Мұхтар Ауезов атындағы ОҚМУ Пән: Дәріс: Биосфера Экология кафедрасының аға оқытушысы

Жоспар: Кіріспе Биосфера туралы түсінік. Негізгі бөлім: А) Биосфераның құрамы мен құрылымы. Б)Даму кезеңдері. Ноосфера ұғымы. Қорытынды: Биосфераны қорғау проблемалары. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.Кіріспе Биосфера туралы т ү сінік. Биосфера – Жердің «тіршілік қабығы» деп аталлоды. Биосфера терминін ғылымға 1875 ж алғаш аустралиялық ғалым Э.Зюсс енгізген болатын. Ал 1926 жилы орыс ғалымы В.И.Вернадский биосфера туралы ілімді негіздеп, оның анықтамасын ұсынды. Биосфера атмосфераның төменгі бөлігін, гидросфераның және литосфераның жоғарғы қабаттарын қамтиды. Тіршілік дүниесінің өнімдері олардың тіршілік шеңберінен шығып, кеңістік бойымен емін-еркін тара лады. Биосфераның төменгі және жоғарғы шекарасы туралы ғалымдар арасында әлі толық мәлімет жоқ. Тірі организмдер атмосфераның төменгі бөлігінде 100 м биікке дейін өте тығыз орналасқан. Биосфераның жоғарғы шекарасын озон қабаты (25-30 км), төменгі шекарасын дүние жүзілік мұхиттағы ең терең мұхит шұңғымаларының табуны арқылы жүргізеді.

Биосфераның құрамы мен құрылымы Биосфераны құрайтын тіршілік дүниесінің құрамындағы химиялық элементтер: суток, көміртек, оттек, азот, фосфор, кремний. Олар биофильдік элементтер деп аталлоды. Тірі организмдер мен олардың тіршілік ортассы өзара тығыз байланысады. Биосфераны құрайтын тірі организмдер шартты түрде екі үлкен топқа бөлінеді: флора мен фауна. Жер шарының биомассасының жалпы салмағы Жердің биомасса материктер мен мұхитарда да біркелкі таралмаған материкердегі биомасса мөлшері дүниежүзілік мұхиттағы биомасса дан 800 седан көп. Тірі организмдер жер шарындағы биологиялық зат және энергия айналымын жүзеге эстрады.

Биологиялық айналымының аталған кезеңдерін жүзеге асыруға қатысатын тірі организмдер үш үлкен топқа бөлінеді: 1)продуцент тер (өндірушілер) – бейорганикалық затратдан органикалық зат түзушілер, яғни өсімдіктер; 2)консумент тер (пандаланушылар) – түзілген бастапқы органикалық затпен қоректендіретіндер (жануар, саңырауқұлақ) 3)редуценттер (қалпына келтіруші) – осыған дейін түзілген тірі организмдердің тіршілік өнімдерін және олардың қалдықтарын бейорганикалық затқа ыдырататын микроорганизм. 4)Жасыл өсімдіктер бір жилда 480 млрд астам көмірқышқыл газы мен суды бойына сіңіріп, 248 млрд оттекті атмосфераға шығарады. Жерде ағзаның 3 млн астам түрі бар.

Даму кезеңдері. Ноосфера ұғымы. Биосфера ұзақ эволюциялық даму кезеңдері нәтижесінде қалыптассты. Тірі организмдер саны артып, құрамы күрделенді. Олар құрлыққа шығып атмосфера құрамын өзгертті. Оттектің мөлшері көбейіп керісінше көмірқышқыл газы төмендеді. Биосфера құрамындағы тірі организмдердіңтұрақты дамуы мен өзгерісі оның жаңа запалы сатыға көтерілуіне, ноосфераға өтуге себепші балды. Ноосфера шеңберінде (грекше – noos - сана, sphaira - шар) табиғат пен қоғам арасындағы өзара байланыс. Алғаш бұл ұғымды 1927 жилы француз оқытушысы Э.Леруа, В.И.Вернадский Сорбонна университетіндегі дәрісін тыңдаған соң енгізген болатын.

Жаңа қалыптассып кале жатқан ноосфера белгілеріне мынадай көрсеткіштер дәлел бола аллоды.Литосфера қойнауынан пандалы қазбалардың өндірілуі, мөлшерінің артур. Жылына 100 млрд артық.Бұрын (түзілген) геологиялық кезеңдерде түзілген фотосинтез өнімдерін энергетикалық мақсатта қолдану. Биосферада энергияның жинақталуынан горі шашырауы босым жүреді.Ноосфераның қалыптассуы жағдайында бұрын биосфера құрамында болмаған затрат қалыптассуда. Биосфера – жер қабығы бокса, ноосфера – Күн жүйесі қабығына, адамсат әрекетінің жаңа болашағына айналуы мүмкін.

Қорытынды Биосфераны қорғау проблемалары. Адамзаттың каналы қоғамы қалыптасса бастаған кезден бастап – ақ адам мен табиғат арасындағы неғұрлым тиімді қарым – қатынасты қалыптасстыру мәселесі қолға алынып каледі жилы Халықаралық табиғатты және табиғи қорларды қорғау одағы құрылды. ЮНЕСКО бағдарламасы ішінде маңыздысы – биосфералық қорықтардың үлесін арттыру. Бүгінгі таңда Жер шарындағы 70-тен астам елде 300-ге жуық биосфералық қорықтар құрылған. Бүгінгі таңда Жер шарының 4 млн км 2- ден асам жері ерекше қорғауға алынған, оларды қорықтар деп атайды. Табиғи ескерткіштеріне - ғылыми, тарихи, мәдени – эстетикалық мәні зорь табиғат объектілері жатады. Алғаш бұл ұғымды неміс жаратылыс зерттеушісі А.Гумбольдт енгізген. Біздің еліміздегі табиғат ескерткіштері көптеп кездеседі. Ең әйгілілері: Шарын, Әнші құм, Жұмбақтасс, Таңбалы тасс т.б.

Бірақ биосферадағы объектілер жойыла қалса, ол қалпына тез арада кале қоймайды. Мыңдаған және миллиондаған жилдарды қажет етеді. Мысалы, арман-тоғай алқабын кесіп, не потап, не өртеп жойып жіберу оп-оңай. Арқыраған оғысы қатты өзеннің арнасын басқа жаққа бұрып жіберуге болады. Бірақ арнасындағы балық құриды, кемь жүзбейді, жағаларындағы ел көшіп кетеді, құс пен жабайы аңдар басқа жаққа ауып кетеді, жер құлазып қаллоды. Ұлан байтақ кең далаға мыңдаған тракторларды жауып жіберіп, жер қыртысын айналдырып, шаңын бұрқыратып қара дауыл тұрғызуға да адамса тбаласының шаманы әбден каледі. Бірақ биосфера заңдарында бұлай болмайды. Мысалы, жоғарыда көрсетілгендей, су тартылып, кеуіп қалған көл қалпына оңай келмейді. Миллион жил уақыт кетеді. Биосферадағы панда болып ғасырлар бойы шалқып жатқан айдын шалқар көлдің экосистемасы бұзылғаннан кейін қалпына келуі мүмкінде емс. Оның ішіндегі балығы, өсімдігі, климаты, арнасы, басқа да биосфералық құбылыстары адам танымастай өзгеріске ұшырап кетеді.тоғай Миллион

Биосфера Жердің тірішлік қабығы деп аталатыны сендерге мәлім. Биосфера терминін ғылымға 1875 жилы австрвялық ғалым Э.Зюсс енгізген болатын. Ал 1926 жилы орыс ғалымы В. И. Вернадский биосфера туралы ілімді негіздеп, оның анықтамасын ұсынды. В.И. Вернадский бойынша биосфера деп ғаламшарымыздағы барлық тіршілік дүнниесі мен олардың арасындағы өзара зат және энергия айналымы тұрақты жүзеге асатын жердің ерекше қабығын атайды.В. И. Вернадский Биосфера атмосфераның төменгі бөлігін, гидросфераны жаие литосфераның жоғарғы қабаттарын қамтиды. Тіршілік дүниесінің өнімдері олардың тіршілік ортассы шеңберінен шығып, кеңістік бойынша мейлінше емін-еркін тара лады. Сондықтан тіршіліктің таралу аймағы мен биосфераның шекарасымен берлық жердь бірдей сәйкес кале бермейді.атмосфераның

Биосфералық қорық 1) Табиғи ортаның антропогендік өзгерістерін аспаптармен және биоиндикаторларды бақылау арқылы үнемі тексеру жүргізілетіп мониторингтік қорық деп аталатын аумақ. Дүние жүзінде 300-ден астам биосфералық қорық бар;мониторингтік қорықДүние жүзінде 2) Қоршаған антропогендік ландшафтылардың жергілікті әсеріне, сендай-ақ тікалей антропогендік әрекеттерге ұшырамаған, катаң қорғалатын, жер аумағы айтарлықтай үлкен табиғи телім.антропогендік ландшафтылардың

Биология: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. Алматы: «Атамұра» баспасы, 2009 жил. ISBN ISBN География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмөжінова, т.б. Өңд., толықт. 2- бас. Алматы: Мектеп, б., сур.ISBN ISBN Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. Алматы: "Мектеп" баспасы, ISBN ISBN

Назарларынызға рахмет !!!