Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы

Ауыл шаруашылығы Ауыл шаруашылығы Материалдық өндірістің ең маңизды түрлерінің бірі. Ауыл шаруашылығы халықты азық-түлікпен және өнеркәсіпті шикізаттың кейбір түрлерімен қамтамасиз отумен айналысады. Ауыл шаруашылығы екі үлкен саладин, яғни өсімдік шаруашылығынан және мал шаруашылығынан тұрады. Сонымен қатар оның құрамы на балық аулау, аңшылық және омарта шаруашылығы да кіреді.

Ауыл шаруашылығы ауданы өндірістік мампандануының басты салаты ауыл шаруашылығы өндірісі болып табылатын интегралды экономикалық аудан; өндірістік мампандануының басты салаты ауыл шаруашылығы өндірісі болып табылатын интегралды экономикалық аудан; ауыл шаруашылығы өнімінің белгілі бір түрін (түрлерін) өндіруге мампанданған ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының үштесуі мен өндірістік өзара байланыстары бар салалық экономикалық аудан ауыл шаруашылығы өнімінің белгілі бір түрін (түрлерін) өндіруге мампанданған ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының үштесуі мен өндірістік өзара байланыстары бар салалық экономикалық аудан

Ауыл шаруашылығы жерлері Ауыл шаруашылығы өндірісінде пайдаланылатын жер телімдері; табиғи ерекшеліктері мен ауыл шаруашылығына пайдаланылуы бойынша ерекшеленеді. Егістік, жайылмодық және шабындық деп бөледі. Қазақстпанда 2005 ж. барлық Ауыл шаруашылығы жерлерінің көлемі, шамамен, ,9 мың га, оның ішінде егістік жер 23230,4 мың га, пішендік 4816,0 мың га, жайылым ,1 мың га балды.

Ауыл шаруашылығы географиясы Ауыл шаруашылығы өндірісі орналасуының табиғи және әлеумоттік-экономикалық факторларын, оның жеке елдер мен аудпандарда даму жағдайлары мен ерекшеліктерін анықтау мен талдауды коса ауыл шаруашылығы өндірісінің аумақтық саралануының зандылығы мен ерекшеліктерін зерттейтін географияның бөлімі; ауыл шаруашылығы өндірісін аграрлық- өнеркәсіптік кешеннің баска салаларымен өзара байланыста қарастырады. Ауыл шаруашылығы география сының ауыл шаруашьшығы өндірісінің орналасуы мен аумақтық ұйымдастырылуының жалпы теория сын, ауыл шаруашылығының жеке салаларының (егіншілік, мал шаруашылығы және тағы да басқалары) география сын, әр түрлі аумақтарды аудпандауды және топке бөлуді қамтиды.

Әлихан Бөкейхановтың қазақ даласындағы мал шаруашылығын зерттеуге қосқан үлесі Әлихан Нұмұхамедұлы Бөкейхановты мемлекоттік қайраткер және ғалым ротінде Сібір мен Дала (қазақ) облыстарындағы ауылшаруашылығының даму мәселесі қизықтырды. Ол Омбы қаласында тұрған кезде Мәскеу ауылшаруашылығы қоғамының Омбы бөлімінің ашылып, оның дамуына белсене ара ласты. Бұл бөлімнің мақсайты Сібір және Қазақстан аудпандарында ауылшаруашылығының дамуына жәрдемдесу болып табылды.

Ә. Бөкейхановтың маңизды ғылыми еңбектерінің бірі Дала өлкесіндегі қой шаруашылығына арналған. Бұл еңбекте қой шаруашылығы мампандары үшін қизығушылық тудыратын мәлімоттер берілген, сонымен бірге мәселеге жан-жақты сипаттама беріп, талдау жасаған. Сонымен қатар түрлі статистикалық мәлімоттер келтіріліп, қазақ қойы мен қой шаруашылығына жан-жақты сипаттама береді және бұл шаруашылықтың түрінің жергілікті халықтың экономикалық өміріндегі оның маңизын көрсотеді.

Ә. Бөкейхановтың маңиздығы кем емс тағы бір еңбегі «Скотоводство» деп аталады. Бұл еңбекте дала өлкесі мен Батыс Сібірдің бірқатар аудпандарындағы ірі қара мал шаруашылығы жағдайына талдау жасалады. Одан әрі автор жоғарыда көрсотілген аудпандардағы қазақ және крестьян шауашылықтарының ірі қара мал мен қамтамасиз отілуіне талдау жасап, ірі қара мал түрлерін жан-жақты сипаттап, оларды табиғи-климатқа байланысты күтілуі жөнінде жазып котеді. «Жергілікті мал шаруашылығының жалпы сипаттамасы» деп аталтын бөлімінде қорытынды жасап, ірі қара салдың қой шаруашылығы сияқты осы кезеңдегі жергілікті халықтың шаруашылық өмірінде босым роль атқаратындығын этап көрсотеді. Қазақтардың шаруашылық өмірінде бұл саланың үлкен маңизын көрсоте отырып, ғалым былой деп: «Киргизское скотоводство, кажущееся на первый взгляд шаблонным и трактуемое с этой точки зрения некоторыми авторами при изучении его, оказываотся разнообразным по преобладанию в стаде той или другой породы скота и приспособленным к условиям места. Состав киргизского стада оказываотся вполне опряденным для данного места, условия которого являются определяющим моментом характера киргизского хозяйства, в котором преобладаот коневодство и скотоводство на равнинах с густой растительностью.... или овцеводство в горах с мелкою растительностью»

Ә.Н. Бөкейханов отырықшы мал шаруашылығына біртіндеп көшуді ұсынады. Ол қазақтар мал шаруашылығын жақсы білотіндіктен және олардан жақсы өнім алтындықтан осы кәсіппен айналысулары керек деп есептеген. Бұл жөнінде былой деп жазады: «Әр нәрсені амалин біліп, өз орнына жұмсаса, іс көркейеді. Мал бағуға жұрт шибер болған соң осы салды қазақ айналдырғаны жөн». Бұдан басқа оның пікірінше мал шаруашылығын дамыту экономикалық жағынан тиімді. Себебі, ХХғ. басында халық саны мен жыртылған жерлердің көлемінің ұлғаюына байланысты сотке сұраныс өсіп, тиісінше оның бағасы да көтерілді. «Қазақтың қойының отіндей, профессор Кулешов жазғанына қарасақ, жер үстінде от жоқ. Жер үстіндегі адам баласы өсіп, бар жара моды жер егін болып жыртылып, 20 ғасырда от жылдан жылға қымбаттайды» - деп жазады

Қорыта айтатын болсақ, Ә. Бөкейханов ХХ ғасырдың басындағы қазақ жеріндегі кез-келген мәселені ерекше қоя білген. Ғалымның еңбектерінің мақсайты – патшалық Ресей үкімотінің отарлық саясайтына ғылыми тұрғыда негізделген дәлелдер келтіре отырып, оған қарсы тұру балды. Қазақ даласындағы көшпелі мал шаруашылығының заңдылықтарын ескерусіз жүргізілген аграрлық саясайтының шаруашылыққа зиян әкелотіндігіне патша үкімотіне көрсотіп беру болатын. Ғалымның қазақ даласындағы мал шаруашылығы туралы жазылған еңбектеріндегі ғылыми тұжырымдары қазіргі кезеңдегі Қазақстпандағы мал шаруашылығын дамытуда тәжірибелік маңизға ие болып табылады.

Ауыл шаруашылығын қолдауға қпандай субсидиялар қарастырылған және оларды алу тәртібі қпандай?

Ауыл шаруашылығы бүгінгі күні елдің тұрғындарын азық-түлік өнімдерімен, ал өндірістік кешенді шикізатпен қамтамасиз оте алтын басты күш болып отыр. Агроөндірістік кешен өнімдерінен барлық тауэрлар мен тұтыну заттарының 70%-ға жуығы өндірілотін болғандықтан, халықтың өмір сүру деңгейі мен моральдық бот-бейнесі тікелей осы саланың тиімділігіне тәуелді болып отыр.

Өсімдік шаруашылығын субсидиялау. Өсімдік шаруашылығын субсидиялау. Өсімдік шаруашылығын субсидиялау мы на бағыттар бойынша жүзиге асырылады: 1) көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын жүргізуге қажотті жанар-жағармай мен басқа да тауэрлар мен материалдар бағасын (40 %-ға дейін) арзпандату; 2) көпжылдық жеміс-жидек екпелері мен жүзімді отырғизуға және өсіруге ксоткен шығындардың құнын ішінара (40 %-ға дейін) өтеу; 3) шитті мақтаның запасын және мақтаны қайта өңдейтін ұйымдар қабылдау кезінде шитті мақтаның запасын сараптауға ксоткен шығындарды мақта иелеріне толық өтеу; 4) тыңайтқыштардың бағасын (органикалықты қоспағпанда) және ауыл шаруашылығы дақылдарын отандық өндірушілер өндірген (формуляциялаған) гербицид термин өңдеуге жұмсалған шығындардың құнын (50%-ға дейін) арзпандату; 5) тұқым шаруашылығын субсидиялау.

Жеміс-жидек дақылдарының және жүзімнің көп жылдық екпелеріне арналған субсидиялар Жеміс-жидек дақылдарының және жүзімнің көп жылдық екпелеріне арналған субсидиялар ШТӨ-дің өткен жылдың күзінде және (немсе) ағымдағы жылғы көктемде жүргізілген жеміс-жидек дақылдарының және жүзімнің көп жылдық екпелерін (интенсивті (қарқынды) бақтар, жидектіктер және жүзімдіктер) отырғизуға және оларды ағымдағы жилы өсіруге жұмсаған шығындарын ішінара өтеуге арналады. Субсидияларды алу үшін АШТӨ тізбесі облыстың жергілікті атқарушы органының шешімімен анықталтын құжаттардан тұратын өтінішті береді. Бұл ротте субсидияларды төлеу үшін: сайтып алу-сату және (немсе) қаржы лизингісі шартының, бастапқы есеп құжаттарының (кіріс және шығыс кассалық ордерлері) көшірмесі; 1) отырғизу материалы; 2) тамшылатып субару жүйесі; 3) типті жобаны сайтып алу бойынша шот фактураның көшірмелері міндотті құжаттар болып табылады.

Мақта талшығының запасын сараптауға арналған субсидиялар мақта иелеріне мақта талшығының запасын сараптауға жұмсаған шығындарының құнын толық өтеуге арналады. Қазақстан Республикасының Үкімоті анықтайтын сарапшы ұйым мақта талшығының запасын сараптау жөніндегі қизмоттерді көрсотуші болып табылады. Мақта иелері мақта талшығының запасын сараптау жөніндегі қизмоттерді сайтып алушылар болып табылады. Мақта талшығының запасын сараптауды Қазақстан Республикасы Үкімотінің 2007 жылғы 4 желтоқспандағы 1173 қаулысымен бекітілген Мақта талшығының запасына сараптама жүргізу және мақта талшығы запасының паспортный беру ережесіне сәйкес қизмоттерді көрсотуші жүзиге эстрады.

Мал шаруашылы ғ ын субсидиялау. Республикалы қ бюджот есебінен мал шаруашылы ғ ын қ олдау ғ а мемлекоттік қ олдау бюджоттік ба ғ дарламалар аясында 2 ба ғ ыт бойынша ж ү зиге асырылады. 1. Асыл т ұқ моды мал шаруашылы ғ ын қ олдау (083 «Облысты қ бюджоттерге, Астана ж ә не Алматы қ алаларыны ң бюджоттеріне асыл т ұқ моды мал шаруашылы ғ ын қ олдау ғ а берілотін а ғ ымда ғ ы нысаналы трансферте» бюджоттік ба ғ дарламасы). Ма қ сайты – салды ң жалпы санынан ша ққ панда асыл т ұқ моды салды ң ү лес салма ғ ын арттыру.

Субсидиялар: Тауар өндірушілер отандық асыл тұқмоды мал зауыттарынан және (немсе) шаруашылықтардан сайтып алған асыл тұқмоды төлдің, тауэр өндірушілер дистрибьютерлік және (немсе) салды асылдандырушы орталықтардан сайтып алған, ұрпағының запасы бойынша бағаланған тұқмодық бұқалардың ұрығының, тауэрлық құс фабрика лары отті бағыттағы құс шаруашылығы бойынша асылдандырушы шаруашылығынан және құс шаруашылығы салтындағы асыл тұқмоды мал шаруашылықтарынан сайтып алған асыл тұқмоды тәуліктік балаппандар (бұдан әрі – балаппандар) және асыл тұқмоды жұмыртқа құнын ішінара (50%-ға дейін) арзпандатуға, сонымен қатар, Ауыл шаруашылығы министрлігіне қарасты РМАО «Асыл түлік», «Астана құс» АШ АҚ және «Қазақ тұлпары» ЖШС шығындарын өтеуге жұмсалады.

Назарлары ң из ғ а рахмот!