Презентация: Жасуша метаболизмі Молекулалық биология және медициналық генетика кафедрасы

Жасуша денегіміз не ? Жасуша - тірі организмдерді ң (вирустардан бас қ а) құ рилымсыны ң е ң қ арапаймы б ө лігі, құ рилысы мен тіршілігіні ң негізі; жеке тіршілік сеть алтын қ арапаймы тірі ж ү йе. Жасуша ө з алтына жеке организм ретінде (бактерия да, қ арапаймыдарда, кейбір балдырлар мен са ң фрау құ ла қ тарда) немесе к ө п ижасушалы ижануарлар, ө сімдіктер ж ә не са ң фрау құ ла қ тарды ң тіндері мен ұ поларсыны ң құ рамында кездеседі. Тек вирустарды ң тіршілігі ижасушасыз формата ө теді.вирустарданбалдырларса ң фрау құ ла қ тарда ө сімдіктерса ң фрау құ ла қ тарды ңвирустарды ң

ЖАСУШАНЫҢ ЗАТ АЛМАСУЫ. АТФ организмде жүріп ижататын барлық химиялық процестердің жиынтығы. Бұл организмнің тіршілік қабін сақтау және сыртқы ортамен қарым - қатынасын, организме қоректік затратдың еніп, олармен ферментер әсерінен ыдфрауын, ппанда болған дай затратдың ижасушалар мен оргпандарға тасымалданып, олардың тостығуын, энергия бөлініп шиғуын, ижасуша құрамындағы түзілістердің биосинтезделуін және қорытылған өнімдердің организм не бөлініп шиғуын қамтамасыз сетьді.

метаболизм Зат алмазу немесе метаболизм деп тірі а ғ зада ө тетін барлы қ химиялы қ реакцияларды ң жисынын айтамыз. Зат алмазу н ә тижесінде а ғ за ғ а қ ажет затрат т ү зіледі ж ә не энергия б ө лінеді. А ғ за мен сырт қ ы орта арасында ә р қ ашан зат ж ә не энергия алмазуы ү здіксіз ж ү ріп отрады. К ү рделі қ оректік затрат ас қ опыту м ү шелерінде қ орытилып құ рилысы дай затрат ғ а айнал ғ ан со ң азы ішектен қ ан ғ а ж ә не лимфа ғ а ө теді. Қ ан ж ә не лимфа а ғ сыны ар қ илы ұ полар ғ а жеткізіледі. Ә р м ү шені ң ижасушалары ө зіне т ә н ж ә не ө сіп- ө нуіне қ ажетті қ арапаймы затратды т ү зеді. Қ оректік затратды ң ыдфрауынан ппанда бол ғ ан энергичны ижасушалар ә р-т ү рлі физиологиялы қ ү рдістер ү шін ж ұ мсайды. Арты қ т ү скен затратды ө зіне қ ор етіп женайды (мысалы, гликоген, май). Ал ижасушаларды ң тіршілік етуі н ә тижесінде т ү зілген керексіз затрат ө купе, тері ішек ар қ илы сырт қ а ши ғ арилып отрады.

Қарапаймы молекулалардан күрделі құрилымдық затратдың түзілуі анаболизм Күрделі құрилымдық затратдың қарапаймы затратға ыдфрауы катаболизм

Ассимиляция деп дай затратдан к ү рделі қ осилыстарды ң т ү зілу реакцияларсыны ң жиынты ғ ын айтамыз. Б ұ л реакциялар энергичны қ ажет сетьді. Пластикалы қ алмазу н ә тижесінде ижасушаларды ң құ рамы ижа ң арады. Диссимиляцияда к ү рделі затрат ыдырап энергия б ө лінеді. Б ө лінген энергия а ғ зоны ң тіршілігін са қ тап, ой ж ә не дене е ң бектерін орындау ғ а ж ұ мсалады.

Энергетикалы қ алмазу кезе ң дері дайынды қ кезе ң і - бұл процесс микроорганизмдер мен өсімдіктерде ижасушада жүреді, ал ижануарларда ижасушадан тыс, ас копыту жолы қуысында түзілетін ферментердің әсерінен жүреді. Бұл кезеңде полимерлердің ірі молекула лары мономерлерге: нәруыздар аминқышқылдарына, полисахарид тер қарапаймы қанттарға, майлар май қышқылдары мен глицерине ыдырайды. І кезе ң

Екінші кезеңде түзілген кішігірім молекулалар әрі қарай ыдырайды. Бұл кезде энергия бөлінеді және қор ретінде женақтамады. Энергетикалық алмазудың екінші кезеңінің негізгі процестерінің бірі гликолиз. Гликолиз термині грек тілінен аударғпанда, "гликос" қант, "лизис" ыдфрау денег мағынаны білдіреді. Гликоз немесе анаэроботы тсыныс алу цитоплазма да оттектін қатысуынсыз жүретін процесс болып табылады. Гликолиз процесінде глюкоза немесе фруктоза екі-үш көміртекті қосилыска ыдырайды. Содан кейін бұл қосилыстарда ферменттің әсер етуі нөтижесінде биологиялық тостығу процесі жүреді. Ашу процестері табиғатта кең таралған. Сондықтан гликолиз оттектің қатысуынсыз (АТФ және НАДН түрінде) энергия алу жолы болып табылады. Атап ксетьтін дайт гликолиз кезінде қанттар толық ыдырамайды. Екінші кезеңде түзілген кішігірім молекулалар әрі қарай ыдырайды. Бұл кезде энергия бөлінеді және қор ретінде женақтамады. Энергетикалық алмазудың екінші кезеңінің негізгі процестерінің бірі гликолиз. Гликолиз термині грек тілінен аударғпанда, "гликос" қант, "лизис" ыдфрау денег мағынаны білдіреді. Гликоз немесе анаэроботы тсыныс алу цитоплазма да оттектін қатысуынсыз жүретін процесс болып табылады. Гликолиз процесінде глюкоза немесе фруктоза екі-үш көміртекті қосилыска ыдырайды. Содан кейін бұл қосилыстарда ферменттің әсер етуі нөтижесінде биологиялық тостығу процесі жүреді. Ашу процестері табиғатта кең таралған. Сондықтан гликолиз оттектің қатысуынсыз (АТФ және НАДН түрінде) энергия алу жолы болып табылады. Атап ксетьтін дайт гликолиз кезінде қанттар толық ыдырамайды.

Энергетикалы қ алмазуды ң ү шінші кезе ң і, оттекті ң белсенді т ү рде қ атысуымен ж ү реді. Б ұ л кезе ң аэроботы тсыныс алу деп атамады. Ү шінші кезе ң ні ң айры қ ша белгісі м ұ нда органикалы қ затрат к ө мір қ ыш қ илы ж ә не су ғ а дейін толы қ тосты ғ ады. Б ұ л кезде АТФ т ү рінде к ө п м ө лшерде энергия б ө лініп, қ ор ғ а жена қ тамады. Мысалы, глюкозоны ң бір молекулассыны ң гликолиздік ыдфрауы н ә тижесінде ппанда бол ғ ан пирог ү зім қ ыш қ ылсыны ң екі молекуласы тосты ққ панда, 30 молекула АТФ синтезделеді.

Ерекше этап ә тетін дайт ижасушаны ң, энергетикалы қ органоидтері хлоропласт ж ә не митохондрионы ң ( ө здеріні ң ) жеке генетикалы қ ж ү йелері болады. Я ғ ни, ДН Қ -сы мен н ә руыз синтез дэу аппараты болады. Б ұ л органоидтерді ң белгілі бір д ә режете дербес екендігін к ө рссетьді.

Энергетикалық алмазу немесе диссимиляция (катаболизм) энергияға бай қосилыстардың түзілу реакцияларсының жиынтығы. органикалық косилыстардың ферментативтік ыдфрау реакция лары

ЖАСУШАДАҒЫ ҚАНДАЙ ДА БОЛСА, БІР ЗАТТЫҢ БЕЛГІЛІ БІР ТӘРТІППЕН ФЕРМЕНТТІК АЙНАЛУҒА ТҮСУІН – МЕТАБОЛИЗМДІК ЖОЛ, АЛ ОСЫ КЕЗДЕ ПАЙДА БОЛАТЫН АРАЛЫҚ ӨНІМ – МЕТАБОЛИТТЕР ДЕП АТАЛАДЫ. МЕТАБОЛИЗМНІҢ ҚАРАПАЙЫМ МОЛЕКУЛАЛАРДАН КҮРДЕЛІ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЗАТТАРДЫҢ ТҮЗІЛУ РЕАКЦИЯСЫ – АНАБОЛИЗМ, АЛ БҰҒАН ҚАРАМА - ҚАРСЫ ӨТІП ЖАТАТЫН ПРОЦЕСТІ КАТАБОЛИЗМ ДЕЙДІ.

КАТАБОЛИЗМ ДЕГЕН НЕ ? БИОЛОГИЯДА – ОРГАНИЗМДЕ ТІРШІЛІК ӘРЕКЕТІ ПРОЦЕСІНДЕ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ЭНЕРГИЯНЫ БОСАТА ОТЫРЫП, ҚАЖЕТСІЗ ЗАТТАРДЫ ДЕНЕДЕН СЫРТҚА ШЫҒАРЫП ТАСТАУ. КЛЕТКА МЕН ТІНДЕ БОЛАТЫН ТОТЫҒУ ПРОЦЕСІ ФЕРМЕНТТЕРІНІҢ ҚАТЫСУЫМЕН ҮЗДІКСІЗ ЖҮРЕТІН ҚҰБЫЛЫС. ОНДАҒЫ БЕЛОК, МАЙ, КӨМІРСУ СИЯҚТЫ КҮРДЕЛІ ОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАР ТОТЫҒУ ӘСЕРІНЕН ЫДЫРАЙДЫ. ОСЫ ПРОЦЕСТЕН ПАЙДА БОЛҒАН ЭНЕРГИЯ ТІРШІЛІКТІҢ ҚАЖЕТІНЕ ЖҰМСАЛАДЫ. ЭНЕРГИЯНЫҢ КӨП МӨЛШЕРДЕ БӨЛІНІП ШЫҒУЫ ФОСФОРЛЫ ҚОСЫНДЫЛАРДЫҢ ЫДЫРАУЫ НӘТИЖЕСІНДЕ ТУАДЫ. МЫСАЛЫ, АДЕНОЗИН ҮШ ФОСФОРЛЫ ҚЫШҚЫЛ ( АҮФҚ ) ЫДЫРАҒАНДА ШЫҒАТЫН ХИМ. ЭНЕРГИЯ ЭЛЕКТРЛІК ЖӘНЕ МЕХАНИКАЛЫҚ ЭНЕРГИЯ ТҮРІНЕ АЙНАЛЫП ОТЫРАДЫ. * ДЕМЕК ЖАСУША МЕН ТІНДЕГІ ЭНЕРГИЯ КӨЗІ – АҮФҚ БОЛЫП САНАЛАДЫ. ФЕРМЕНТТЕРДІҢ ӘСЕРІНЕН БІР ЗАТТАР ЫДЫРАП ЖАТСА, ЕКІНШІ БІР ЗАТТАР ҚАЙТА ТҮЗІЛІП ОТЫРАДЫ.

АНАБОЛИЗМ ДЕГЕН НЕ ? ТІРІ АҒЗАДАҒЫ ЖАСУШАЛАР МЕН ТІНДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ БӨЛІКТЕРІН ТҮЗУГЕ ЖӘНЕ ЖАҢАРТУҒА БАҒЫТТАЛҒАН ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІҢ ЖИЫНТЫҒЫ, ЖАСУШАЛАРДЫҢ ҚОРЕКТІК ЗАТТАРФДЫ СІҢІРУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ПРОЦЕССІ. СОНЫҢ НӘТИЖЕСІНДЕ АҒЗА ДЕНЕСІ ҚАЛЫПТАСАДЫ. АНАБОЛИЗМ АҒЗАНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАДАН КЕЛЕТІН ЗАТТАРДЫ СІҢІРІП, ҚОРШАҒАН ОРТА МЕН АҒЗА АРАСЫНДАҒЫ ЗАТ АЛМАСУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ, СОНЫҢ НӘТИЖЕСІНДЕ ҚАРАПАЙЫМ МОЛЕКУЛАЛАРДАН ЖАСУША ҚҰРАМЫНДАҒЫ КҮРДЕЛІ ОРГАНИК. ҚОСЫЛЫСТАР ҚҰРАЛАДЫ. КЛЕТКА ҚҰРАМЫ КҮРДЕЛЕНЕДІ, ЭНЕРГИЯ ( ҚУАТ ) ЖИНАҚТАЛАДЫ. АНАБОЛИЗМ КАТАБОЛДАНУҒА ( КАТАБОЛИЗМГЕ ) КЕРІ ЭНДОЭНЕРГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСС. МҰНЫҢ НЕГІЗІНДЕ ТҮРЛІ ҚОСЫЛЫСТАР ЫДЫРАУЫНАН ПАЙДА БОЛҒАН ЗАТТАРДАН ЖАҢА ЗАТТАР ТҮЗІЛЕДІ. АНАБОЛИЗМ ЖАНУАРЛАРДА АЛҒАШҚЫ ЖАС ДАМУ САТЫСЫНДА, АЛ ӨСІМДІКТЕРДЕ ВЕГЕТАЦИЯЛЫҚ КӨБЕЮ КЕЗЕҢІНДЕ ӨТЕ ЖАҚСЫ ЖҮРЕДІ. АНАБОЛИЗМ БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАРДАН ОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАР ҚҰРУДА ЯҒНИ ФОТОСИНТЕЗ ПРОЦЕСІ КЕЗІНДЕ МАҢЫЗДЫ РӨЛ АТҚАРАДЫ.

Пайдаланған әдебиеттер: Биология: Жалпы білім беретін мектептің 9-ссыныбына арналған оқулық, 2-басилымы, өңделген / М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. Алматы: «Атамұра» баспасы, 2009 жил. Биология. Жалпы білім беретін мектептің 6-ссыныбына арналған оқулық. Алматы : " Атамұра " Сартаев А., Гильманов М. С22 Жалпы биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-ссыныбына арналған оқулық. Алматы: "Мектеп" баспасы, Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009 жил Әлімқұлова Р., Сәтімбеков Р. Ә 55 Биология: Жалпы білім беретін мектептің 8-ссыныбына арналған оқулық. - 2-басилымы, өңделген, толықтырылған. Алматы: «Атамұра» баспасы, бет. ISBN Х Биология:Жалпы білім беретін мектептің 8-ссыныбына арналған оқулық. Алматы: «Атамұра» баспасы, ISВN Х О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. Ғасыр-Ш, 2005 жил.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!