Тақырыбы: Қазіргі таңдағы ғаламдық экологиялық мәселлер.

Мақсаты: Студенттердің климатың өзгеруі, озон қабатының жұқауры, шөлейттену, биологиялық алуантүрліліктің азаюы, әлемдік мұхитың ластануы, өндіріс пен ауылшаруашилығының интенсивтілігіне байланысты экологиялық факторлар. Қоршаған ортаның физикалық, химиялық және биологиялық ластануы және экологиялық генетикалық салдары сияқты ғаламдық экологиялық мәселлер туралы білімдерін кеңейту.

Жоспар: 1.Ғаламдық мәселе түсінігі 2.Судың ластануы 3.Атмосфералық ауаның ластануы 4.Топырақтың ластануы 5. Озон қабатының жұқауры 6.Қышқдылды жауын-шашиндар.

Ғ аламды қ экологиялы қ м ә селлер - ғ аламды қ, займа қ ты қ ж ә не ұ ялты қ де ң гейлерде ай қ ындал ғ ан экологиялы қ проблемалар кешені. Зор геосаяси проблеманын экологиялы қ қ ауіптілігіні ң мынадай к ө ріністері бар : таби ғ и экож ү йені ң б ү лінуі, озон қ абатыны ң ж ұқ ауры, атмосферный ң, Ә лемдік м ұ хиты ң ластануы, биологиялы қ ә ралуандылы қ ты ң азаюы ж ә не т. б.

Қоршаған ортаның ластануы дегеніміз оған тән емс агенттердің енуі немсе бар затратдың концентрациясының (химиялық, физикалық, биологиялық) артуынан қолайсыз әсерлердің туындауын. Ластандырушы затратға тек улы затор ғана емс, зиянды емс немсе ағзаға қажет затың оптималлоды концентрациядан артық болуы да жатады. Ластануды жүйенің тепе-теңдегін бұзатын кез келген агент ретінде бағалауға болады. Ластану әр түрлі белгілері ботынша жіктеледі. 1) шығу тегі ботынша: табиғи және жасанды (антропогенді); 2)пайда болу көзіне байланысты: а) өндірістік,ауыл шаруашилық,транспорттық және т.б; ә) нүктелік (өнеркәсіп урнының құбыры),объектілі (өнеркәсіп урны), шашираған (егістік тана бы,бүкіл экожүйе),трансгрессивті (басқа займақтар мен мемлекеттерден енетін); 3)әсер ететін ауқымына байланысты: ғаламдық,займақтық,жергілікті;

4)қоршаған ортаның элементтері ботынша: атмосфера,топорақ, гидросфера және оның әр түрлі құрам бөліктері (әлемдік мұхит,тұщы су,жер асты сулары,өзен сулары және т.б.); 5)әсер ететін жеріне байланысты: қала ортасы,ауыл шаруашилық ортасы,өнеркәсіп орындарының ішінде,пәтер ішінде және т.б; 6)әсер ету сипатына байланысты: химиялық (химиялық затрат мен элементтер),физикалық (радиоактивті,радиациялық жилулық,шуй, электромагниттік),физико-химиялық (аэрозолдер),биологиялық (микробиологиялық және т.б); 7)әсер етудің периодтылығына байланысты (өнеркәсіп орындарының қаллодықтары),екінші ретті (смог ты құбылыстардың өнімдері); 8)тұрақтылық дәрежесі ботынша: өте тұрақты – жүз және мың жил тұратын (азот,оттегі,аргон және басқа инертті гайдар),тұрақты жил (көмірқышықыл газы,метан,фреон дар),тұрақсыз (су буы,көміртегі тотығы,күкіртті газ,күкіртсуток,азоттың қостотығы,озон қабатындағы фреон).

Судың ластануы Ластануға судың барлық түрлері (мұхит, континенттік, жерасты) әр түрлі дәрежеде ұшыраған. Судың, әсіресе, ауыз судың запасы халықтың денсаулығын анықтайтын маңызды факторлардың бірі болып табылады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұтымының мәліметтері ботынша судың запасының төмен болуынан шамамен 5 млн. адам себепті өледі де, әр түрлі дәрежеде уланған немсе ауырған адамдардың саны 500 миллиона 1 миллиардқа дейін жетеді. Ластаушы затратға негізінен топорақ эрозиясының өнімдері, минераллодық тыңайтқиштар, улы химикаттар және тағы басқа затрат (азот, фосфор және басқа биогенді элементтер мен олардың қосылыстары, органикалық затрат, пестицидтер, тұрмыстық қаллодықтар, мұнай және мұнай өнімдері) жатады. Ластаушы затратдың босым бөлігін атмосфералық жауын-шашин әкаледі. Сулардың канализация ағысымен, тұрмыстық қаллодықтармен, өнеркәсіп орындарының қаллодықтарымен, су транспортымен ластану үлесі де жеғары.

Атмосфералық ауаның ластануы Атмосфера – әртүрлі гайдардың қоспасынан, су буларынан және шаңнан тұратын, планетаның газ тәрізді қабығы. Жердің космос пен зат алмасу атмосфера арқылы жүзеге осады. Жер космостық шаң мен метеориттік материаллоды алып, ең жеңіл гайдарды суток пен гелийді жеғалтады. Атмосфера бірнеше қабаттардан тұрады. Атмосфераның негізгі құрамына азот, оттек, аргон және көмір қышқыл газы жатады. Атмосфералық ауаның ластануы табиғи және антропогендік желдармен жүреді.

Атмосферадағы ластаушы көздердің әсері 3 км қашиқтыққа жетеді. Ауаның жилдамдығына байланысты хондағы ластағыш бөлшектер 1 км, желсіз ауа-ратында күмбез құрап м дейін көтеріліп, осыдан шаң біртіндеп қайтадан жерге қонады. Есептеулер ботынша, жил сатын Париж бен Чикагода әрбір кв. км. 260 т, Нью-Йоркке – 300 т, Лондонға – 390 т, Алматыға – 125 т шаң қонады. Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұтымының мәліметі ботынша дамыған елдердің 20% әртүрлі формулы аллергиялық аурулармен ауырады кен. Ауадағы шаң концентрациясының жеғары болуы да – өкпе ауруларының бір себебі.

Топырақтың ластануы- қазіргі уақытта құрлықтың жартысына жуығын антропогендік ландшафт алып жатыр. Ғалымдардың арасында тараған пікір ботынша дүние жүзіндегі шөлдердің барлығының шығу тегі де антропогендік. Антропогендік шөлдің умағы жилдан-жилға үнемі ұлғаюда, оның көлемі қазіргі шақта 10 млн. км 2 -ден асып отыр, бұл бүкіл құрлықтың 7 процентін құрайды.

Топыра қ ты ң ластану т ү рлері : Физикалы қ ластану радиоактивті заттектермен байланысты. Мысалы, уран рудаларын аши қ ә діспен ал ғ панда, жер қ ыртысында активтілігі же ғ ары с ә улеленетін с ұ ты қ ж ә не қ аты қ аллоды қ тар қ аллоды. Биологиялы қ ластану ауру тудыратын ж ә не де бас қ а жа ғ ымсыз жа ғ дай ғ а итеретін микроорганизмдерді ң қ орша ғ ан отрада болуы. Мысалы, ластанба ғ ан топора қ та дизентерия, с ү зек ж ә не та ғ ы бас қ ада ауру қ оздыр ғ иштары 2-3 т ә улік ботында са қ такса, ласта ғ иштармен елсіреген қ оздыр ғ иштар бірнеше ай мен жилдар ғ а дейін са қ талып, ед ә уір ума ққ а тараллоды. Химиялы қ ластану - топора қ та тірі организмдерге қ ауіп ту ғ ызатын химиялы қ заттектерді ң жиналуы.

Озон қабатының жұқауры

«Озон тесігі» Атмосферадағы озон проблемасының адам іс-әрекетімен байланысты екі аспектісі бар: 1. Озонның жеғарғы қабаттағы бұзылуы («озон экраны»). 2. Жерге жақын кеңістіктегі концентрациясының көбеюі. Озон экранының шекарасындағы озон (О 3 ) екі атомдық оттегі молекуласының ультракүлгін сәулелерінің әсерінен ыдырап, калесі бір оттегі молекуласымен қосылуы нәтижесінде түзіледі. О 3 тұрақсыз болғандықтан қайтадан О 2 түзіліп отрады. Соңғы жилдары атмосферныйң жеғарғы қабаттарындағы озон мөлшері 3%- ке азайған. Егер озон 1% азайса, хонда терінің рак ауруы 5-7% көбейеді. Озондық ең көп жетылуы Антарктидада тіркелген. Бұл жердь соңғы 30 жилда озон қабаты 40-50% жұқарған. Озон концентрациясының азаюы тіркелген кеңістік шегін «озон тесігі» деп атаймыз. «Озон тесігінің» пайда болу себептері осы күнге дейін анық емс. Ең алғаш рет олар XX ғасырдың 80-жилдарының басында байқалған. Озон қабатын бұзатын негізгі антропогендік факторға фреон дар (хладхондар) жатады.

Озон тесігі

Қышқдылдық жаңбыр

«Қышқдылдық жаңбырлар» Күкірт оксиді – қышқыл жаңбардың пайда болуына ықпал ететін негізгі ластаушы. Күкірт ангидриді су буларымен қосылып, күкірт қышқылы ертіндісіне айналлоды. Қышқдылдық жанбардың түзілуіне SO 2 үлесімі 70% құрайды. Ал 20-30% қышқдылдық жаңбырлар басқа затратдың, әсіресе СО 2, шығаруларына байланысты. Алғашқы қышқдылдық жаңбырлар жж. Англияда тіркелген. Қазіргі уақытта жаңбардың рН 2,2-2,3. Мұндай мәндер лимон ширины немсе тұрмыстық уксустың қышқдылдығына жақын. Әсіресе, қышқдылдық жаңбырлар Скандинавия елдері үшін, Англия, Германия, Белгия, Дания, Польша, Канада, АҚШ солтүстік аудпандарына тән.

Қ ыш қ дылды қ жа ң барды ң ә сері

Қорытынды: Жылдан-жилға, уақыт озып технологияның даму шыңына жетіп,адамзат дәуірі өрлеп-өскен сатын табиғатқа адамның тигізер зардабы да артып кале жаыр. Алайда біз осы мәліметтерді алып, көптеген ой түйдік және де оны болашақта жүзеге асырып табиғат-Ананы қорғайтын боламыз!

Орындағпандар: 1. Базарбаева Шандоз 2. Джамбулова Балнур 3.Әлібай Қуат