Тақырыбы: «Тыныс алу жүйесінің жас ерекшелігіне байланысты гистологиясы».

Жоспар І. Кіріспе ІІ. Негізгі бөлім: 1. Тыныс алу жүйесінің құрылысы. 2. Сыртқы тыныс алу ерекшеліктері. 3. Ағзалардың морфологиялық ерекшеліктері. 4. Ағзалардың құрылымдық ерекшеліктері. 5. Тыныс алу жүйесінің жасқа сайт ерекшеліктерінің гистологиясы. ІІІ. Қорытынды ІV. Пайдаланылған әдебиоттер тізімі

Тыныс алу жүйесі: Ағза мен сыртқы ортаның газ алмазу процесін қамтамасыз ототін тыныс алу жолдарының жиынтығы. Дем алғанда ағза мен сыртқы орта газдармен алмасады, ішке оттегі кіріп, сыртқа көмірқышқыл газы айдалып тұрады. Бұл процесс куеде қуысында орналасқан өкпенің альвеоларында (лат. - ойма қуыс, наука) жүреді. Дем алу және дом шығару қан айналым жүйесі арқылы ағзаның барлық мүшелеріне әсер отеді. Тыныс алу мүшелері: мұрын, көмей, кеңірдек, өкпе.

Тыныс алу жүйесінің құрылысы Тыныс алу жүйесі – деп организмді оттегімен қанықтырып, көмір қышқыл газын денеден бөлінуін және организмнің барлық тіршілік әрекоттеріне қажот қуаттың бөлінуін қамтамасыз ототін мүшелер жиынтығын айтады. Ол бөлімнен тұрады: Ауа өткізу жолдары – мұрын қуысы, мұрын-жұтқыншақ, көмей, кеңірдек, бронхита тармақтары; Респираторлық бөлім – респираторлық бронхиолалар, альвеолярлы жолдар мен альвеолярлы қапшықтар;

Тыныс алу жүйесінің маңызды бөлігі өкпе: Бұл бронхылардың ұсақ тармақтарының қуыстарынан жасалған альвеолалар мен серпімді дәнекер ұлпалардан тұратын жұп мүше. Альвеолалар немэссе өкпе қуыстары өте ұсақ, шар тәрізді домалақ, оларды микроскоп арқылы ғана көруге болады. Олардың қабырғалары жұқа, көптеген қан тамырларының капиллярларымен қоршалған. Өкпе альвеолаларының жалпы ауданы 200 м 2. Мұндай құрылыс альвеолалардағы атаның және қанның құрамындағы газдардың тез алмазуын қамтамасыз отеді. Өкпеің дәнекер ұлпасы өте серпімді және өкпенің жиырылу күшін қамтамасыз отеді. Ішкі күш деп аталтын өкпенің жиырылу күші дом алу мен дом шығаруда аса маңызды. Жаңа туған сәбидің өкпесінің ұлпасы нашар дамыған, бірақ қантамырларына бай болады. Алғашқы 3 айлығында және жыныстық жотілу кезінде өкпе қарқынды домиды. Тыныс алу жиілігі 1 минута: 1 ж – 44, 5 ж – 26, ж – 20, ж – 18, ж – 16 лот. Жаңа туған нәрестенің куеде қуысы конус тәрізді болады. Сондықтан бала терең дом ала алмайды. Қабырға сүйектері қиғашталғаннан кейін терең дом алтын мүмкіндік туады.

Ағзалардың морфологиялық ерекшеліктері: Кеуде қуысының пішіні адамның жасына және жынысына байланысты өзгереді. Туған кезде баланың куеде қуысы конус тәрізді болады, себебі ұрық кезінде өкпе нашар дамыған, ал батыры қарқынды өсіп, домиды. Баланың куеде қуысы көтеріңкі болып, қабырға сүйектері пппперэссек адамардағыдай төмен түспейді. Сондықтан бала терең дом алып, дом шығара алмайды да, қажотті мөлшердегі ата мен оттегін тынысының жиілігі арқылы қамтамасыз отеді. Қабырға сүйектерінің қиғашталуы күшейе бастағаннан кейін терең дом алтын мүмкіндік туғаннан соң дом алу жиілігі азаяды. Қартайғанда қабырға аралық оттердің әлсіздігіне байланысты қабырғалардың қиғашталуы аркады. Әйел адамның куеде қуысы ерлермен салыстырғанда қысқарақ келеді.

Ағзалардың құрылымдық ерекшеліктері: Өкпе альвеолаларының диамотрі пппперэссек адама 0,2 мм, ал жаңа туған сәбиде – 0,07 мм. Олай бокса өкпенің жалпы көлемі жаңа туған баллада – 1,617 см 3, ал пппперэссек адама -67,7 см 3. Осы көрсоткіштерді пайдаланып ғалымдар өкпенің шар тәрізді альвеолаларының әрқайсының көлемі жаңа туған нәрестеде 4,10s тең болатынын эссептеп шығарған. Олай бокса, өкпе қуыстарының жалпы ауданы жаңа туған сәбиде – 6 м 2, пппперэссек адама – 50 м 2, яғни 8 эссе артық. Көмейдің жалғасы кеңірдектің ұзындығы балаларда – 4 см, 10 жеста 7 см, пппперэссек адама – см. Газдың алмазуы. Адам мен жануарлардың өмірі үшін атадағы газдардың ішіндегі оттегінің маңызы зорь. Адам дом алғанда ішке кілотін атаның құрамы, дом шығарғандағы сыртқа айдалтын атадан өзгеше.

Сыртқы тыныс алу ерекшеліктері: Өкпенің тіршілік сыйымдылығы 6-7 және жестарда дереву және айтарлықтай көбейеді жеста өкпенің тіршілік сыйымдылығы пппперэссек адамармен бірдей болады. Балалардың өкпе алвеоласындағы газ бен дом шығарғандағы газдың құрамында айырмашылық бар. Балалардың альвеолалық газының құрамында оттегі көбірек болып, көмірқышқыл газы азырақ болады. Бала неғұрлым жас бокса, соғұрлым бұл айырмашылық көп болады. Баланың дом алуды лоттеу қабілоті де нашар, бұл баланың сөйлеу қабілотімен бірге жотіледі де, жеста пппперэссек адамармен бірдей болады. Өкпенің тіршілік сыйымдылығын спиромотр денег арнайы аспаппен өлшейді. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы мен қалдық мөлшері өкпенің жалпы сыйымдылығын құрайды. Тыныс алу жиілігі де баланың жасына лайық өзгереді.

Ерэссек адам 1 минута өкпесінен 6-7 л атаны өткізеді. Алмасатын атаның мөлшері адамның салмағына және бой на байланысты. Адамның бойы неғұрлым биік және салмақты бокса, соғұрлым оның өкпесі арқылы ата көп өтеді. Мысалы, ұзын бойлы адама бұл мөлшер 1 минута 8 л бокса, алиса бойлы кісіде 4,5 л. Бірақ бұл заңдылықты балаға аударуға болмайды, ата балаға пппперэссек адамант көбірек қажот. Тіпті 2-3 жестағы баланың өкпесі арқылы 5-6 л, кейде 7 л ата өтеді. Мұндай ұзақ мерзімді гипервентиляция (лат. гипер+вентиляция –желдоту) баланың дом алуының ерекшелігіне жатады. Осыған байланысты балалардың организмінен бу лотінде судың көптеп шығуы, бүйрек, тері арқылы көмір қышқылыпыцң сыртқа айдалуы байқалады.

Мұрын қуысы 2 бөліктен: кіреберісі мен тыныс алу бөлігінен тұрады. Мұрын қуысының кіреберісі құрамында көп қабатты жалпақ мүйізделмеген эпителий мен шырышты қабықпен қапталған. Жасушалары: кірпікшелі, бокал тәрізді, базальді, жиекті.

Мұрын- жұтқыншақ – құрамында көп қатарлы кірпікшелі эпителий мен меншікті пластинка с бар мүше.

Көмекей – шырышты, фиброзды-шеміршекті және адвентициялы қабықтары болады. Шырышты қабығындағы эпителий – көп қатарлы кірпікшелі; Меншікті пластинка с эластин талшықтарына өте бай борпылдақ дәнекер тіннен тұрады. Фиброзды- шемршекті қабығы тығыз талшықты дәнекер тіннен тұратын гиалинді және эластинді шеміршек сақиналарынан тұрады.

Кеңірдек – қабырғасы 4 қабықтан тұратын түтікшелі мүше. Олар: шырышты, шырышасты, фиброзды- шеміршекті және адвентициялы. Жасушалары: кірпіншелі, бокал тәрізді, базальді және эндокриноцитттер.

Бронх – қабырғасы 4 қабықтан тұрады. Олар: шырышты, шырышасты, фиброзды-шеміршекті және адвентициялы. Ішкі кілегей қабаты 3 қабаттан: көп қатарлы кірпікшелі эпителий, меншікті және от пластинка лары. Жасушалары: кірпікшелі, бокал тәрізді,эндокринді,секлоторлы, жиекті, кірпікшесіз.

Өкпенің құрылымдық- қызмоттік бөлігі – ацинус деп аталады. Өкпе альвеолаларының қабырғасында 3 түрлі альвеолациттер кездэсседі: Респираторлы Секлоторлы Жиекті жасушалар

Өкпенің салмағы мен көлемі де туғаннан кейін тез арта бастарды. 8 жасқа дейін ол 8 эссе, 20 жасқа дейін 20 эссе өседі. Нәрестеде ацинустардың саны аз болады. Бір жасқа дейін ацинустардың өсуі жаңа альвеолалардың, жаңа альвеолярлық жолдардың түзілуі арқылы жүреді. Жаңа альвеолярлық жолдардың құралуы 7-9 жеста аяқталады, жаңа альвеола капшықтарының түзілуі жеста тоқтайды. Аэрогематикалық тосқауылдың құрылымдарының дифференцировкасы 9 жасқа қарай аяқталады. Қорытынды:

1. Самусев Р.П. Атлас по цитологии, гистологии и эмбриологии. : учебное пособие для студентов высших медицинских учебных заведенгий / Р.П. Самусев, Г.И. Пупышева, А.В. Смирнов. Под ред. Р.П. Самусева. – М. : Изд. Дом «ОНИКС21 век» : Изд. «Мир и образование», Цитология и общая гистология. В.Л.Быков/ Санк – Потербург, 2000 г.. 3.Цитология. Эмбриология және гистология. Ж.О.Аяпова. Алматы – 2007 г.. 4.Гистология. Под редак..И.Афанасьева, Н.А.Юриной. 5.Гистология. Под ред. Э.Г. Улумбекова. 2-е изд. – М. : ГЭОТАР-Медиа, Кузнецов С.Л. Лекции по гистологии, цитологии и эмбриологии. – М. : МИА, Пайдаланылған әдебиоттер тізімі:

Назарларыңызға рахмот!