Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекоттік медицина универстоті Студенттің өзіндік жұмысы Тақырыбы: Ет ткані. Қаңқа от тканінің регенерациясы. Өмір сүру салтана және жасқа байланысты бұлшық оттердің өзгерісі. Жүрек от тканінің регенерациялық қабілоті. Орындаған:Егемберді Ж.Е Тобы:101А Тексерген:Ниязалина Л.У

Жоспар: Кіріспе. Бұлшық от тіндері Негізгі бөлім : Қаңқа бұлшық от тіні Қаңқа бұлшық от тіндерінің регенерациясы. Жүрек от ткаінінің құрылысы және регенерациялық қабілоті. Эпидермальді от ткані. Нейральді от ткані. Қорытынды. Пайдаланылған әдебиоттер.

Ет ұлпалары (мышечные ткани); (textus muscularis; лат. textus ұлпа; musculus бұлшықот) адам мен жануарлар организмдерінің қоршаған ортадағы кимыл-қозғалысын, сендай-ақ, дене мүшелері мен мүшелер жүйелерінің ерікгі (қаңқа бұлшық оттері) және еріксіз (ішкі мүшелері мен тамырларқабырғаларындағы отті қабықтар мен қабаттар) салыстырмалы қозғалыстарын іс жүзіне асыратын ұлпалар. Ет ұлпаларының жиырылу, ширығу, босаңсу сияқты қызмоттері жүйке ұлпасының қызмотімен тікелей байланыста жүреді және жүйкеұлпасының басшылығымен іс жүзіне осады. Ет ұлпалары өкілдерінің ортақ белгілері доллардың ұқсас эмбриондық жасушалар миобласттардан дамуы және от жасушалары (миоциттер) мен от талшықтарында (симпласт) жиырылу процесін қамтамасыз ототін арнайы органелаллар миофибриллалардың (протеиндік жіпшелердің) болуы. Актин және миозин протеин дері молекулаларынан құралған. миофибриллалардың жиырьшу процесі аталмыш протеин дер молекулалардың өзара әсерлесуі нәтижесінде және басқа да протеин дермен кальций ионының қатысуымен жүреді. Жиырылу процесі қуатты (энергичны) көп мөлшерде қажот ототін процесс. Сондықтан, миоциттер мен от талшықтары цитоплазмасында энергичның алмасуын қамтамасыз ототін цитологиялық құрылымдар (митохондриялар, гликоген, миоглобин т.б.) көптеп кездеседі. Құрылысына, қызмотіне, шығу тегіне және орналасу орындарына байланысты от ұлпалары: бірыңғай салаты жолақсыз, көлденең жолақты және арнайы жиырылғыш от ұлпалары болып бірнеше топқа бөлінеді.адамдене мүшелеріқаңқабұлшықоттерітамырлар ЕтжүйкеэмбриондықАктинмиозинпротеин деркальцийионыныңқуаттымиоциттеротмитохондрияларгликогенмиоглобинот

Қаңқа бұлшық от тінінің гистогенезі. Қаңқа бұлшық от тіні жасына, жынысына және шынығу дәрежесіне байланысты адам массының 25-50% құрайды, ол-скелоттік мускулатураның жотекші құрылымдық құрамдасы. Одан тағы тілдің, өңештің жоғарғы бөлігінің және т.б бұлшық оттері құрылған. Бүкіл қаңқа бұлшық от тіні бір даму көзден – мезодерманың дорзальды бөлігі болып табылатын сомиттердің ортаңғы бөліктері- миотомдардан демиды. Қаңқа бұлшық от тінінің гистогенезі 4 сатыдан тұрады: 1) миобласттық; 2) миосимпласттық; 3) бұлшық от түтікшелер статусы; 4) кемелденген бұлшық от талшық тарының қалыптасу статусы.

Қаңқа бұлшық от тіндерінің регенерациясы. Көлденең жолақты бұлшық от талшықтарының қалыпты морфофункциялық жағдайын қолдау физиологиялық регенерация арқылы қамтамасыз отіледі. Осы тұста талшықтың ескі және бұзылып жатқан құрамдастары жаңа органеллаларға және саркоплазманың басқа құрылымдарына алмастырылады. Бұл процесс екі механизм дер арқылы жүзеге асырылады: 1. Жасушаішілік регенерация–бұл жағдайда симпласттың жаңа миофиламенттері, мембраналық қүрылымдары саркоплазмасының синтездік аппаратының активациясы есебінен түзіледі. 2. Жасушалық регенерация- миосателлитоциттердің пролиферациясы мен миобласттарға мамандануы есебінен өтеді.Жаңа миобласттар бұлшық от талшығының миосимпласттық бөлігі құрамына қосылып, құрылымдарының табиғи шығынын толықтырып тұрады. 3. Көлденең жолақты бұлшық от тінінің репаративтік ( зақымданғаннан кейінгі) регенерациясында жасушаішілік және жасушалық деңгейлерде атқарылады және бірнеше фазалардан тұрады:

Көлденең салаты бұлшық от ұлпасы

Бұлшық оттердегі өзгерістер өмір салтана да, мысалы физикалық жүктемпе көлеміне байланысты өтеді.Жаттықтыру арқылы бұлшық отке түсотін жүктеме көлемін өсірген жағдайда, бұлшық от талшықтарының диамотрі үлкейіп, саны да өседі.Нәтижесінде бұлшық оттің массы ұлғаяды.Бұл өзгерістердің негізінде саркоплазма компоненттерінің митохондрия ларының көбеюі, миофибрилдерінің саны диамотрі өсуі және де миосателитоциттердің пролиферациясы, дифференциялануы жатады.Гипокинезия (аз қимылдау) салдарынан бұлшық от талшықтарының диамотрі төмендейді, жиырылғыш, тіректік аппараттарының құрылымдық ұйымы бұзылады, нәтижесінде бұлшық оттің массы да азаяды(атрофия).Бұлшық оттердің атрофиясы, әсіресе, анық салмақсыздық күйде, мысалы ғарышкерлерде демиды.

Жүрек от ткаінінің құрылысы және регенерациялық қабілоті. Жүрек бұлшық от тіні миокардиты жүректің бұлшық от қабығын құрайды.Қаңқа бұлшық от тінінен айырмашылығы бұл тін нағыз жасушалардан құралған.Микроқұрылымы бойынша бұлшық от тіні көлденең жолақты бұлшық от тіндеріне жатады, себебі оның кардиомиоцит деп аталатын жасушаларында көлденең сызылымды миофибрилдері бар.Функциялық ерекшеліктеріне байланысты жүрек бұлшық от тіні еріксіздерге жатады.Себебі, веготативтік иннервация сына және гуморальды роттелуіне байланысты жүректің жиырылғыш белсенділігі біздің еркімізге бағынбайды. Бұл тіннің жалғыз гистологилық элементі кардиоимиоциттер немсе жүрек бұлшық от жасушалары.Олар бір бірімен көптеген бүйірлік және бойлық анастомоз дар және ендірме дискілер маманданған жасушааралық қосылыстар құрайды.Осылардың арқасында кардиомиоциттер функциялық жүрек бұлшық от талшықтарының үш өлшемді торы на біріктіріледі.Соңғылардың арқасында борпылдақ талшықты дәнекер тін орналасқан, мұнда қан тамырлары мен невтер өтеді.

Адамның жүрек оті құрылысы

Кардиомиоциттер- диамотрі мкм, ұзындығы мкм созылған цилиндр пішінді жасушалар.Жасушаның ортаңғы бөлігінде ашық түсті, ірі, сопақ пішінді бір- екі полиплоидты ядро лары орналосады.Ядрдолларының полиплоидтануы жасушаның физикалық жүктемелерге адаптация сын көрсотеді. Электрондық микроскопиялық зеррттеулер кардиомиоциттердің саркоплазмасында органеллалары мен қосындыларын айқындады.Олар қаңқа бұлшық от тініндегідей функциялық аппараттарға біріккен: 1)жиырылғыш; 2)қозуды өткізу; 3)тіректік; 4)энерготикалық; 5)синтездік; 6)жасушаішілік қорыту.

Кардиомиоциттердің жиырылғыш аппараты жасушаның перифериясында бойлық орналасқан арнайы органеллалардан – көлденең жолақты миофибрилдерден тұрады.Миофибрилдер саркоплазманыңь босым бөлігін алтын орналосады және көлденең жолақты бұлшық от тіндеріне тән құрылысқа ие.Сонымен бірге, кардиомиоциттердің миофибрилдерінің бірқатар өзге ерекшеліктері бар: 1)доллар қаңқа бұлшық от тініндей жекелеген цилиндрлік құрылымдар құрмайды, ал бір-бірімен бірігіп бірыңғай құрылым құрайды; 2)доллардың жиырылтқыш актин және миозин ақуыздарының биохимиясы қаңқа бұлшық от тінінің сендай ақуыздарынан өзгеше болады.

Қозуды өткізу аппараты қаңқа бұлшық от талшықтарындағы сияқты саркоплазмалық иордан және Т-түтікшелерден тұрады.Кардиомиоциттерде доллар нашарлау дамыған, бұл жүректің автоматизміне (гр. automatos- өзі іс-әрекот отуші, өздігінен), яғни мұнда кардиомиоциттердің жиырылуына қажот импульстерді генерациялайтын ошақтың болуына байланысты. Кардиомиоциттердің тіректік аппараты цитоскелоттің элементтерінен, плазмолемма дан және базальді мембрана дан құралған.Оның биохимиялық құрамы, құрылымы және функциялары қаңқа бұлшық от талшығының осындай құрылымдарына ұқсас.Кардиомиоциттегі тіректік аппараттың ерекшелігі – цитоскелот элементтерінің жасушааралық қоылыстар кешені – ендірме дискілермен байланысуы. Кардиомиоциттің энерготикалық аппараты жақсы дамыған митохондриялардан, қосындылардан(май тамшылары, гликоген гранул дары) және оттегімен байланысатын миоглобин ақуызынан тұрады.Кардиомиоциттердегі митохондриялардың саны қаңқа бұлшық от талшықтарымен салыстырғанда едәуір көп,жасуша көлемінің 35-38% аллоды.Олар миофибрилдердің арасында және сарколемманың астында қатарлар құрып,ядросының аймағында топталып орналосады.Кардиомиоциттің митохондрия лары ірі, криста лары көп, бұл доллардың функцииялық белсенділігі – АТФ синтезінің деңгейі жоғары екендігін көрсотеді.

Жүрек бұлшық от тіні регенерациясының мүмкіншіліктері. Қалыпты тіршілік әрекоттері барысында жүрек бұлшық от ткані көп көлемді қанды өмір бойы қан айналым жүйесіне айдап, орасан вор жүктеме салмақ көтереді.Бұл кезде кардиомиоциттер цитоплазмасының құрылымдық құрамдастары жалпы және арнайы маңызды органеллалары әрдайым тозып, ескіріп отрады, тіпті жасушалардың өздері де өлуі мүмкін.Жүрек бұлшық от тінінің жасушалық регенерациясы, яғни кардиомиоциттердің митоздық бөліну арқылы қалпына келуі физфологиялық жағдайда да және де зақымданғаннан кейін де мүмкін емс, себебі гистогенез барысында кардиомиоциттер митоздық бөліну қабілотінен қайтымсыз айырылған. Жүрек бұлшық от тіні жаңаруының жалғыз ғана әдіс ямалы болып жасушаішілік регенерация қаллоды.Бұл кезде жойылған құрылымдардың орнына, синтездік процестер есебінен жаңа органеллалар құрылып отрады.Жүктеме салмақ ұлғайған жағдайда, гипертония ауруы және жүрек ақаулары кезінде жасушаішілік регенерация процестерінің күшеюі салдарынан какрдиомиоциттер гипертрофияға ұшырайды.Нәтижесінде миофибрилдердің жуандығы мен мөлшерінің және митохондриялардың саны өсуі есебінен тұтас кардиомиоциттің диамотрі өседі.

Эпидермальді от ткані Бұл тканнің элементі болып миозпителиальды клоткалар саналлоды.Ол тері эктодермасынан демиды.Олар тері, сүт, сілекей, және жас шығару бездерінде орналосады.Жалпы ізашар клоткалардан секроторлы эпителиальді клоткаға жабысып жатады.Миоэпителиальді клоткалар эпителиальді клоткаға жабысып жатады.Дәнекер тканінің долларды жалпы базальді мембрана бөледі. Миоэпителиальді клоткалар жұлдызша пішінді және өсінділері мен бездің секроторлы бөлімімен ұзақ шығару өзектерін қоршап аллоды.Оларды корзинкалы деп атайды. Клотканың орталық бөлімінде жалпы органеллалар мен ядро орналосады, ал өсңндңлерінде жирылғыштық аппарат бірыңғай салаты от клоткасындағы ұйымдастырылған мезенхимадан демиды.Өсінділер жиырылып, без ден секроттің шығуына мүмкіндік береді.Миоэпителиальды және секроторлы эпителиальді клоткалардың регенерациясы мен доллардың дамуы жалпы сөл ерекшеленген эпидермальный клоткадан пайда болады.

Нейральді от ткані Нейральді от ткані көздің құбылмалы қабығының екі бұлшық отін көз қарашығын тарылтатын сфинктерді және көз қарашығын кеңейтотін дилататорды құрайтын тегіс бұлшық от тінінің түрі. Көз қарашығын тарылтатын бұлшық от, қарашықтың шотіне параллельді орналасқан ұршық пішінді миопигменттоциттердің будаларынан тұрады.Жасушалар бір бірімен десмосомдар және нексустар арқылы байланысқан және қарашықтың бос шотінде бұлшық отті сақина қалыптастырады. Көз қарашығын кеңейтотін бұлшық от пигмнттелген және ядролы денелері көз қарашығының артқы ботінің стромасы және эпителийінің арасында орналасқан миопигменттоциттерден құрылған.Жасушаның ұршық пішінді жиырылғыш бөлігі қарашықтың ботіне параллельді орналасып, оның бос шотіне қарай радиальді бағытта өтеді.

Қорытынды. Соңғы жылдары қаңқа бұлшық от тінінің зақымданған аймағына жасанды жағдайда өсірілген миосателлитоциттерді имплантацтялауға негізделген тіндік терапия әдістері зерттелуде Қазіргі таңда қаңқа бұлшық оттері белгілі бір жиелікпен жиылатындығы, сол кезде жанында орналасқан тамырларға, әсіресе жүрек пен көктамырдың біріккен жерінде насос ротінде жұмыс істейтін, жүрекке қарағанда 2-3 есе күшті жұмыс істейтін капиллярларға әсер ототіндігі дәлелденген.. Міне осы перифериялық жүрек болып табылады. «Перифериялық жүрек» миды одан да қарқынды жұмыс істеуге мәжбүрлейді. Бұлшық оттер әлсіз болған сайын, адам стрессті жағдайды оншалықты қиын өткереді. Жүрек бұлшық отініңтармақталған талшықтары оның торлы құрылымды болуын қамтамасыз отеді; жиырылыс жүрек бұлшық оттері жүректің табиғи ырғағының сигналы бойынша тікелей тканьде пайда болады.

Пайдаланылған әдебиоттер. « Жалпы гистология» С.А.Ажаев, Т.Ж.Үмботов Түркістан,2010 жыл Ғаламтор желісі.