«Астана медицина университеті» АҚ Сот медицина кафедрасы. Тақырыбы: Мәйіттік дақтар (түзілу механизмі, сот- медициналық маңыздылығы). Орындаған: Канатбаева А. Топ: 535 ЖМ Қабылдаған: Жакенова Г. А. Астана-2018

Организмнің өлуі дегеніміз – Жер бетіндегі барлық тіршілік иесінің табиғи жойылуы (естественный исход всего живого на Земле). «Өлім» ұғымы «өмір ұғымымен» тікелей байланысты. Өлім өмірдің логикалық тоқтауы (бітуі). Өмір - зат алмазы процесінің тұрақты түрде жүруі, ал өлім өмірге қарама-қарсы жағдай, сондықтан да оның негізінде зат алмасу процесінің тоқтауы жатады. Организмнің өлуі организмің тұтастығын және оның сыртқы орта факторларымен байланысын қамтамасыз етіп отыратын жүйке жүйесі қызметінің тоқтауының нәтижесінде панда болады.

Өлу және өлімнің панда болу панда болуын оқытатын ғылым танатология (грек тілінен thanatos - өлім және logos - ғылым ) деп аталады. Танатологияның негізін қалаушылар – Биш, К. Бернар, Р.Вирхов, Нотнагель және И.И.Мечников. «Танатология» терминін ұсынған И.И.Мечников.

Өлім белгілері Өлімнің күмәнді белгілері өлім панда болған бойда анықталатын белгілер және оған жатады: пассивті қозғалыссыз дене, тері жамылғысының бозаруы, сана сезімнің (есінің) болмауы, тыныстың, пульстің, жүрек соғысының болмауы, термиялық, хи миялық және т.б. тітіркендіргіштерге кез келген реакциялардың болмауы, көз қарашықтарының жарыққа реакциясының болмауы, дененің салқындауы. Нақты өлім белгілері мәйітте ал- ғашқы және кейінгі тәуліктерде панда болатын өлім- нің арте және кеш панда болатын белгілері.

Мәйіт дақтары арте панда болатын мәйіттік белгілер қатарына жатады. Мәйіт дақтары –тері және тері асты шел-май қабатында жиналған қанның мәйіт терісі арқылы көрінуі. Мәйіт дақтары өлгеннен кейін бір-екі сағаттан соң панда болады, және ол ашық көкшіл, көкшіл күрең және күлгін түсті болуы мүмкін.

Мәйіт дақтарының панда болуының негізінде қанайналысы тоқтағаннан кейінгі ауырлық күшінің әсерінен төмен орналасқан дене аймақтарына қанның ағуымен түсіндірілетін физикалық процесс пен таймыр қабырғаларының жиырылуы, яғни капиллярларда қанның ығысуына әкелетін фактор жатады.

Мәйіттік дақтардың панда болуында үш негізгі сатаны ажыратып көрсетеді: мәйіттік гипостаз мәйіттік стаз мәйіттік имбибиция

Мәйіттік гипостаз Мәйіттік гипостаз өлгеннен кейін ауырлық күшінің әсерінен қанның ағуының нәтижесінде төмен орналасқан дене мүшелерінің вена лары мен капиллярларында қанның жиналуы. Бұл процесс өлгеннен кейін бір-екі сағаттан кейін басталып сегіз –он бес сағатқа дейін созылады.

Бұл кезде саусақпен басып қараған кезде немсе мәйітті жатқан қалпынан ауыстырған кезде өлік дағының толықтай жойылып тез қалпына колуімен көрінеді. Қысылған тұстарда (белдік, жаға, т.б) өлік дақтары түзілмейді. Бұл кезеңде мәйіттің денесін басқа күйге өзгерткен жағдайда дақтар дененің төмен жатқан бөліктеріне орын аутырады.

мәйіттік стаз Мәйіттік стаз плазма диффузиясының жалғасуының нәтижесінде таймырлардағы қанның одна әрі қоюлануымен сипатталады, яғни плазма таймырлардан тіндерге шығып, ал таймырлардағы қан қоюланады..

Саусақпен басқанда, дақ ағарады, бірақ мүлде жоғалып кетпейді; рең қоюлығын қалпына келтіру барған сайын баяулай түседі. Егер бұл кезеңде мәйіттің денесін басқа күйге өзгертсе, хонда қанның бір бөлігі ғана орын ауыстырады да, ескілерінің ішінара сақталуымен қатар жаңа өлік дақтары түзіледі. Нәтижесінде дененің әртүрлі бетінде дақтың 2 чтобы айқындалады. Стаз өлгеннен кейінгі сағат аралығында байқылады.

Мәйіттік имбибиция Екінші сайты дан үшінші сатыға өту әртүрлі мерзімде болуы мүмкін және ол ең алдымен қоршаған ортаның ауа температура сына тәуелді. Эритроциттердің гемолизі жүріп, таймыр маңындағы тіндерге гемоглобиннің сіңуімен сипатталады.

Бұл кезеңде саусақпен басқанда өлік дақтары түсінің қоюлығы және мәйітті аударғанда олардың шоғырлануы өзгермейді. Орташа алғанда имбибиция өлгеннен кейінгі 2-тәулікке қарай демиды, денег мен оның жылдамдығы гемолитикалық және шіру үдерістерінің қарқындылығына, схондай –ақ мәйіттің қандай жағдайда болуына байланысты (жоғары температура кезінде ол тезірек демиды).

Өлік дақтарының түсі негізінен өлу жылдамдығы мен өлім себебіне байланысты. Кенеттен болған өлім, асфиксия және электрожарақаттар кезінде тез панда болған өлім кездерінде қою қошқыл түсті болады, ал өлу процессі ұзаққа созылған жағдайда, қан таймырларда қоюланады да дақтар ашық күлгін түсті болады.

Өлік дақтарының түсі мәйіт қанының түсіне байланысты: метгемоглобин түзуші улармен уланған кезде ол сұр немсе қоңырқай, иіс тигенде –алқызыл, цианид термин уланғанда –шее түстес болады. Қызғыш –қызыл өлік дағы аса салқындаудан өлген немсе суда болған мәйіттерде байқалады. Оны оттегінің сыртқы ортадан эпидермис арқылы енуінен деп түсіндіреді.

Өлім дағын бағалау үшін оған қысымды күші 0,2 Н(кгс/см 2) динамометр мен 3 сағат бойы түсіру қажет, көзбен бағалау сот-гистологиялық зерттеулермен және т.б толықтырылады.

Ө лгеннен кейін ө ткен уа қ ыт М ә йіт да қ тары т ү сіні ң бастап қ ы қ алпына колу уа қ ты с с с с 1025 с-6 мин мин мин мин мин Өлім болу уақтына байланысты мәйіт дақтары түсінің бастапқы қалпына колу уақты.

Өлім мерзіміӨлік дақтарының сипоты 0-20 мин Анықталмайды мин Пайда болады мин Дақтарды басқан кезде сек кейін жойылып кететін ақ аймақ панда болады минМәйіт дақтары айқындала түседі 1-2 сағАқ аймақ сек кейін жойылады. 2-4 сағ Мәйіт дақтары түсінің айқындала түседі, саусақпен басқан кезде бозарады. 4-6 сағДақтардың бозаруы 2-3 мин кейін жойылады 6-8 сағ Мәйіттің қалпын өзгерткен кезде дақтар жойылып, жаңа жерлерде панда болады 8-10 сағ Мәйіттің қалпын өзгерткен кезде дақтар жартылай жойылып, жаңа жерлерде өте айқын емс дақтар панда болады сағӨлік дақтары толық фиксацияланған сағӨлік дақтары толық фиксацияланған сағМәйіттік имбибиция. Өлік дақтарының өзгеру сипотына байланысты өлім мерзімін анықтау.

Организмдегі әр мүшенің өлуі әртүрлі мерзімде жүреді және осы уақыт 20 сағатқа дейін созылуы мүмкін. Осы кезең ішінде мүшелер әртүрлі сыртқы - химиялық, механикалық және электрлік тітіркендіргіштерге жауап береді. Өлгеннен кейінгі әр тканнің сыртқы тітіркендіргіштерге жауап беру қабілеті суправитальды реакциялар деп аталады. Суправитальды реакциялар басқада белгілермен бірге өлім панда болған уақытты анықтау үшін сот медицналық сарапшыларымен кеңінен қолданылады

Қортынды. Мәйіттік құбылыстар –организмнің өмірлік функцияларының тоқтауының нәтижесінде мәйітте дамитын қалпына келмейтін процестер. Бұл белгілер панда болуына және даму мерзіміне байланысты арте және кеш мәйіттік құбылыстар болып бөлінеді. Мәйіт дақтары –тері және тері асты шел-май қабатында жиналған қанның мәйіт терісі арқылы көрінуі. Мәйіт дақтарының панда болуының негізінде қанайналысы тоқтағаннан кейінгі ауырлық күшінің әсерінен төмен орналасқан дене аймақтарына қанның ағуымен түсіндірілетін физикалық процесс пен таймыр қабырғаларының жиырылуы, яғни капиллярларда қанның ығысуына әкелетін фактор жатады. Мәйіт дақтары өлгеннен кейін бір-екі сағаттан соң панда болады, және ол ашық көкшіл, көкшіл күрең және күлгін түсті болуы мүмкін.

Пайдаланған әдебиеттер: Сот медицинасы оқулық / редакция сын басқарған Ю. И. Пиголкин ; қазақ тіліндегі басылымның жауапты редакторы Д. М. Шабдарбаева ; қазақ тіліне аударған А. К. Есенгабулова. - 3-е изд., перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР-Медиа, «Сот медицинасы» дәрістер жиынтығы Алматы 2006 г.