5-сынап

Білімділік: қазақ халқынаң ұлттық музыкалық мәдениетінің ерекшелігін аша отырып, оқушыларға қазақтың ұлттық ән-күй өнері мен онаң дамуы туралы нақты мағлұмат беру. Дамытушылық: рухани мәдениетке денег көзқарастарын қалыптастыру, өз беттерінше мәдени құндылықтарды түсіне білу және оларды бағалай білу кабілеттерін дамыту. Тәрбиелік: рухани құндылықты құрметтеуге үйрету, халқымыздың ұлттық мәдениетіне денег сүйіспеншілігін ояту, адамгершілікке, парасаттылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас Сабақтың әдісі: топ пен жұмыс. Пәнаралық байланас: география Сабақтық көрнекілігі: Жаяу Мұса, Құрманғазы, Ақан сері, Қорқыт суреттері және домбыра, қобыз суреттері.

I. Ұйымдастыру кезеңі. Ең алдымен оқушыларды үш топқа бөлемін. Әр топқа бүгінгі тақырыпқа қатысты ат қоямын. II. Өткенді қайталау. Сабақты үй тапсырмасын сұраудан бастаймын. Алдымен өткен сабақтың тақырыбын оқушылардан сұраймын. Тақтаға «Сөз өнері» деп жазып, әр топқа ақылдаса отырып осыған байланасты өз ойларын қағаз бетіне түсіруді тапсырамын. Әр топтун бір оқушы шығып жазғандарын дауыстап сынапқа оқып береді. Жазғандарына қарай бағалап отырамын. Сонамен қатар үйге берілген мақалдарын оқытамын. Қай топтың мақал-мәтелді көбірек жазғандарына көңіл бөліп отырамын. Соңында үш топқа сөз өнеріне байланасты мақалдар беріп талдатамын. I топқа «Жақсы сөзге жан семірер». II топқа «Қаһарлы сөз - қамал бұзар». III топқа «Бас конспект бар, тіл конспект жоқ». Соңында топтардың берген жауаптарына қарай бағалай отырып, өткен сабақты қысқаша қорытындылап өтемін. Сөз өнері - халық қазынасы, ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпақка жалғасып кале жатқан мұра. Сөз өнері - рухани байлық, адамзат игілігі. Халқымызда сөз өнері, шешендік өнер ежелден жақсы дамыған, она білу арқылы қазақ тілінің, яғни біздің анна тіліміздің бай тіл екеніне көзіміз жетеді.

1- топ «Хандар». « Сәйкестендіру» тесті арқылы 2- топ «Билер». «Жылдар мен оқиғалар» хронология мен жұмыс 3-топ «Батырлар» Тарихи диктант

1. пантеон Тараз Шоқан Уалиханов Атақты адамдардың мәйіті қойылатын урна Абай Құнанбаевбаспанна Қарахан кесенесікереге Ы.АлтынсаринҚұсмұрын бекінісі Абылайша 1945 Киіз үйдің сүйегіБумын Түрік қағаннаты 1841

Жошы Қазақ хандарынаң тарихы Қазақ хандығы құрылды Салқам Жәңгір қаза тамады Тәуке хан Абылай хан Таққа отрады Абылай қайтыс болады.

Жоңғар шабуылы қазақ халқынаң тарихында Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама жилдары деп аталып кетті.1728 жилы Бұланты өзенінің жағасында жоңғар әскерлеріне күйрете соққы берді жилы Аңырақай м аңында жоңғарлар екінші рет жеңіліске ұшырады. Сібір хандығынаң астаннасы Искер қаласы. Сібір актауы сыпыра этникалық тобынаң актауынан шыққан.Шоқан Уалиханов та Көшім қырғыз (қазақ) сұлтана болған денег пікірді айтады. Көшім 1555 жилы қазақтар мен ноғайлардың жасақтарын басқарып, Сібір жұртын билет тұрған тайбұға руымен ұзақ ұрыс жүргізеді. Әлемдік судада жоғары бағаланнатын бағалы аң терілірі мен қыран құстар Сібірдің басты қазынасы еді. Бұл аймаққа Бұхар, Хиуа, Қырым, Грузия елдердің суда керуендері ағылып келіп жаты.Осындай байлыққа қызыққан Ресей Сібірді жаулап алуға ұмтылды. Көшім Сібірдің хана болған кезден бастап Батыс Сібірдің жергілікті халқына ислам дінін тара та бастарды.Көшім жасақтарынаң ең осел жері- дәрімен атылатын қарудың жоқтығы еді. Сібірдің байырғы халқы Ресейдің оңай олжасына айналды.

Сергіту сәті Кім жүйрік? математикалық ойын 728 х 2+0= 415 х 4+50= –108= (8425/5)–5= = Қазақ хандығы құрылған жил Қарақорымда жоңғарларға қарсы үш жүздің бас қосқан жил Салқам Жәңгір хан қайтыс болған жил Тәуке ханнаң таққа отырған жилы Орбұлақ шайқасы болған жил

Математикалық есептерді шешіп, тарихи сатана тауып, сол жилға қатысты тарихи оқиғана актау керек х 2+0=1456 (Қазақ хандығы құрылған жил) х 4+50=1710( Қарақорымда жоңғарларға қарсы үш жүздің бас қосқан жил) –108=1652( Салқам Жәңгір хан қайтыс болған жил) 4.(8425/5)–5= 1680 ( Тәуке ханнаң таққа отырған жилы) =1643( Орбұлақ шайқасы болған жил)

Жаңа сабаққа даярлық Ой толғау 1.Материалдық мәдениет денегіміз не? 2. Рухани мәдениет денегіміз не?

Материалдық мәдениет Кез келген халықтың материалдық мәдениеті сол халықтың шаруашылығына байланасты болады. Рухани мәдениет Белгілі бір кезеңде өмір сүрген халықтың жан дүниесінің көрінісі.

мәдениет Материалдық Материалдық Ұлттық тағам Түрлі замандағы киім-кошек Егіншілік Баспанна (киіз үй,қыстақ) Үй жиһаздары Мал Малшаруашылығы

Рухани Рухани мәдениет мәдениет Салт-дәстүр музыка Жырдастандар Ауыз әдебиеті Мақал-мәтелдер Діни-нанамсенімдері ертегілер

1. Мәдениетке жалпы сипаттама. 2. Рухани мәдениет туындылары. 3. Материалдық мәдениет қазыналары.

ХҮІ – ХҮІІ ғғ қазақ халқынаң мәдениеті – қазақ жерінде өмір сүріп, қазақ ұлтын құраған рулар мен тайпалардың материалдық мәдениеті мен рухани мәдениетінің заңды жалғасы. Ол жаңа заманға сай дамып отряды. Қазақ халқынаң мәдениеті - өзіндік сипоты бар дәстүрлі мәдениет. Қазақ халқынаң өзіне тән материалдық және рухани мәдениеті де дамып, жетіліп отряды. Қазақ халқынаң қалыптасуына байланасты, қазақ халқына тән материалдық және рухани мәдениеттің сипатты белгілері урнақты. Бұл қалыптасқан мәдениет қазақ халқынаң өз ата – бабаларынаң мәдени қазыналарын қамтыған мәдениет балды. Қазақ халқынаң мифтік аңыздары, аспан әлемі жөніндегі түсініктері, байырғы қазақ күнтізбесі, бай әдеби мұралар, көркем өнердің сан алуан түрлері, шежірелік шығармалар, халық емшілігі және материалдық мәдениет мұралары т.б. ұрпақтан – ұрпаққа жалғасып кале жатқан көне мәдениет куәліктері екені анақ. Халық бұқарасы материалдық мәдениет, рухани мәдениет жетістіктерінің жасаушылары балды.

Тұрғын үйлері Киіз үй және шымнан, баллықтан, тастан салынған жилы үй. Жазғы үй түрлері: киіз үй және арба үстіне тігілген жилжымалы үй – күйме. Киім-кешегі Қысқы киімдері: күпі, шидем, ішік, тон, шалбар, жарғақ шалбар, тымақ. Жазғытұрым көйлек сыртынан бешпент,камзол немсе шапан киді. Жас ерекшеліктеріне қарай киінді. Ұлттық тағамдар Ет, сүт, май, қымыз, шұбат, айран, қатық, құрт, ірімшік, жент. Бидай,күріш,жүгері,тары,жүгері арпа,сұлы өнімдерінен түрлі ас даярлады.

Қазақ халқына ң ауыз әдебиеті Тойға арналған өлеңдер Жар- жар,бет ашар, сыңсу Дүниеге сәби келгенде Адам қайтыс болғанда- жоқтау Халық арасынд а- ертегілер Ертөстік, Құламер ген,Ал- тын сақа Аламан мен Жоламан Асан Қайғы, Қарамерген Батырлар жыры- Ер тарғын, Ер Сайын Қамбар, Алпамыс Ер Қосай Төрехан, Телағыс Құбағұл Ғашықтық дастандар Қозы Көрпеш- Баян сұлу Айман- Шолпан, Қыз- Жібек Күлшеқыз Мақпалқыз Рухани мәдение т

Әдеби жазба актауы Таралуы Едіге, Ер Сайынжырлары Алшындар арқылы тамады Ер Көкше, Базар батыр поэмалары Керей тілінде тамады Талас ескерткіштеріДулат-үйсін тілінде тамады Наһжи әл Фарадис Кердері тілінде тамады Кодекс куманикусҚыпшақ (қазақ) тілінде тамады

ІҮ. Бекіту жұмысы. «Ханталапай» ойына (сұрақтарға жауап). Үш топтун үш оқушы шығып асықты иіреді. Кімнің асығы аллы түссе сұрақ сол топтың мүшелеріне қойылады. Егер ол топ жауап бере алмаза, калесі топ мүшелері жауап береді. Ойын ары қарай жалғаса береді. Дұрыс жауап берген топқа әр жауабы үшін бір асықтан беріліп отрады. Асықты көп жинаған топ жеңіске жетеді.

1. Қазақтарда тұрғын үйдің наше түрі болған? 2. Рухани мәдениет денегіміз не? Оған мәдениеттің қай салалары жатады? 3. Үйдің үлкен кішілерінің аттарын атаман, оларға басқаша ат қою қалай аталады? 4. Жазба әдебиет мұрасынан қандай еңбектерді алтай аласыңдар? 5. Материалдық мәдениет денегіміз не? 6. Қазақтар арасында ислам дінін кімдер траты? 7. Материалдық мәдениет денегіміз не? 8. Киіз үйдің жабдықтарын атаңдар. 9. Қазақтың ұлттық тағамдарын атаңдар.

«Дискуссиялық өрнек» 1. «Хандар» тобина: Р/с Мазмұна Келісемін Келіспеймін 1Хан халықтың бейбіт тұрмысын, тынаштығын қамтамасыз етуге міндетті + 2Ханнаң уәзірі болған жоқ + 3Хан Шыңғыс ұрпағынан болуға тиіс + 4Хандық билік мұрагерлік жолмен берілген жоқ +

2. «Билер» тобина: Р/с Мазмұна Келісемін Келіспеймін 1Би- әділ, шешен, ақыл – кеңес бере алтын адам + 2Бүкіл қауым бидің билігін орындауға міндетті емс + 3Би – бірнаше радан құралған Арысты басқарады + 4Би- жазалау құқығына ие болған жоқ +

3.«Батырлар» тобина Р/с Мазмұна Келісемін Келіспеймін 1Батырлар – халық жасағын басқарды + 2Батырлар арасында ханға берген антон бұзғандар жоқ + 3Батырлар – феодал дар тобина жаты + 4Батырлар хан алдында жауапты емс +

Ү.Қорытынды Қазіргі таңда оқушылардың бойына ата-баба дәстүрі мен ел-халқынаң тарихын қастерлеуге, ал ең бастысы, отансүйгіштікті нағайту үшін ұлтынаң рухани-мәдени құндылықтарын сіңіру қажет. «Салынған жол, тұрғызылған ғимарат, тіпті ең озық ғылыми жаңалық санналтын жаңа технологиянаң өзі жил сайын тозады, ескіреді. Ал бабаларымыз айтқандай, ешқашан азбайтын, тозбайтын, керісінше уақыт өткен сайын сан қырынан жарқырап, ұрпақ саннасына шұғыла шашатын мәңгі өлмейтін құдіретті күштің аты – ғылым мен мәдениет. Ендеше сол ата – бабаларымыздың тарихи - мәдени мұрасын бірлесіп түлетейік» -деді еліміздің Президенті Н. Назарбаев өз сөзінде. Бүгінде мұндай тоқтамға, яғни өз тамары мен өткеніне, анна тіліне, ата дініне, діліне әлемнің біраз мемлекеті бет бұра бастарды. Онаң жолын әркім өзінше танап, өзінше бағамдауда. Солардың қатарында әлемдік қауымдастықтың на зары на ілігіп, бірқатар беделді халықаралық ұйымдарға мүше болып үлгерген Қазақстан орта мерзімді мемлекеттік , жилдарға арналған «Мәдени мұра» бағдарламасын қабылдаған тұңғыш ел. Әрбір мемлекеттің өркениеттілігін онаң мәдени мұраға денег көзқарасына қарай танап-бағамдауға болады. Өз еліңнің мәдени мұрасына ұқыпты қарау мен басқа мәдениеттің құнды элементтерін қабылдау – адамзат өркениеті дамуынаң сара жолы.

ҮІ.Үйге тапсырма: §45,46 – на оқып колу. «Мен өз мәдениетімді мақтан тұтамын» тақырыбында шағын әңгіме жазып колу.