Өсімдіктер Ұлпасы. Жалпы ұлпа туралы түсінік. Ұлпар түрлері. Дайындаған Жалимбетова Альбина БТ -17 Slides.kz

Жоспары Slides.kz 1. Ұлпа туралы жалпы түсінік 2. Қорғаныш ұлпасы 3. Механикалық ұлпасы 4. Өткізгіш ұлпасы 5. Жабын ұлпасы 6. Негізгі ұлпасы

Ұлпа дегеніміз не ? Slides.kz Ұлпа - ( грек. h і stos; лат. textum) өсімдіктердің шыққан тегі, құрылымы және организмдегі атқаратын қызметі бір - бірімен байланысты жасушалар жүйесі. Ұлпаны атқаратын қызметіне, шыққан тегіне, морфология сына, т. б. қасиеттеріне байланысты бірнеше топқа бөледі. Егер Ұлпа біркелкі жасушалардан құралған бокса, оны дай ( колленхима ), ал бірнеше жасушалардан тұрса күрделі ( эпидерма ) деп жіктейді. Негізгі Ұлпалар атқаратын қызметіне байланысты ассимиляция, сіңіргіш, қорлық затрат жена уши, ауа ұстағыш болып ажыратылады. Жоғары сатыдағы өсімдіктер Ұлпалары 5 түрге бөлінеді : меристемалық қорғаныш механикалық өткізгіш паренхималық Өсімдіктердің бір ерекшелігі олардың тұрақты өсу қасиетін бөлінуге қабілетті меристемалық Ұлпаның болуына байланысты.

Қорғаныш Ұлпа Slides.kz Қорғаныш ( жамылғы ) Ұлпалары өсімдіктің ішкі Ұлпаларын сыртқы ортаның қолайсыз әсерінен қорғайды. Эпидермис және таймырдың эпиблема Ұлпасын бастапқы жамылғы, ал көп жағдайда оның бет жағында түрліше қызмет атқаратын түкшелер, балауыз тәріздес кутин қабаттарын кутикула деп атайды. Жапырақ эпидермисі қорғаныш, газ алмазу, транспирация, ал кутикула Ұлпаға микроорганизмдердің, т. б. зиянкестердің енуіне қосымша кедергілік қызметін атқарады.

Механикалық Ұлпа Slides.kz Механикалық Ұлпалар тіректік қызмет атқарып, жел, жаңбырға төтеп беріп, органдардағы жасушалар мен ұлпаларды, орган бөліктерін біріктіреді. Жасуша қабығының қалыңдап қатаюы, сүректенуі механикалық Ұлпаның анатомиялық ерекшелігінің бірі болып сана лады. Механикалық Ұлпалардың 3 түрі бар : колленхима склеренхима склерейдтер

Өткізгіш Ұлпа Slides.kz Өткізгіш Ұлпалар өсімдік денесінде суды, минералдық, органик. затратды тасымалдау және органдарды біртұтас жүйеге біріктіру қызметін атқарып, өсімдіктерде түтікті талшықты шоқтарға жинақталлоды. Сондай - ақ жасушалар жиынтығынан ( шірнеліктер, безді талшықтар ) немесе дара жасушадан ( идиобластар ) тұратын секреттік Ұлпалар болады. Ұлпаның сапалық өзгешеліктері жасушадағы гендердің ерекше ырықтылығына негізделген. Ұлпа құрамындағы кез келген жасуша оның геномында тұтас организмнің дамуы жөніндегі ақпарат болатындықтан, бүтін органның немесе организмнің бастамасы бола аллоды. Бірақ бұл қасиеттің жүзеге асуы фитогормондардың, метаболиттердің және олардың физикалық, химикалық жағдайларының өзара үйлесімдігіне тығыз байланысты. Ұлпаның даму жолдарын зерттеуде жасушаларды і n v і tro жағдайында өсіру арқылы жүргізу ядродағы генетик. бағдарламаны толық жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Ұлпаның панда болып, дамуын гистогенез, ал бұл процестерді тереңдетіп зерттейтін ілімді гистология деп атайды. Өсімдіктер Ұлпасын, олардың атқаратын қызметі мен құрылысын өсімдіктер анатомиясы зерттейді.

Жабын ұлпасы Slides.kz Эпиблема - таймырдың бой конусының дерматоген қабатынан панда болатын қабылдаушы қызметі басымырақ алғашқы жабындық ұлпа. Олар бір жылдық шөптесін өсімдіктердің тамары мен көп жылдық сүректі өсімдіктердің жас таймырларларының сыртын жауып тұрады. Бұлардың устьица аппаратуры, кутикуласы, балауыздары болмайды, тек эпифиттердің ауа таймырларында устьица кездеседі. Тамыр түгінің қызметі - өсімдіктің өсіп тұрған ортасынан су және суда еріген минералдық тұздарды сорып өсімдіктің басқа мүшелеріне жылжыту. Соңғы жабындық ұлпа. Алғашқы жабындық ұлпа өсімдіктерде мәңгі сақталмайды, жасының артуына байланысты түлеп түсіп оның орнына соңғы жабындық ұлпалар қалыптасады. Перидерма ( пробка ). Эпидермистің жасушалары сабақтың жуандап өсуінің нәтижесінде өзгеріске ұшырап өледі. Осы кезде соңғы жабын ұлпасы перидерма панда болады. Оның панда болуы соңғы меристема тоздық камбийдің ( феллогеннің ) жұмысына байланысты. Перидерма жасушалары тығыз орналасқан, сондықтан шамадан тыс жылуды, газды, микроорганизмдерді ішке жібермейді, судың булануын азайтады. Перидерма феллоген деп аталатын соңғы жабындық ұлпаның жетілуінен панда болады. Өсімдіктердің түріне байланысты феллоген әр түрлі жолмен жетіледі. Біреулерінде эпидермадан төмен жатқан паренхималық жасушалардан, кейде эпидермис жасушаларынан, тіптен флоемадан жетілетіндері де кездеседі.

Негізгі ұлпа Slides.kz Өсімдіктің әртүрлі оргаңдарының негізгі бөлігін құрайтын ұлпаларды негізгі ұлпалар деп атайды. Сонымен бірге оларды орындаушы паренхима, негізгі паренхима, немесе дай паренхима деп те атайды. Негізгі ұлпалар клетка қабықшалары жұқа болып келетін тірі паренхималық клеткалардан тұрады. Бұл клеткалардың клетка аралық қуыстары болады. Паренхималық клеткалар әртүрлі қызмет атқарады. Оларда фотосинтез процесі жүреді, артық қор затраты жиналлоды, әртүрлі затратды бойына сіңіреді және басқада қызметтер атқарады. Негізгі ұлпалардың мынандай түрлері болады. Ассимиляциялык, немесе хлорофилл түзетін, паренхима ( хлоренхима ). Ассимиляциялық паренхималардың клеткаларында хлоропласта болады. Олар фотосинтез процесін іске эстрады. Қор жена уши ұлпалар. Негізінен сабақтың өзегінде, таймырдың тоздық бөлігінде, сонымен бірге көбею органдарында дәндерінде, жемістерінде, баданаларында, жерасты түйнектерінде және басқаларда жиналлоды Қорлық ұлпаларға гпөлді аймақтарда өсетін өсімдіктердің бойына су жинайтын ұлпаларында жатқызуға болады ( кактустардың, алоэнің және т. б.). Сорушы ұлпалар. Бұл ұлпаларға таймырдың, таймыр түктері бар аймағындағы ( зонасындағы ) клеткалардың ( эпиблема ) чтобы жатады Ауалык ұлпа ( аэренхима ). Бұл ұлпа өсіресе өсімдіктің су асты органдарында, ауадағы және тыныс алу үшін қажетті таймырларында жақсы жетілген (41- сурет ). Олардың клетка аралық қуыстары аса үлкен болып келеді және өзара байланысып, ауаны тазартып тұратын бір жүйе түзеді.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі Slides.kz 1. Ағелеуов Е. және т. б. Ботаника, өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы. Алматы, « Санат » Әметов Ә. Ә. Ботаника. – Алматы, Мұсақұлов Т. Ботаника. – Алматы, 1975.