Шешендік өнерді насихаттау жолдары Дайындаған: 16 жалпы білім беретін орта мектебінің 7В сынып оқушысы Салижонов Шахрубек

Зерттеудің мақсаты: Сөз өнерінің өрісін кеңейту, және калешекке керек кемер істердің нақты бағыттарын айқындоу. Міндетттері: Сөз өнеріне баулу Ойды нақты жеткізе білуге жағдай жасау Шешен өнеріне денег қызығушылықты арттыру

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Шешендік өнер қазіргі кезеңде барлық оқу орындарында, оның ішінде мектеп бағдарламаларына толықтай енгізілуі қажет. Бұл бүгінгі өмірдің талабы. Болжам: Егер біз шешендік өнерді күнделікті өмірде жиі қолданатын болсақ, калер ұрпақтың білім-ғылымға денег құштарлығы, ынтасы арта түсер еді.

Шешендік өнерді ғылыми тілде риторика деп атайды. Риторика ғылымының негізін салушылар Протагор және Сократ, Платон болған. Шешендік өнер ең алдымен Грецияда дамыған, оның астанасы- Афины.Солардың ішінде Лисий, Исакрат, Демосфен атақты шешендер болған. Демосфеннен 170 қолжазба, 60 шешендік сөз, 56 жазба сөз, 6 хат сақталған. Алғашқы шешендер, философ тар, саясаткерлер, қолбасшылар, қоғам қайраткерлері, атақты мемлекет қайраткерлерінің арасынан шыққан. Шешендік өнер Грециядан кейін Рим мемлекетінде дамыған, хххонда Красс, Анатия, Кортенция бастаған атақты шешен қолбасшылары болған. Францияда шешендік қақтығыстар мен таптық шайқастарда дамып қанат жайған. Францияда Жан Поль Марат, Максимилиан Робеспьер, Ресейде В.И.Ленин және Луначарский өзінің шешендігімен көзге түскен. М.Ломоносов «Краткое руководство к красноречию»денег еңбегінде орыс шешендік өнері туралы жазған Шешендік өнерді ғылыми тілде риторика деп атайды. Риторика ғылымының негізін салушылар Протагор және Сократ, Платон болған. Шешендік өнер ең алдымен Грецияда дамыған, оның астанасы- Афины.Солардың ішінде Лисий, Исакрат, Демосфен атақты шешендер болған. Шешендік өнер Грециядан кейін Рим мемлекетінде дамыған, хххонда Красс, Анатия, Кортенция бастаған атақты шешен қолбасшылары болған. Шешендік өнерді ғылыми тілде риторика деп атайды. Риторика ғылымының негізін салушылар Протагор және Сократ, Платон болған. Шешендік өнер ең алдымен Грецияда дамыған, оның астанасы- Афины.Солардың ішінде Лисий, Исакрат, Демосфен атақты шешендер болған. Шешендік өнер Грециядан кейін Рим мемлекетінде дамыған, хххонда Красс, Анатия, Кортенция бастаған атақты шешен қолбасшылары болған.

Қазақтардың шешендік өнерінің алғашқы нұсқалары түркі халықтарының Орхон, Енисей ескерткіштері мен көне жазба мұраларынан табылған. Мұнда Қорқыттың айтқан нақыл сөзі жазылған. Көне жазба мұраларында М.Қашқари, Баласағұни А.Иүгники, С.Сарайи, Құтып, А.Хорезм айтқан даналық сөздер табылған. Қазақтардың шешендік өнерінің алғашқы нұсқалары түркі халықтарының Орхон, Енисей ескерткіштері мен көне жазба мұраларынан табылған. Мұнда Қорқыттың айтқан нақыл сөзі жазылған. Көне жазба мұраларында М.Қашқари, Баласағұни А.Иүгники, С.Сарайи, Құтып, А.Хорезм айтқан даналық сөздер табылған.

VIII ғасырда Сыр бойында өмір сүрген Қорқыт Ата – ежелгі түркілердің көрнекті ағартушысы, ойшылы, әрі ақын, сазгер, әрі күйші, тарихта ерекше рухани із қалдырған, халық даналығын жена уши, шешен. Қорқыт ата

Цицерон Римнің ұлы шешен ділмары – Марк Тулий Цицерон (б.ғ. д ) Цицеронның мәлімдеуінше, Римде сөз құдыретіне ие болған адамға тәңіріндей табынған. Олар адамды даңққа бөлейтін екі қасиетті өнер бар: бірі қолбасшылық, екіншісі шешендік деп білген.

Көне Грецияның шешендерінің бірі Демосфен, (б.з.д жж.). Шешендік өнер Демосфен өмірінің мәні балды, ол оны аталмыш өнердің ұстазы етіп шығарды. Демосфен сөйлеу мен оның техника сын шегіне жеткізді. Ол өзінің болмысы арқылы Цицеронның Ақын болып журналу керек, шешендер жүре кале қалыптасады денег атоллы сөзін дәлелдеп шықты. Демосфен

Шешендік өнер 5 кезеңге бөлінеді: Шешендік өнер 5 кезеңге бөлінеді: 1.Майқы би мен Аяз беден басталады ғасыр. 1.Майқы би мен Аяз беден басталады ғасыр. 2. Асан Қайғы мен Жиреншенің кезеңі ғасыр. 2. Асан Қайғы мен Жиреншенің кезеңі ғасыр. Осы екі дәуірдің шешендерін «Ел құрасқан шешендер» деп атайды. Осы екі дәуірдің шешендерін «Ел құрасқан шешендер» деп атайды ғасыр «Ел қорғасқан шешендер» Төле би, Әйтеке, Қазыбек бидің уақытын атайды ғасыр «Ел қорғасқан шешендер» Төле би, Әйтеке, Қазыбек бидің уақытын атайды ғасыр Хан сұлтандарға қарсы шешен Байдалы, Әз Жәнібек, Тіленші би, Шалқар би, Тарақты Тұяқ ғасыр Хан сұлтандарға қарсы шешен Байдалы, Әз Жәнібек, Тіленші би, Шалқар би, Тарақты Тұяқ ғасыр би, болыстарға қарсы шешен Махамбет, Бала би, Тұрысбол, Сырым батыр шешендіктері ғасыр би, болыстарға қарсы шешен Махамбет, Бала би, Тұрысбол, Сырым батыр шешендіктері.

Шешендік сөздердің үш түрін анықтайды: шешендік арнау, шешендік толғау және шешендік доу. Шешендік арнауға жататындар:1.Бата, 2. Сын сөздер, 3.Көңіл айту 4.Жұбату. 5.Естірту, 6.Сыңсу, 7.Әзіл оспақ, 8.Сәлем сөз Шешендік арнауға жататындар:1.Бата, 2. Сын сөздер, 3.Көңіл айту 4.Жұбату. 5.Естірту, 6.Сыңсу, 7.Әзіл оспақ, 8.Сәлем сөз Шешендік толғауға жататындар: Шешендік толғауға жататындар: 1.Нақыл сөздер 2.Мақалдар 3.Жаңылтпаштар 4. Мысалдар 5.Жұмбақтар 6. Жарапазан 7.Қанатты сөздер 1.Нақыл сөздер 2.Мақалдар 3.Жаңылтпаштар 4. Мысалдар 5.Жұмбақтар 6. Жарапазан 7.Қанатты сөздер Шешендік доуға жататындар: Шешендік доуға жататындар: 1.Ердің құны 2. Жер доуы. 3 Жесір доуы 4.Ар-намыс доуы. 5. Отбасы доуы. 6 Халықтың ар-намыс доуы. 1.Ердің құны 2. Жер доуы. 3 Жесір доуы 4.Ар-намыс доуы. 5. Отбасы доуы. 6 Халықтың ар-намыс доуы.

Шешендік өнерді зерттеп, окулық жазған Г.З.Апресян қазіргі шешендікті мазмүнына қарай был аша бөледі: 1) Әлеуметтік-саяси мәндегі шешендік (баяндамалар, саяси сөздер, дипломаттық сөздер, әскери- патриоттық сөздер, үгітші сөздері) 2) Академиялық шешендік (дәрістер, ғылыми баяндамалар) 3) Сотта айтылатын шешендік (айыптаушының, қорғаушының сөздері) 4) Әлеуметтік тұрмыста қолданылатын шешендік (мерейтойда айтылатын мақтау сөздер, құттықтау сөздері) 5) Діни қызметте қолданылатын шешендік (діни уағыздары).

Мектебімізде сыныптастар арасында және сегізінші орыс жіне қазақ сыныптары арасында төменде берілген сұрақтар бойынша сауалнама өткіздім Мектебімізде сыныптастар арасында және сегізінші орыс жіне қазақ сыныптары арасында төменде берілген сұрақтар бойынша сауалнама өткіздім (100 оқушы): (100 оқушы): Қазақтың шешен адамдарын білесіз бе? Атап өтіңіз. Қазақтың шешен адамдарын білесіз бе? Атап өтіңіз. Шешендік сөздерді жатқа білесіз бе? Айтып беріңіз. Шешендік сөздерді жатқа білесіз бе? Айтып беріңіз. Шешендік өнердің қазіргі жастарға қажеті бар ма? Дәлелдеңіз. Шешендік өнердің қазіргі жастарға қажеті бар ма? Дәлелдеңіз. Шешендік өнер арқылы дамитын қасиеттерді білесіз бе? Атаңыз. Шешендік өнер арқылы дамитын қасиеттерді білесіз бе? Атаңыз.

Сауалнаманың қорытындысы: Оқушылардың 79% тек атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билерді этап өтсе, 21% оған қоса Сырым Датұлын, Жиренше шешенді тағы басқаларын атады. Оқушылардың 79% тек атақты Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билерді этап өтсе, 21% оған қоса Сырым Датұлын, Жиренше шешенді тағы басқаларын атады.

Шешендік сөздерді жатқа білетін оқушылар да бар, бірақ олардың 96% тек мектеп бағдарламасында берілген шешендік сөздерді ғана ссайта білді. Шешендік сөздерді жатқа білетін оқушылар да бар, бірақ олардың 96% тек мектеп бағдарламасында берілген шешендік сөздерді ғана ссайта білді.

Шешендік өнер қазіргі жастарға қажет – 98%, қажет емс – 2% Шешендік өнер қазіргі жастарға қажет – 98%, қажет емс – 2%

Шешендік өнер арқылы адамның тапқырлығы демиды – 40%, адамгершілік қасиеттері - 30%, топ алдында өзін-өзі ұстау мәнері түзеледі деп оқушылардың 20%, тіл тазалығы қалыптасады деп 10% дәлелдеді. Шешендік өнер арқылы адамның тапқырлығы демиды – 40%, адамгершілік қасиеттері - 30%, топ алдында өзін-өзі ұстау мәнері түзеледі деп оқушылардың 20%, тіл тазалығы қалыптасады деп 10% дәлелдеді.

Шешендіктану ғылымы қазіргі шешендіктегі сөйлеу түрлерін был аша жіктейді: монолог және пікір алмазу, монолог және пікір алмазу, ой-талқы, ой-талқы, пікірсайыс, пікірсайыс, ойбөліс, ойбөліс, сөзталас, сөзталас, айтыс тәрізді пікірталастың түрлері. айтыс тәрізді пікірталастың түрлері.

Біріншіден, барлық мектептер, жоғары оқу орындары жанынан шешендік өнер мектебін ұйымдастыру керек. Бұл бір жағынан, қазақ тілін меңгеру, екіншіден, қазақ салт-дәстүрімен жақын болуы себін тигізеді. Екіншіден, заманауи негізде қазақтың дәстүрлі шешендік өнерінің бағытын, үлгісін, өзіндік ерекшелігін айқындоу керек. Үшіншіден, сөзсайыс мәдениетін қалыптастыру мақсатында тұрақты түрде қарсыласушы тараптар, тұлғалар арасында телесаяси айтыс, дебет сайыстарын өткізіп, белсенділік танытқандарды марапаттап отыру қажет. Біріншіден, барлық мектептер, жоғары оқу орындары жанынан шешендік өнер мектебін ұйымдастыру керек. Бұл бір жағынан, қазақ тілін меңгеру, екіншіден, қазақ салт-дәстүрімен жақын болуы себін тигізеді. Екіншіден, заманауи негізде қазақтың дәстүрлі шешендік өнерінің бағытын, үлгісін, өзіндік ерекшелігін айқындоу керек. Үшіншіден, сөзсайыс мәдениетін қалыптастыру мақсатында тұрақты түрде қарсыласушы тараптар, тұлғалар арасында телесаяси айтыс, дебет сайыстарын өткізіп, белсенділік танытқандарды марапаттап отыру қажет.