IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Моғолстан 14 ғ. орталығында құрылған мемлекет. Ол Шағатай әулеті иеліктерінің шығыс бөлігінде қалыптасты. Бұл мемлекеттің негізін қалаған Тоғлық Темір ( ) балды. Моғолстан атауы моңғол денег сөздің түркіше, парсыша атауы болып табылады ғғ. Моғолстан құрамына Түркістан, оңтүстік-шығыс Қазақстан және Орта Азияның кейбір аумақтары кірді. Оған кіретін тайпалар: дұғлаттар, қаңлылар, керейттер, арғындар, баркастар кірді. Орталығы Алмалық қаласы. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Бұрынғы Шағатай ұлысының жерін толық билеуді көзденег Тоғылық Темір Мәуереннахрды Шыңғыс әулеті Денішмендінің атынан билет отырған Қазағанның көзін құртуды, сол арқылы бұл өңірді Моғолстанға қосып алуды оклады. Сөйтіп, ол 1358 ж. Қазаған әмірді өлтіртті. Бір жылдан кейін Қазағанның мұрагері Абдолла да қаза балды. Осыдан кейін Мәуереннахр тәуелсіз ұлыстарға бөлінді. Оны пайдалану үшін Тоғлық Темір жанталасты. Бұрынғы Шағатай ұлысының жерін толық билеуді көзденег Тоғылық Темір Мәуереннахрды Шыңғыс әулеті Денішмендінің атынан билет отырған Қазағанның көзін құртуды, сол арқылы бұл өңірді Моғолстанға қосып алуды оклады. Сөйтіп, ол 1358 ж. Қазаған әмірді өлтіртті. Бір жылдан кейін Қазағанның мұрагері Абдолла да қаза балды. Осыдан кейін Мәуереннахр тәуелсіз ұлыстарға бөлінді. Оны пайдалану үшін Тоғлық Темір жанталасты. Ал Осы кезде Ақсақ Темір өзінің шағын әскерімен Кеш қаласының әміріне қызмет етіп жүрді. Тоғылық әскерлері Кешті аллоды. Темір Тоғылық Темірге қызметке кіреді. Ал Осы кезде Ақсақ Темір өзінің шағын әскерімен Кеш қаласының әміріне қызмет етіп жүрді. Тоғылық әскерлері Кешті аллоды. Темір Тоғылық Темірге қызметке кіреді. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

1361 ж. Мәуереннахрға екінші рет шабуылға аттанып, оны бағындырған Тоғылық темір балансы Ілияс қожаны оған билеуші етіп қалдырды. Бұл жолы ол Темірді Кеш қаласының бастығы етіп тағайындады ж. Тоғылық Темір қаза тауып, Моғолстанда билік Ілияс қожаға көшкенде Мәуереннахрға билеуші болып Қазағанның немересі Хұсайн тағайындалды. Ақсақ Темір онымен бірге Моғолстанға қарсы шығып, Мәуереннахрды өздерінің қол астаны біріктіруге кірісті. Ақсақ Темір мен Хұсайн Моғолстан әскерлерін талқандады. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Моғолстанның құрылуы, жер аумағы 14 ғ. ортасына қарай Шағатай ұлысы ыдырап, Шағатай ұлысының шығыс бөлігі – Оңтүстік-шығыс Қазақстан мен Қырғызстан аумағында Моғолстан мемлекеті құрылады. Ал ұлыстың калесі бөлігі – Мауараннахрдың батысында Әмір Темір мемлекеті құрылған. Моғолстан атаку себебі, Шығыс деректерінде «моңғол» сөзіндегі «н» әрпі түсіп қалып, «моғол» немесе «моғолстан» сөзі қалыптасып кеткен. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Мемлекетті кезінде Шағатай ханға ппадал қызмет еткен дулат тайпасының әмірі Поладшы басқарған. Әмір Поладшы бастаған дулат ақсүйектері Поладшының хан болуға құқығы болмағандықтан, өздерін таңдайтын, Шағатай ұрпағы Дува ханның немересі, он алты жасар Тоғылық-Темірді 1348 жилы Моғолстан ханы етіп слайды. Ал негізгі саяси билік осы Әмір Поладшының қолында болған. Әмір Поладшы Моғолстанды Мауараннахрдан біржола бөліп алып, тәуелсіз, жеке хандық құруға бар күшін салды. Дулат тайпасы шонжарларының жаңа құрылған бұл өкіметте беделдері бұрынғыдан да күшейген. Жалпы, дулаттардың беделі Шағатай ханның кезінен белгілі. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Атақшы тарихшы Мұхаммед Хайдардың жазуы бойынша, Шағатай хан өз мемлекетін үлестерге бөлгенде, өзіне ппадал қызмет еткен дулат әмірі Поладшыға Маңлай-Сүбе жерін берген. Маңлай- Сүбе Шығыс Түркістаннан Ферғанаға дейінгі кең- байтақ жерді алып жатқан. Осы аумақта Шағатай кезінен бері өз биліктерін жүргізіп келген дулат тайпасының өкілдері Моғолстан хандығының құрылуына да бел сене араласқан. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Халқының этникалық құрамы Моғол хандығының тағына негізінен Шығыс тұқымдары мен моңғол ақсүйектері отырған. Әрине, моңғол шапқыншылығы кезінде келген арлет, чара с, калачи сияқты тайпалар алғашқы кезінде өздерінің басымдылығын көрсеткенмен, уақыт өткен сайын жергілікті түрік тілдес тайпалар басымдылық алып, моңғолдарды өздеріне сіңіре бастаған. Ал қалғандары Шығыс Түркістанға, ұйғырларға қоныс аударып, соларға араласып, өздерінің моңғол атынан мүлде айырылған. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Жоғарыда көрсетілгендей, Жетісу аймағы Моғолстанның солтүстік-шығыс жағын алып жаты. Ал бұл аймақтағы түрік тілдеп үйсін, қаңлы тайпаларының біздің дәуірімізге дейінгі III – II ғасырлардан өмір сүріп кале жатқандығын білесіндер. Одан кейін V-VI ғасырларда да бұл аймаққа түрік тілдес тайпалар келіп қоныстанды. Сондықтан да орта ғасырдан дамыған кезінде құрылған Моғолстанның негізгі халқы түрік тілдес тайпалар: дулат, қаңлы, үйсін, арғын, баарын, баркас, бұлғашы, т.б. ертеден осы өңірді өмір сүрген тайпалар еді. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Моғолстанның ішкі-сыртқы жағдайы Саяси тұрақсыздық орын алған күрделі кезенде билік басы на келген Тоғылық-Темір хан елдің ішкі-сыртқы жағдайын жақсартып, XVI ғасырдың басы на дейін билік еткен әулеттің негізін қаллоды. Хандықтың бүкіл аумағын біріктіріп, бір орталыққа бағындырады. Мемлекеттің орталығы Алмалық қаласы болады. Хан өзінің билігін бұрынғы қалыптасқан жүйемен жүргізеді. Оны ұлыстық басқару жүйесін сақтауынан көруге болады. Дулат тайпасының мұралық лауазымы жоғары ұлысбегі денег атағын сол қалпында қалдырады. Салық жинауда кейбір жаңа шаралар қолданылады. Мұсылман дінін мемлекеттік дін ретінде қабылдайды. IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

Назарларыңызға рахмет!!! IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы