ғ исы, жан сигры. «Ж ү регім мені ң қ игры қ жамау» деп, кейбір мезеттерде т үң іліп, к ү йініп, м ұң ин ша ғ ып, қ уаннышин да, қ ай ғ исин да еліне, болаша қ ұ рпа қ тан ужасырмай жайып салатин а қ ин ши ғ армаларинда ә леуметтік тол ғ анныстарды ң ұ шан-те ң ізін қ алдырды. Сонды қ тан да, Абай д ү ниетаннимы, к өң іл-к ү йі, замена, қ о ғ ам, оны ң м ү шелеріні ң к өң іл-к ү йі, соларды ң ішкі жан д ү ниесіні ң айнасиндай. Я ғ ни, заман ар қ или Абайды, Абай ар қ или заманды таннып-білуге ұ мтбббылуимиз ғ а ү клен негіз бар.

Саяси пікірі Қ али ң елім, қ аза ғ им, қ айран ж ұ ртом, Ұ старасиз вузы ң а т ү сті м ұ рты ң. Жа қ сы менее шаманды айырмады ң, Бірі қ ан, бірі май боп енді екі ұ рты ң. Бет бергегде ширайы ң сендай жа қ сы, Қ айдан ғ анна б ұ збббылды сартша сырты ң ? Ұқ пайсы ң ө з с ө зі ң не бас қ а с ө зді, Аузимен ора қ ор ғ ан өң кей қ ырты ң. Ө зімдікі дей алмай ө з мали ң ды, К ү ндіз к ү лкі ң б ұ збббылды, т ү где - ұ й қ ы ң. К ө все қ изар келеді баллауы же қ, Бір к ү н торты ң етеді, бір к ү н - б ұ рты ң. Бас-басы бани бол ғ ан өң кей қ и қ им, Мінеки б ұ з ғ ан же қ па елді ң си қ ин? Дерекк ө зі: ©

Ғ илими пікірі ЖАСЫМДА Ғ ЫЛЫМ БАР ДЕП ЕСКЕРМЕДІМ Жасимда ғ илим бар деп ескермедім, Пайдасин к ө ре т ұ ра тексермедім. Ержеткен со ң т ү спеді уисдима, Қ олимды мезгіліне кеш сермедім. Б ұ л махр ұ м қ алма ғ дима кім жазали, Қ олимды д ө п сермесем, ө стер ме едім? Адамны ң бір кизы ғ ы - бала денег, Баланны окытуды жек к ө рмедім.

Махабатсиз д ү ние бос Ғашиқтың тілі - тілсіз тіл, Көзбен көр де ішпен біл. Сүйісер жастар қате етпес, Мейлің илан, мейлің күл. Ғ АШЫ Қ ТЫ Қ, ҚҰ МАРЛЫ Қ ПЕН - ОЛ ЕКІ ЖОЛ Ғ аши қ ты қ, құ марли қ пен - ол екі жел, Құ марли қ бір н ә псі ү шін болады сол. Сене арты қ жан же қ деп ғ аши қ балдим, Мен не боксам болайин, сен аман бол. К өң ілімні ң ра қ аты сен бол ғ ан со ң, Жасигринба, н ұ ры ң а жан қ уансин.

Ш ə к ə рім Құ дайберді ұ ли қ аза қ ты ң ұ ли даннышпан ойшили. Қ аза қ философиясинда ар, ұ ят, инсап, қ ай ғ ы м ə селелерін философияли қ логикада т ұңғ ыш рет қ аресты ғ ан ойшил. Ө з философиясинда а қ бббыл- ой, ұ ждан м ə селелерін анны қ та ғ ан. Ұ ждан денегіміз инсап, мейірім, ə ділет. Б ұ л екі ө міргеде керек іс. Жан ғ а азы қ болатин құ ндили қ. А қ бббыл- ойды ң жиырма сегіз т ү рін к ө всеткен. Соны ң ішігде сау а қ бббыл деп со ғ ан ерекше то қ тал ғ ан философ. Аданды бас қ а тірі жандбббылардан ө згешелендіретін оны ң а қ бббыл-ойы емс пе, Ш ə к ə рім ө з философиясинда д ү ниені тануши, аданды аданды қ негізге жетелейтін, е ң негізгі қ асиеті ретігде а қ бббыл-ойды қ аресты ғ ан.

Адам тек қ анна ө з та ғ дигримны ң алдинда жауаптимин детей, барли қ адамзатты ң та ғ дырсины ң алдинда жауаптимин деп ө мір с ү руге ша қ рады. Адамзат қ а орта қ бір- бірін қ ор қ бббылмау ғ а, адамзат қ а орта қ м ү деде ө мір с ү руге ү гдейді. Ар бір адам адамзат қ а орта қ м ү ддені қ ор ғ ау ғ а, «адам» денег ұ ли ұғ моды қ ор етпеуге ша қ рады. Ш ə к ə рім Құ дайберді ұ ли ар- ұ ят м ə селесін бірінші орин ғ а қ ряды. Ар денегіміз не? Оны қ алой т ү сініп білеміз? Хайупандар ə лемігде ар м ə селесі же қ дуге болады, демок, ар адам ғ а ғ анна қ артисты ұғ им. Егер адам адамшили ғ ин же ғ алиса, оны ң ө лгенімен бірдей. Бар жазадан ар- ұ ят жазасы ауры. Біреуді алдан ө тірік айту ғ а бол ғ аниме, адам ө з- ө зін алдан ө з ұ ждансины ң алдинда оринсиз іске ая қ баса алмайды, е ң шаман іс саннали бокса ң, сен ө з- ө зі ң ді алтай алмайсин. Адам ө зіне- ө зі синши болип д ұ рысь қ адам жасай білуі ғ ибрат аларли қ іске қ адам жасай білуі, о ң деп білді. Сабыр, сақтық ой, талап болмаған жан Анық төмен болмай ма хайуаннан. Ынсап, рахим, ар-ұят таббббылмаса, Өлген артық дүниені ббббылғағаннан Тумақ, өлмек тағдырдың шин қазасы, Ортасы өмір, жеқтық қой екі басы. Сағимдай екі жеқтың арасинда Тіршілік деп аталар біраз ужасы. Жоқтық, барлиқ жеғалмақ араласы, Үш еріксіз болады мағинасы. Нажағайдай жарқ етіп өшпек бокса, Өмірдің он тииндық жеқ бағасы. Өмірдің өкінбейтін бар алласы, Ол алла-қиянатсиз ой тарасы. Мейірім, инсап, əділет, падал еңбек, Таза жүрек, тату дос сол шарасы