Тақырыбы:«Экожүйе оның компоненттері және қасиеттері ».

Жоспары: Биотоп,биоценоз, биогеоценоз терминдер анықтамасы. Түаралық байланыстардың негізгі формалары. Экожүйедегі энергия мен зат айналымы. Биоценоздың тұроптық құрамы Сукцессия және гомеостаз

Биоценоз Бұл үш компоненте тұратын ағза үстілік жүйе : өсімдікте, жануарлар, микроағзалар құрымдастығы кіреді. Бұндай жүйеде жеке түрлер популяциясы мен түрлер чтобы өзге топтармен ешь қиындықсиз орын ауыстыра аллы. Бұл жүйе түрлер арасындағы антагенезді тепе тендік арқасында жүзеге осады. Биоценоз бен биотоп үздіксіз қизмет гете отырып биогеоценозды құрайды. Биоценоздың шегi биотопың шектерiмен сәйкес келеді демок экожүйе шектерімен үйлесім тамады.

Биотоп Биоценоздың тіршілік микені, бұл микеннің абиотикалық жағдайлары біртекті қалыптасқан болып келеді.

Биогеоценоз – белгілі бір кеңістікте орналасқан,ұрпақ алмазу барысында затрат айналымының арқасында ұзақ тіршілік гететің өсімдіктер, жануарлар, миркроағзалар қауымдастығынан тұратын күрделі жүйе.

Биоценоз түрлерінің құрылымы Түрлер, сыйпаты бойынша түрлік әр түрлілік пен және сандық ара қатынаспен сыйпаттбаллады, шектеуші факторларға басты болып,қизу, ылғалдылық түрі, азық-түлік ресурстарының жеткіліксіздігі жатады. Сондықтан экожүйенің биоценозы тундраларда, шөл дала мен жоғарғы таулы аймақтарда биоценоз түріне кедей боп келсе, тропикалық ормандарда бай болып келеді.

Решьение

Түрлік әр түрлілік – Аймақтар немсе бірлестіктердің түрлер саны. Экожүйенің тұрақтылығының сапалық және сандық сыйпаттамасы мен микен эту ортасының әр түрлілігімен өзара байланыстырылған. Ағза экологиялық талаптары бойынша өзіне сәйкес келетің биотопы такса, соншалықты түрлер қоныс тамады.

Экотон Бірнешье түрлердің қолайлы өмір сүруі–экотон деп бірлестіктер арасындағы ауысу. Түрлердің әр түрлілік тенденциясы шектік эффекті деп атбаллады.

Биотикалық байланыстар В.Н. Беклемишевтың классификациясы бойынша тура және жанама түаралық байланыстар мағыналарына қарай 4 типке жіктейді: - Трофтық (тағамдық) - Топикалық - Форикалық - Фабрикалық

Трофтық байланыс Трофтық байланыс бір түр екінші түрмен (тірі драммен, өлі драммен немсе олардың тіршілік барысында қалыптасатын қалдықтармен) қоректенгенде панда болады.

Топикалық байланыс - Бір түрдің тіршілігі барысында қоршаған ортаның физикалық, химиялық көрсеткіштерінің өзгеруі, сол отрада микендейтің екінші түрдің тіршілігіне әсер гететін байланыс. Бұл байланыстар әр алуандылығымен сипаттбаллады(киттердің тері жамылғысында тіршілік гететің теңіз бақалшықтры,сиыр нәжісіндегі шыбындар жұмыртқалары және т.б.) Мысалы ; шырша ағашында міндетті өмірінің басында қайын ағашы қажет,кейін шырша мықты ағашқа айналғандықтан ол қайынды және шөптерді құртып жібереді.

Форикалық байланыс Бір түр екінші түрдің көмегімен тарайды.Өсімдіктердің тозанының алис қашықтыққа тасымалдаушының ролін жануарлар атқарады. Бұл процесс зоохория деп атласа, үлкен жануарлардың кіші жануарларды тасымалдауы форезия (лат.форос-тысқары,тыс) деп атбаллады. Осы жағдайда жануарлар мен өсімдіктерде арнайы (спецификалық) жабдықтар панда болады: әртүрлі қысқыштар,тікендер,жүнге оңай жабысатын затрат және т.б.

Фабрикалық байланыстар Фабрикалық байланыстар-бұл биоценотикалық байланыстың негізінде бір түр өзінің «үйін» салу үшін екінші бір түрдің қалдықтарын, өлі дараларын пандаланып,іске жара ту жатады.Мысалы: құстар өз ұясын салғанда шіріген шөптерді,құстар қауырсындарын, адам шаштарын қолданады.

Т ү аралы қ байланыс Бәсекелестік – қорек, тіршілік микені үшін популяциялар арасында туындайтын байланыс түрі. Бәсекелестікті Г.Ф.Гаузе тамаша сипаттап берді.Екі түрге жататын инфузориялар арасында қорек үшін бәсекелестік сипатында берілген.

Гаузе принципі Гаузе бәсекелестік ығысу принципін ұсынады «бір экологиялық жағдаймен сипатталтын екі түр бір экологиялық отрада ұзақ уақыт бірге тіршілік гете алмайды».

Түр аралық байланыс Биогеоценоздарда бәсекелестік көп роте жанама түрде байқбаллады. Белгілі бір экологиялық факторларға өзінше әр қилы жауап береді. Биоценозда неғұрлым түрлер алуандылығымен сипатталса, соғұрлым сол биогеоценозда бәсекелестік бәсен боп келеді.

Бәсекелестіктің екі түрін ажыратады: тіршілік және түаралық Ч.Дарвин тіршілік бәсекелестікті табиғи сұрыпталудың интенсивтілігін арттыратын маңизды форма деп белгілеген болатын.

Жырт қ ышты қ бір түр екінші бір түрге қиянат жасай отырып тіршілік гетеді. Бұл биотикалық эволюциясы барысында жыртқыш пен жемтіктің дамуы жүреді. Соның нәтижесінде мамандандырылған жыртқыштар категориясы мен мамандандырылған жемтіктер категориясы түзіледі. Бұл құбылыс бейімделу атауына ие болады.

Жыртқыштық әсерінен әр биоценозда жүйе компоненттерінің саны ротеліп отрады. Сол себепті осы екі компонент оптимум шегінде орналосады. Бұл роте жыртқыш биоценоздың каналы компонеті болып сана лады, себебі ол келесі популяцияның әлсіз ауруғуа шалдыққан дараларын жойып отрады. Оның бұл әрекеті сол популяцияның жақсы дамуына әсер гетеді.

Паразитизм - Бір түр екінші бір түрдің ішіне немсе денесінің сыртында соның есебінен тіршілік гетеді. Паразитизм : Облигатты (иесінсіз өмір сүрмейді) Факультативті (паразитті тіршілік этуі міндетті емс) Уақытша (тіршілігінің жартысын ғана паразиттік жолмен өткізеді) Эктопаразитизм (сыртқы паразиттер) Эндопаразитизм (ішкі) Стационарлы (бір ғана иесі бар) Периодты (иелерін ауыстырып отрады)

Паразит жыртқышқа қарағанда өз жемтігін өлтірмейді,оның есебінен ұзақ уақыт өмір сүреді. Соған орай паразиттерді Соған орай паразиттерді келесідей анатомо-морфологиялық және физиологиялық ерекшеліктер қалыптосады -Ас қорыту органдарының болмауы - Арнайы бекіну органдарының панда болуы (қысқыштар,сорғыштар) Әр алуан отрада өзін сақтай алу процестерінің қалыптасуы (анабиоз)

Аллелопатия Зат алмазу процессі кезінде түзілетін арнайы спецификалық химиялық затрат көмегімен қатынасатын түрлер арасындағы қатынас. Жануарларға өсімдіктер екі түрде әсер гете баллады: аттрактивті(қизығушылық) және репллентті ( үрей туғизатын) Жануарлар феррозонды (телерогон ) активті затрат түзіп,өзінің популяциясы ішінде белгілі бір рольге ие болады.

Аменсализм Бірлесіп өмір сүру барысында бір немсе бірнешье популяция үшін қолайсиз болып келуі. (бактериялар мен саңырауқұлақтар).

Нейтрализм - Бұл бір аймақты микен гететің екі бөлек түрлердің не оң не теріс әсері болмайтын биотикалық қарым қатынас форматы. Нейтрализм кезінде түрлер арасында байланыс болмайды. Мысалы: Тыйындар мен бұғылар бір біріне тәуелді емс екі түр, бірақ орманды жою кездерінде екі түрге де кері әсерін тигізеді.

Экожүйе – қоршаған отрада бір бірімен қарым -қатынасқа түсетін микробтар, жануарлар және өсімдіктердің топтасуы Табиғи экожүйеде өзінің тұрақты жағдайын ұстап тұруға және ресурстар мен өзіндік шыңарылыстардан ластанудан қауіп төнбеуі. Ал адамдар экожүйесі жағдайында көптеген экологиялық мәселелерге әкеп соқтыру болады.

комменсализм Комменсализм-Бір ағза екіншінің есебінен тіршілік гетеді,бірақ оған ешьқандай зиян келтірмейді. Мысалы көптеген құстар, (торғайлар) жануарлардың биологиялық бөлінісінен (нәжәсәнен) қоатылмаған дәндерді теріп жеуі.;

Бірге т ұ ру(квартирантство) – Әр түрге жататын екі ағзаның бірге тұруы, бір ағзаға пандалы болып колесе екіншісіне панда да зиянда болмайды,Мысалы: Құстар немсе жануарлардың өз ұйлерін жасауда өсімдік субстраттарын қолдану. (құс ұясы.).

Зоохория – Өсімдіктердің тұқымдары мен өнімдерін тасымалдаушы көзі болып табылатын түрлер арасындағы қарым-қатынас форматы.

Сукцессия Табиғи және антропогенді факторлардың әсерінен биоциноздардың бір аймақтан екінші аймаққа қоныс аударуы. Біріншілік және екіншілік сукцессия түрлері болады.

Экожүйе гомеостазы Бұл тепе- теңдіктің өзгеруі мен сақталлына қарсы тұра алтын биологиялық жүйе (а ғ за, популяция ж ә не экож ү йе).гомеостатикалы қ механизм б ұ л кері байланыс.

Назарлары ң из ғ а рахмет