"Мәдениет" денег ұғымның аясы өте кең. Сондықтан да полар, "мәдениет" ұғымының көптеген анықтамасы бар. Адам ой-насосы мен әрекетінің нәтижесінде туындаған құндылықтарды біз мәдениет дейміз. Мәдениетті кейде шартты түрде материаллодық және рухани деп екіге бөледі.Мәдениет Адамойнасосықұндылықтарды

Мәдениет (латынь. Cultura - өңдеу, ягу денег сөзінен шыққан) – табиғат объектісіндегі адамның әрекеті арқылы жасалатынь өзгерістер. Бұл сөзде адам еңбегінің ерекшелігі, оның адамның іс-әрекетімен байланыстылығы, адамның және оның қызметінің бірлігі негізделген. Кейіннен «мәдениет» денег сөз жалпылық маңыз аллоды, адам жасағанның бәрін де «мәдениет» деп атады. Осы ұғымда мәдениеттің мазмұнды белгілері, түсінігі көрсетілді. Мәдениет – адам жасаған «екінші табиғат».

Мәдениет Қолмен ұстап, көзбен көруге болатынь дүниелерді материаллодық мәдениет үлгілері дейміз. Ал қолмен ұстап, көзбен көруге болмайтын, тек санамен, түйсікпен қабылданатын мәдениет жетістіктерін біз рухани мәдениет дейміз. Рухани және материаллодық мәдениет үлгілерінің арасында тұйық шок жоқ. Кейде материаллодық мәдениет үлгілері руханияттың үлгісі болып табылады.

КөшпелілердіңКөшпелілердің рухани мәдениетінің өз даму ерекшеліктері бар. Ол көшпелілердің тіршілік қарекетінің, тұрмысының ерекшеліктерінен туындайды. Кейбір батыстық зерттеушілер: "Көшпелілер өз бетінше мәдени құндылықтар жасауға кабілетсіз, олар тек басып алған отырықшы халықтардың мәдениетін қабылдайды. Ал отырықшы халықтардың мәдениеті оларға өгей мәдениет болып қала береді", дейді. Бұл мүлде қате пікір.тұрмысының

Көшпелілер өз тұрмыс-қарекетіне лайықты мәдениет қалыптастырған. Көшпелілердің материаллодық мәдениеті көші-қонға ыңғайланып жасалған. Мұндай таза көшпелі мәдениет үлгілеріне біз жиналмалы, жығып- тігуі өте жеңіл киіз үйді, ер-тұрман, ат әбзелдерін, теріден, ағаштан жасалған ыдыс- аяқтарын, бесігін, басқа да тұрмыстық заттарын жатқызамыз.көші-қонғакиіз үйдіер-тұрманбесігін

Көшпелілердің рухани мәдениеті тіптен бай. Мал шаруашылығы егіншілікке карағанда бұқара халықтың барлығы қамтылмайтын, қамтығанның өзінде көшпелі қауымның бос уақыты көбірек болатынь шаруашылық түрі.Мал шаруашылығы Сонымен қатар көшпелілер отырықшыларға қарағанда табиғатқа жақынырақ, онымен стене өмір сүрген. Көшпелілерде табиғатқа негізделген дүниетаным, ақынжандылық, қиялшылдық, түптеп келгенде, шығармашылықпен ойлау жүйесі қатты дамы. Бұдан "Отырыкшы халықтарда бұл қасиет болмады, не аз көрініс тапты" денег ой туманы керек. Тек бұл қасиеттердің қалыптасуына, көрініс тауып, іске асуына көшпелі өмір объективті түрде көбірек жағдай туғызды.дүниетанымақынжандылыққиялшылдық объективті

Көшпелілерде де, отырықшы елдер сияқты, жазу арте панда болды. Біз сақ жазуларының (б.з.д. 1- мыңжилдықтың ортасы), түрік жазуларының (б. з. VIIVIII ғасырлар) болғандығын, одна бергі ортағасырлық түркі тайпаларында жазудың болғандығын білеміз. Бірақ тағы да объективтік себептермен көшпелілерде отырықшыларға қарағанда жазу-сызу кеңінен дамы алматы. Олардың рухани мәдениеті шежіре тарихы, фольклоры, діни ұстаным-қағидалары жадында сақталлоды.VIIVIII ғасырларшежіретарихыфольклорыдіни

Қазақ жерінде жазу-сызу сақ дәуірінен бастап панда болған сияқты жилы Ертіс өзенінің оң қанатынан табылған б.з.д. VIV ғасырларға жататын сақ дәуірінің марал сүйегінен жасалған тұмарда жазу болған. Оны ғалым Алтай Аманжолов оңнан солға қарай "Ақ сықын" "Ақ марал" деп оқыған жилы Есік қаласының түбінен табылған "Алтын адамның" қабірінен жазуы бар күміс тостаған шықты. Тостағанның сыртында екі жолға жазылған 26 таңба бар. Олар бір жағынан, көне түркілердің руникалық жазбаларына ұқсас, екіншіден, Жерорта теңізі төңірегіндегі көне алфавиттік таңбаларға, өсіресе грек, арамей әріптеріне ұқсас. Оны да А.Аманжолов көне түркі тілі сияқты оңнан солға қарай оқыған. Жазудың мазмүны монадай кен:"Аға, саған (бұл) ошақ! Бөтен (жат ел адамы) тізеңді бүк! Халықта азық-түлік (мол болғай!)!" Зерттеушінің пікірінше, бұл сақ дәуірінде түркі тілінде жазылған, яғни бүдан 2500 жил бұрын түркі тілдес сақ тайпалары әліпбиін жазуды білген. Әліпби жазу дүниежүзілік мәдениетке қосылған үлкен үлес болып есептеледі. Көне түркілер алғашқы әріп жазуының бір түрі руналық жазуды ойлап тапқан және пандаланған.1960Ертіс өзенініңVIV ғасырларға Алтай Аманжолов 1970Есік қаласыныңАлтын адамныңЖерорта теңізігрекарамей әріптерінеәліпбиінруналық жазуды

Көне түркі руналық жазуы Қазақстанда Талас, Ертіс, Сыр, Іле өзендерінің қойнауларында табылған. Бұл жазуларды алғаш зерттеп, оларды оқудың "кілтін" тапқан Дания зерттеушісі Вильгельм Томсен. Осы көне түркі жазуларын сыртқы нобайы жағынан Скандинавияның руналарына ұқсатып, бұл жазуларды да руналық, яғни "құпия" жазу деп этап кеткен.Дания Вильгельм Томсен Скандинавияның Ең алғаш табылып зерттелген түркі жазуы ескерткіштері Білге қағанға, Күлтегінге қойылған құлпытастардағы жазу. Көне түркі руна жазулары қашау әдісімен тасқа, түрлі бұйымдарға (ағаш қасық, күміс тостаған, ыдыс) ойып, сызып жазылған. Руналық жазбада 35 әріп бар, бұдан басқа төрт таңба лт, нт, нг,рт денег дауыссыз дыбыстар тіркесін береді. Жазу оңнан солға қарай оқылады. Түркі жазбаларына Тоныкөк (Улан-Батордың жанында) ескерткішіндегі жазулар да жатады.Тоныкөк Улан-Батордыңескерткішіндегі

Қазіргі заманғы адамзат өркениеті XXғ өндіргіш күштер қарыштап дамы. Эканомикасы аллодыңғы қатарда дамыған елдер байлыққа кенелді. Дыбыстан да жилдам ұшатын ұшақтар, радиотелофондар, автомобильдерді пандаланды сәнді сарай лара өмір кешті.

Мәдениет – жеке адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық жүйесі, адамның өмір сүрген ортамен қарым-қатынасы. Ол - өзара қарым- қатынас нәтижесінде қалыптасатын ерекше құбылыс. Адамдар өздерін қоршаған ортаға, оның әлеуметтік және мәдени қатынасына әсер етеді, өзгартеді. Олар оны өз мақсатына пандаланады. Болашақ қоғамға, ұрпаққа мұра етіп қаллодырады, ал ол мұра белгілі жағдайда үнемі дамуда болады. Мәдениет әр түрлі әлеуметтік құрылымдардың, топтардың, таптардың, жіктердің, ұлттардың, жеке адамдардың өмір сүру жағдайына, талабына сәйкес панда болып, қалыптасады. Мысалы: аң аулау, еңбек құралдарын жасау, от жағу, тамақ пісіру, киіну, жарасымды өмір сүру, екінші біреуге ұнау, ортамен қатынаста болу.

Бұл талап-тілектер қоғамдық прогрессе, өрлеуге тікелей байланыста. әр қоғамдық кезеңде жаңа талап, тілектер панда болады, өндіріс құралдары дамы. Мәселен, бір кездерде жазба әдебиеті болмады соның нәтижесінде фольклор қалыптасты, кейінірек те білімнің қалыптасып, жазудың шығуы жаңа талап қойды. Бүкіл құндылықты, мифті жазып қаллодыру талабы панда болды. Информатика дамы, оларды микрофон, магнитофон, компьютерге түсіру арқылы мәңгі эту қажеттігі труды. Сөйтіп, мәдениет әлеуметтік құрылымдардың, жеке адамның тілегіне, талабына сәкес қалыптасты. Қоғамда адам тілегінен тыс мәдениет қалыптаспайды. Мәдениет - әлеуметтік фактор, қоғамның қозғаушы күші. Мәдениеттің дамуы қоғамды ілгері жилжытады. Жеке адам мәдениеті мен қоғам талабы тікелей байланысты.

Адам, оның қызметімен өзара қатынасы бар жердь мәдениет бар. Бірақ материаллодық және рухани мәдениетті бір-бірінен ажирата білу қажет. Мәдениет материаллодық және рухани: бірі-материаллодық өндірістің, екіншісі-рухани өндірістің өнімі деп қаралады. Себебі материаллодық және рухани мәдениеттің өнімдері – еңбек құралдары және көркем шиғырмалар әр түрлі мақсатта пандаланылады. Олай бокса материаллодық және рухани мәдениеттің қызметтік ерекшеліктері бар кен. Сонымен қатар бұл екеуі – материаллодық және рухани мәдениет тұтастыққа ие. Материаллодық мәдениетті мәдениетке айналлодырған адамның идеясы мен білімі, ал рухани мәдениеттің өнімі материаллодық нысанда болады, соның нәтижемінде ол объектіге айналуы мүмкін және қоғамдық өмірдің факторы болып қалады. Сондықтан мәдениетті материаллодық және рухани детей-ақ, тұтас бірлікте алып қарауға да болады. Мәселе бұларды ажиратуда емс, бүкіл қоғамның дамуына сәйкес, органикалық бірлігін мойындауда. Өміршең мәдениет қоғамдық адамант ажиратылмайды, адам – мәдениет субъектісі. Оның адамдық запасы тілді игерудің нәтижесі, қоғамдық өмір сүретін құндылықтарға, әдет-ғұрыпқа ену, осы мәдениетке тән іс-әрекеттің дағдысын бойына сіңіруі.

Мәдениет – адамдықтың өлшемі, ол адамның қоғамдық мән есебінде дамуын сипаттайды. Сондықтан мәдениет адаменя тікелей қатынаста өмір сүреді. Ол қатынастың мәні монада, адам бұрыннан жасалып келген мәдениетті бойына сіңіреді, қабылдайды, өзінің болашақ қызметінің алғышартына айналлодырады. Сөйтіп өз білімін, икемін, қабілетін дамыта отырып, өзінің мәдениетті, адамдық мәнін жасайды. Материаллодық мәдениетсіз рухани мәдениет қалыптаспайды. Мысалы, радио, теледидар, компьютер, түрлі ғимараттар, мұражайлар сияқты түрлі материаллодық игіліктер арқылы рухани мәдениет тараллоды. Би, ән айту, жир жирлау құралсыз іске асырылмайды. Ел мәдениеті неге байланысты? Олар театрларға, басқа да мәдени ошақтарға, сән-салтанаты, барлық жағдайы бар демалыс орындарына, т.б. байланысты. Оларды игілікке пандалана білу де мәдениеттің бір салаты. Сөйтіп, материаллодық және рухани мәдениет тікелей байланысты кен. Одан шығатын қорытынды, мәдениет – қоғамның материаллодық және рухани байлығының жиынтығы. Қоғамның материаллодық дәрежесі жоғары болған сайын рухани өмір де жоғары болмақ. Біздің қазіргі қоғамдағы қиын жағдай осы өтпелі кезеңде туып отыр. Біріншіден, қаражаттың жетіспеуінен көптеген мәдени ошақтар асып-тосып, істен шығуда. Ауылдық жерлерде клуб тар, кітапханалар жабылып жатыр. Қалалы жерлерде кинозалдардың, театрлардың материаллодық негізі құлдырап, төмендеді. Екінші жағынан, жалақының аздығынан көптеген талант иелері суда-саттыққа ауысып кетті..