Өсімдіктердің толық өсіп-жетілуіне қажет элеметті қоректік элемент дейді. Өсімдіктердің өсіп, өнім беруі үшін қажет қоректік элементтердің маңызы ерекше. Фотосинтез процесі кезінде өсімдіктердің жапырағы арқылы және топырақтан алынатын химиялық элементтерінің саны 50 шақты. Құрамында қоректік элементтер болатын заттарды тыңайтқыштар деп атайды. Тыңайтқыштардың түрлері мен маңызы

Бектұров Әбікен Бектұрұлы 1901 жылы туған Техника ғылымының докторы, ғалым-химик, профессор, Қазақстан Ғылым академиясының академигі. Бектұров Әбікен Бектұрұлы ( ) – ҚазКСР Ғылым академиясының академигі. Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері. Павлодар облысының Баянауыл ауданында туған. Ғалымның негізгі ғылыми еңбектері минералды тыңайтқыштар өндіру мен минерал тұздарды өңдеудің химия сына және технология сына арналған. Бектұров фосфаты шикізаттарды өңдеудің қышқылдық, термиялық, сендай-ақ, фторсызданған мал азықтық фосфат өндірудің циклондық әдістерін тауып енгізді, Қаратау фосфоритінен минералды тыңайтқыштар өндіру әдістерін жүйеледі. Академиктің 400-ден астам ғылыми еңбегі, оның ішінде 3 монографиясы жарық көрген және 30-дан астам өнертабысы бар.

Қазақстан жеріндегі бай фосфор қорын өңдеу жолын іздеу фосфорлы қосылыстар химия сын дамытуға негіз балды. АкадемикӘ.Б.Бектұров Қаратау фосфоритінен әртүрлі фосфор тыңайтқыштарын алудың ғылыми негізін қалады.Фосфор қосылыстары мен фосфор тыңайтқыштарын зерттеуде Ә.Б.Бектұров және оның шәкірттері көп еңбек сіңірді.

Минералды 1)Фосфор тыңайтқыштары 2)Азот тыңайтқыштар 3)калий тыңайтқыштары 4)микротыңайтқыштар ОРГАНИКАЛЫҚ 1)ҚҰС САҢҒЫРЫҒЫ 2)ШЫМТЕЗЕК 3)ҚИ 4)ҚАРАШІРІК Тыңайтқыштың түрлері

Тыңайтқыштар Қоректік элементтің болуына қарай 1) Азотты 2)Фосфорлф 3) калийлі Қоректік элементтің болуына қарай 1) Азотты 2)Фосфорлф 3) калийлі Агрегаттық күйіне қарай 1)Сұйық 2)қатты Шығу тегіне қарай 1)органикалық 2) бейорганикалық

Сұйық ( аммиак сумы ) Тыңайтқыштар агрегаттық қүйіне қарай Қатты ( селитра, фосфор тұздары )

Минералды тыңайтқыштар Өсімдіктің жақсы өсуі тыңайтқыштан.

Минералды тыңайтқыштар Калий –кез келген өсімдікке қажет. Калий жетіспесе фотосинтез процесінің қарқыны төмендейді. Калий жеткілікті бокса, крахмал, қантты зат, май түзілуі жоғарлайды және картоп, күнбағыс, жоңышқа, қызылша сияқты өсімдіктердің өнімділігі аркады. Азот Азот-тіршілік үшін маңызы өте зорь элемент, ол жетіспеген жағдай өсімдіктің жапырағы бозғылт жасыл болып, бойы өспей, жапырағы жұқа және ширины аз, гүлі майдан болады.Өсімдікке азот тыңайтқышын берсе, өсімдіктің өсуі мен дамуы жақсарып, өнім беруі жоғарлайды. Фосфор –барлық тірі организмдердің құрамына кіретін маңызды элемент. Фосфорсыз хлорофиллл түзілмейді, хххонда өсімдік жапырағы көмірқышқыл газын сіңіре алмайды. Өсімдікте фосфор жетіспесе, жапырақта қара қошқыл жасыл, қара дақ панда болып,өсімдіктердің гүлденуі мен пісуі баяулайды. Фосфор тыңайтқышын топыраққа енгізу арқылы алынатын жемістің запасы жақсарып, өнімі аркады.

Фосфор жетіспеген картоп Магний жетіспеген картоп

Калий жетіспеген томат

Қант қызылшасында калий жетіспеу белгілері Азот жетіспеген жүгері

Жас өсімдіктердегі химиялық элементтердің орташа мөлшері. ЭлементМөлшерімаңызы Жеткіліксіз болған да Кальций 0,6 % Өсімдіктердің зат алмасу процесінеҚатысады.Топырақ ерітіндісіндегі кальций ихххондары өсімдіктердің қоректік заттарды сіңіруіне әсер етіп, реттеп отрады. Өсімдіктердің өсуі баяулайды.

Темір. Темір-0,03 пайыз тотығу- тотықсыздану реакцияларына қатысады.кейбір тыныс ферментерінің құрамына кіреді,хлорофилллдің түзілуіне қатысады. Ол жетіспеген кезде, хлорофиллл синтез дэу қабілетінен айырылып жоғарғы жағындағы жапырақтары жасыл түсін өзгертіп хлороз денег ауруға шалдығады.

Мыс 0,001 % Тотығу- тотықсыздану реакцияларына қатысатын бірқатар ферменттердің құрамына кірді. Өсімдікте жетіспеген жағдайда жапырақтардың ұштары бұралып, жеміс ағаштардың бас жақтары қурайды.

Егер тыңайтқышты өсімдікке шамадан тыс көп берсе, хххонда артық мөлшердегі сіңірілмеген тұз өнімге жиналып клады да, өнім жеуге жарамсыз баллады, адамдардың улануына әкеп соғып, денсаулығына зиян тигізеді. Артық нитратор, әсіресе арте пісетін құлпынай, қарбызда т,б. көптеп кездеседі. Уақтынан бұрын піскен көкөністерді пандаланғанда сақтық шараларын ұстанған дұрыс. Егер тыңайтқышты өсімдікке шамадан тыс көп берсе, хххонда артық мөлшердегі сіңірілмеген тұз өнімге жиналып клады да, өнім жеуге жарамсыз баллады, адамдардың улануына әкеп соғып, денсаулығына зиян тигізеді. Артық нитратор, әсіресе арте пісетін құлпынай, қарбызда т,б. көптеп кездеседі. Уақтынан бұрын піскен көкөністерді пандаланғанда сақтық шараларын ұстанған дұрыс. Назар аударыңыз, есть сақтаңыз!