DIQQAT REJA: 1. Diqqat haqida tushuncha va diqqatning nerv - fiziologik asoslari 2. Diqqat turlari va ixtiyorsiz diqqat, ixtiyoriy diqqat 3. Diqqatning xususiyatlari
Odamga xar bir daqiqada atrof-muxitdan juda kup narsa va xodisalar tasir etib turadi. Lekin odamga tasir etayotgan bu narsa va xodisalaryaing hammasi bir xil aniqlikda aks ettirilmaydi. Ulardan ayrimlari anik yakkol aks ettirilsa, boshqa birlari shunchaki juda xira aks ettiriladi, yoki umuman aks ettirilmaydi. Bu esa ana shu odamga tasir etayotgan narsalarga diqqatning kay darajada karatishiga boglikdir. Demak, diqqatimiz qaratilgan narsa va xodisalar anik; va tula aks ettiriladi. Diqqatning nerv-fiziologik asosida orientirovka yoki tekshirish deb ataladigan maxsus refleks yotadi. Bunday refleksii akademik I.P.Pavlov maxsus ibora bilan «bu nima ran refleksi» deb ham ataydi. Ana shu refleks odatda organizmga tosatdan birorta yangi narsaning tasiri yoki xaddan tashqari kuchli tasirot orqali hosil boladi. Orientirovka yoki tekshirish refleksi diqqatning fiziologik asosi xisoblanadi, chunki bu refleks bosh miya yarim sharlarining pusti da kuchli qozgalish jarayonidan iborat boladi. Boshqacha kilib aytganda xar bir daqiqada organizmga turli narsalarning tasiridan hosil bolgan kozgalishlarga nisbatan orientirovka yoki tekshirish refleksi ayni chogda nisbatan kuchli (yani optimal) kozgalish manbaini yuzaga keltiradi. Bosh miya yarim sharlarining postida paydo boladigan kuchli kozgalish manbai nisbatan uzoqroq saqlanib turadigan mustahkam kozgalish boladi.
Ixtiyorsiz diqqat deb tosatdan tasir qilgan biror sabab tufayli bizning hohishimizdan tashkdri hosil boladigan diqqatga aytiladi. Odamning koz ongida paydo boladigan juda yorkin rangli narsalar, ozining tashki korinishi jixatidan odatdagi narsalardan keskin farq kiluvchi predmetlar, tosatdan paydo bolgan qattik, tovush, biror narsaning keskin harakati va shu kabilar ixtiyorsiz diqqatni yuzaga keltiruvchi sabablar bolishi mumkin. Masalan, xikoya oqish mashguloti paytida tosatdan uchib otgan reaktiv samolyotning kattik; va baxaybat tovushi hammaning diqqatini beixtiyor oziga jalb kiladi.
Ixtiyoriy diqqat deb, oldindan belgilangan qatiy bir maksad asosida va ongli ravishda diqqatimizni malum bir narsa va xodisalarga qaratnshimizga aytiladi. Odamning kopchilik faoliyatlari asosan ixtiyoriy diqqatning ishtiroki bilan amalga oshiriladi. SHuning uchun barcha faoliyat turlarida, yani uqish, oyin va mexnat faoliyatlarida ixtiyoriy diqqatning roli juda kattadir. Ixtiyoriy diqqat ixtiyorsiz diqqatga nisbatan uzoq vaqt mobaynida davom etadigan diqqat turi bolib, u zor berishlikni, yani irodaviy kuch sarf kilishlikni talab etadi.
Diqqat xususiyatlari Odamning diqqati bir qancha xususiyatlarga ega bolib, ulardan asosiylari - diqqatning kuchi va barqarorligi, diqqatning kolami, diqqatning bolinuvchanligi va diqqatning kochuvchanligidan iboratdir. Diqqatning kuchi va barqarorligiga kura odamlarning diqqatlari ozining kuchi va barqarorligi jixatidan bir-biridan farq kiladi. Ayrim odamlarning diqqati kuchli va barqaror bolsa, boshqa bir odamlarning diqqati kuchsiz va beqaror boladi. Diqqatning kuchi va barqarorligi deb, odam oz diqqatini biror narsa yoki xodisaga uzoq muddat davomida muttasil karatib tura olishiga aytiladi. Diqqatning kuchi va barqarorligi inson xayotida juda katta ahamiyatga ega. Chunki diqqatni malum muddat biror narsaga muttasil, yani uzluksiz tarzda karatib odam ishlay ham olmaydi, oqiy ham olmaydi va xatto uxlay ham olmaydi.
Diqqatni jamlash
ETIBORIGIZ UCHUN RAXMAT