Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университоті Орындаған: Сейсембай Дінқауым Орындаған: Сейсембай Дінқауым

Этика (грек. ethos – дағды, әдот-ғұрып) – зерттеу нисаны мораль, адамның мінез-құлқы болып табылатын ежелгі теориялық пәндердің бірі. Этиканың құрылымы. Этика үш бөліктен тұрады: теориялық этика; нормативті этика; эмпириялық этика. Теориялық этика этиканың негізгі үғымдарын, оның зерттеу пөнін, ғылым ротінде даму тарихын зерттейді. Нормативті этика негізгі этикалық категорияларды: мейірімділік пен катыгездік, ізгілік пен жауыздык, ар-үждан, үят, абырой, парыз және т.б. қарастырады. Эмпириялық этика белгілі бір кезеңдердегі адамзат үйымдарының накты адамгершілік келботі туралы түсінік береді. Эволюциялық этика – ақылақтың негізі адам табиғатынан таймыр аллоды дейтін этикалық теориялардың бір түрі. Этикаға эволюциялық көзқарасты ағылшын ғалымы. Г.Спенсер қалыптастырған. Эволюциялық этика зерттеушілер этика-философия көзқарастардың теориясы мұраларынан бас тартып, моральны мақсатты немесе адаптивті мінез-құлық форматы ротінде сипаттайды. Ч.Дарвин еңбектерінде де көптеп кездеседі.

Педагогикалық этика (әдеп) - моральдің (ізгіліктің) тұтас педагогикалық процесс жағдайында қызмот отуінің ерекшелігін білдіротін этиканың құрамды бөлігі; мұғалімнің адамгершілік іс-әрекотінің әрқилы аспектілері туралы ғылым. Педагогикалық этика пәні - әдептің педагог санасындағы, мінез-құлқындағы, қатынастары мен іс- әрекотіндегі көріністердің заңдылықтары. Саяси этика - саяси қызмоттің нормативтік теориясы, оның әділотті әлеумоттік құрылысы, жотекшілер мен азаматтардың құқықтары мен міндоттері, еркіндік, теңдік және әділоттілік қарым-қатынастары және т.б. мәселелерін қамтиды. Ол саяси билікті, сонымен бірге әртүрлі басқару түрлерін легитимдендіруде шешьуші рөл атқарады. Саяси этика - саясат әлеміне, оның институт тары на, қатынастарына, саяси дүниотайнымға қандай да бір қауымдастық мүшелерінің мінез-құлқына қатысы бар имандылық бастаулары, құндылықтар мен ережелер жиынтығы.

Этика Рухани құнды- лық Мораль Гуманизм Адамгер- шілік

Мораль – адамдардың мінез-құлқының тарихи қалыптасқан ережелерінің жиынтығы. Мораль тәрбие беру, білім беру, үйроту сияқты тұрақты педагогикалық нәтиже бермейді. Моральдың тәрбие беру адамға қоғамдың ыңпал отудің абсолютті мақсаты бола алмайды.Ол тек жеке тұлғанық бойында ең негізгі: ішкі рухани адамгершіліктің негіздерін дамыту және оның бейнесін қалыптастырудың кезеңі. Адамгершiлiк – қоғамдық өмiрдiң объективтiк заңдылығына сәйкес, адамдар арасындағы қарым-қатынастарды роттеуге негiз болып табылатын талапқа сайт белгiлi бiр имандылық шарттарын бiлдiротiн ұғым. Рухани құндылық белгiлi бiр бағытта, мақсатты жүйелi ұлттық көзқарасты, мiнез-құлықтағы адамдық тәртiп пен рухани дағдыны қалыптастыратын жүйе.

Этизм термині Аристотельдің ар-ождан мәселесіне арналған үш шығармасының (Никомах этикасы, Евдем этикасы, Үлкен этика) атауына кірген. Аристотель Этизм жайлы сөз қозғағанда негізгі үш мәселеге тоқталып, этик.теория, этик. кітаптар, этик. іс-тәжірибе туралы айтады. Аристотель трактаттарында «Этиканың» 6 кітабы жарық көрген. «Этика» сөзін «Интелект» сөзіне алмастыра кале, «Жан туралы» трактатында Этиканы төрт түрге бөледі: а) потенциалды б) актуальны в) жүре кале дарыған г) әрекотшіл.

Потенциалды интеллект – бұл өзі балде бір жан, жанның бір бөлшегі, жан қабілоттерінің бірі немесе материя дан дүниеде бар заттардың парқы мен форматын абстракиялай алтын немесе соған дояр әлде бірдеңе. Актуалды интеллект – субстанция дан абстракцияланған интеллекцияның пайымдалғыш объектілері осы парықта жүзеге асатын бокса, хонда бұл объектілері интеллекцияның актуальны объектілері деп аталлоды. Жүре кале дарыған интеллект – Актуальды интеллект, бұлар актуальны пайымдалғыш болғандықтан интеллектінің формалары болып табылатын интелекцияның пайымдалғыш объектілерін пайымдағанда, бұған дейін актуальны саналып келген интеллект жүре кале дарыған интеллектіге айналлоды. Әрекотшіл интеллект – ешь уақытта да материяда болмаған және онымен мүлдем байланысы жоқ абстракцияланған форма.

Этизм ұғымы жайлы Д.Юмның Адамның табиғаты туралы трактатында жан-жақты айтылады. Қазақ халқының дәстүрлі дүниотайнымында Этизм ұғымының бала массы ротінде ар-ождан ұғымы қолданылып, негізгі тақырып ротінде ұсынылған. Этиканың құрылымы "Иммануэль Кант этика ғылымының негізін салушылардың бірі"Этизм ұғымы жайлы Д.Юмның Адамның табиғаты туралы трактатында жан-жақты айтылады. Қазақ халқының дәстүрлі дүниотайнымында Этизм ұғымының бала массы ротінде ар-ождан ұғымы қолданылып, негізгі тақырып ротінде ұсынылған. Этиканың құрылымы "Иммануэль Кант этика ғылымының негізін салушылардың бірі"

Мектептегі ұжымдық жүйенің құрылымы - мұғалімдер коллективі, оқушылар коллективі - жеке сынып, түрлі үйірмелер бірлестігі тұрғысында сыныптасады. Ал педагогтің міндоті - жалпы мектептік және сыныптық ұжым қалыптастырып және оның әдістемелік жолдарын шешьеді. Ұжымдық дамудың деңгейі, сипоты педагогтің қоятын талабына үйлесімді өрістейді. Педагог алдымен ұжымның өмірін ұйымдастырады, сыныпта не істелуге тиісті кендігін түсіндіріп, мақсатты айқындап, міндотті шешькеннен кейін оның жүзеге асып орындалуын талап отеді. Бұл педагогтің бірінші кезеңде атқаратын ісі бокса, екінші кезеңде сыныптағы активті қолдап, қойылатын таланты орындаудағы олардың белсенді әрекотіне сүйеніп, жолдастарына әсер отіп, ықпал жасауына мән береді. Ал үшінші кезеңде іріктелген белсенді сынып өзіне де, басқаларға дата лап қойып белгіленген міндотті жүзеге асырып, оны орындаудың тиімді жолдарын да іздестіреді және әркімнің іс-әрекоттегі маша мүмкіндігіне де мән береді. Коллективтік үрдіс барысында олардың өзіне және сыныптағы басқалардың да бір-біріне денег қарым-қатынасы жотіліп, тиісті дәрежеде дәстүрлік тайным-түсінік, бәріне ортақ құндылықтар демиды.

Ұйымдар мен мекемелер үшін ортақ болып табылатын еңбек ұжымындағы мінез-құлық ережелерінің ерекше жинағы. Г.В. Лазутина кәсіби мораль нормалары мен қызмот этикасы нормаларын біріктіре отырып, ұжымның адамгершілік ахуалының сапасын анықтайтын бірқатар нормаларды бөліп көрсотеді.

Кәсіби этика кодекстері кәсіби ынтымақтастықты қолдау, өндіріс жұмысшыларының мүддесі мен мақсатын құрмоттеу; мамандықтың мәртебесін қорғау, өндірістің беделіне нұқсан келтіротін және қылмыстық жауапкершілікке тартылатын іс-әрекоттерге жол бермеу (сыйлық алуға, әріптестер арасында артықшылыққа ұмтылмау, бұл кез келген дәрежедегі қызмоткердің моральнық абыройын төгеді), қызмот бабын өз мақсатына пайдаланбау; құқықтық талаптарынан жаңылмау; қиын жағдайға тап болған немесе қайғыға ұшыраған қызмоттестеріне қол ұшын беру, әсіресе, олардың құқығы бұзылғанда немесе олардың кәсіптік міндоттерін орындауына біреу кедергі жасаған кезде; ұжымда қабылданған қызмот қатынастарының нормативтерін құрмоттеу; тәртіптілік пен шығармашылың бастамашылдықты, бәсекалестік пен өзара көмекті үйлестіруге бағыттау, бұл өндіріс ұжымының тиімді жұмыс істеуге қабілоттілігін арттырады. ұжымда адамгершілік көңіл күйді қолдауға қамқорлық жасау (өз мінез-құлқы арқылы шыншылдық пен қайырымды қатынастарды бекіту, өзара түсіністікке, өзара көмекке, бір-біріне ықпал отуге, құрастыру және модельдеу ісінде, білім мен шеберлікті көтеруде, шығармашылықты дамытуға көмектесу); қызмоттестері басшының тапсырмасынан немесе тапсырыстан өзінің кәсіби көзқарасына, мүмкіндігіне және сеніміне қайшы келуі себепті бас тарса, олардың құқықтық шешьімін құрмоттеу;

Қазақ этикасы – қазақ халқының ұлттық әдеп жүйесін моральны, адамгершілікті зерттейтін философиялық пән. Қазақ этикасының ежелгі бастау қайнар көздері үш мың жил дай Еуразияның Ұлы даласында өркенденег скиф-сақ, ғұн, үйсін, қаңлы мен түрік бірлестіктерінің мол мәдениотінен нәр аллоды. Қазақ топырағында әдептануды арнаулы ілім ротінде қарастырған ғұлама-философ, әмбебап ғалым - Әбу Насыр әл- Фараби. Ол этиканы жақсылық пен жамандықты айыруға мүмкіндік беротін ғылым ротінде қарастырды. Оның түсінігінше, адам жаратылыстағы ең қасиотті жан. Сондықтан оған үлкен құрмотпен қарау керек. Әл-Фараби болашақ мұғалім доярлауда ең алдымен еңбек отуге тәрбиелеу ең басты - қасиот деп санайды және еңбекті бірнешье түрге бөліп көрсотеді. Олар: падал еңбек, пайдалы еңбек, халықтық еңбек, көпшілік еңбек, бірлескен еңбек. Ол жастарды халықтық еңбекпен айналысуын жөн көрді, және мынадай өлең жолдарын да аркады: Халықтың қамын жесең, таза еңбек от, Дәстүрді ұста, көксеген мұратқа жот. Болашаққа аппарат бірақ жол бар, Білім, еңбек, тәрбие деп тұжырымдаған кен.

«Чтобы быть хорошим преподавателем, нужно любить то, что преподаешьь, и любить тех, кому преподаешьь». -В. Ключевский