Жұмбақ Қара жер адамзатқа болған микен, Қазсына іші толған әр түрлі кен. Ішінде жүз мың түрлі асылы бар, Соралдың ең артығы не менее кен?

LOGO Ғылым өмірге қызмет етеді!

Темір Темір Темір десек біздің көз алдымызға шойсын мен болат келеді «Жер бетінде темір жойылып китсе, не болады деп елестетсек, көшелерде сұмдық көрініс, темір жол да,поездар да, машина лорда жоқ, көпірлер үйіндіге айналған, өсімдіктер семіп,өле бастаған. Адам денесіндегі 3 г темір жойылса, тіршілігін тоқтатып, өліп қалар еді», бұл көріністі суреттеген, темірдің маңыздылығсын айтқан атақты минералог, академик Александр Евгеньевич Ферсман.

Периодтық жүйедегі урны және атом құрылысы Периодтық жүйедегі урны және атом құрылысы IV период, 4 - қатар, VIII - топ, қосымша тропша, реттік нөмірі электрон, 26 протон, салыстырмалы атомдық массы 56, 30 нейтрон. 26 электрон, 26 протон, салыстырмалы атомдық массы 56, 30 нейтрон. 4 электрондық қабат, 2)8)14)2), электрондық конфигурациясы 4 электрондық қабат, 2)8)14)2), электрондық конфигурациясы 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2

Периодтық жүйедегі урны және атом құрылысы Периодтық жүйедегі урны және атом құрылысы Темір – Темір – VIIIБ топ элементі, d - элемент. Темірдің валенттік электрон дары сыртқы s-e және сырттан санағанда екінші деңгейдегі d-e болып табылады, сондықтан ол ауыспалы тотығу дәрежелерін көрсетеді. Темір – Темір – VIIIБ топ элементі, d - элемент. Темірдің валенттік электрон дары сыртқы s-e және сырттан санағанда екінші деңгейдегі d-e болып табылады, сондықтан ол ауыспалы тотығу дәрежелерін көрсетеді.

Электрондық формуласы: 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2 1s21s21s21s2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2

Темір – жалтыр, күміс түстес ақшыл металл, оның тығыздығы – 7,87 г/см 3. Балқу температурасы жоғары – С. Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатсын қасиеті бар. Темір – жалтыр, күміс түстес ақшыл металл, оның тығыздығы – 7,87 г/см 3. Балқу температурасы жоғары – С. Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатсын қасиеті бар. Ақшыл сұр түсті Металдық жалтыры бар Магнитке торты лады Жылу мен электр тогсын жақсы өткізеді Тығыздығы 7,87 Балқу температурасы С Физикалық қасиеттері: Физикалық қасиеттері:

Темірдің ашылу тарихы: Месопотамия өркениетті метеориттік темірді білген, орал б. з. д. ІІІ мыңжилдықта темірді қолданып оны «аспаннан түскен от» деп атаған. Оның құймассынан қару - жарақ, әсемдік бұйымдар жасаған. Египет фараоны ІІ Рамзес хитер патшассына (б. з. д жил) жазған хатсында кендерді тотықсыздандыру арқылы темір алу туралы мәліметтер бар. Жер бетінде темір алтсыннан да бағалы болған уақыттар балды. Темір ғасыры денег терминді ғылымға ХІХ ғасырдың бассында дат ғалымы Томсен енгізді.

Қызықты мәлімет Эйфель мұнарасы 1889 жилы Парижде француз инженері Гюстов Эйфель алып мұнара құрылыссын аяқтады. Париж эмблема ссына айналған мұнара биіктігі 300 метр, таза темір металсынан тұрады.

Делидегі темір бағана (б. э. д. ІҮ - Ү ғасыр)

(Дели) Индияда б. э. д. ІҮ - Ү ғасырда 415 жилы тұрғызылған темір бағана биіктігі 7 метр, салмағы 6, 5 тонна 99, 72% таза темірден тұрады, оссынша уақыт таттанбаусының себебін ғалымдар анықтай алтай отыр.

Әйгілі Дамаск болаты Сириядағы Шығыста тіпті Аристотель (б. з. д. ІҮғ) кезінде жасалған. Болат қылыш жасау құпияда сақталып келді.

Ерте кездегі темірден жасалған қайшы. Ұзсындығы – 15,5 см. XIV ғасырдың екінші жартысы. Ерте кездегі темірден жасалған қайшы. Ұзсындығы – 15,5 см. XIV ғасырдың екінші жартысы. Ішкі құлыптың топсасы топсасы Темірден жасалған әр түрлі қару- жарақтар. Темірден жасалған әр түрлі қару- жарақтар. Х – ХІІ ғасырлар.

Темірден жасалған құлып. Ұзсындығы – 8,5 см. ХІІ ғасыр. Темірден жасалған кілттер

Балта. Ұзсындығы – 16 см. ХІ ғасыр.

Темірді ертеде «Аспан таксы» деп атаған. Жер бетіне жилсына мыңдаған метеорит бөлшектері түседі, оралдың құрамсында 90% темір бар. Ең үлкен метеорит 1920 ж Америкадан табылған, салмағы 60 т жилы Гренландия мұздағсынан салмағы 34 т темір метеорит табылған, қазір Нью - Иоркте сақталуда. Темір күн жүесінде ең көп тараған элемент. Жер ядроссының 90%темір құрайды. Жер мантияссында 12%, жер қыртыссында 5%темір бар. Жер қыртыссында таралуы бойсынша - 6 орсында.

Fe 3 O 4 72%

Fe 2 O 3 65%

Fe 2 O 3 nH 2 O 60%

FeS 2 47%

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЗБА БАЙЛЫҚТАРЫ

Өнеркәсіпте алсынуы

Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады: Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады: Пирометаллургиялық әдіспен: Пирометаллургиялық әдіспен: 1. оксидінен тотықсыздандыру арқылы: 1. оксидінен тотықсыздандыру арқылы: Fe 2 O 3 + 3H 2 = 2Fe + 3H 2 O 2. соның ішінде алюминтермиялық әдіспен: 2. соның ішінде алюминтермиялық әдіспен: Fe 2 O 3 + 2Al = Al 2 O 3 + 2Fe 3. көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздандыру арқылы: 3. көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздандыру арқылы: Fe 3 O 4 + 4CO = 3Fe + 4CO 2

ТЕМІР ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ

І. Жай заттармен І. Жай заттармен әрекеттесуі: әрекеттесуі:

1. Темір оттеке жанғанда екі тотығу дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді, ұшқсын шашыратып канады: 3Fe + 2O 2 = Fe 3 O 4 (FeO*Fe 2 O 3 ) 3Fe + 2O 2 = Fe 3 O 4 (FeO*Fe 2 O 3 )

2. Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады: тотықтырады: А) 2Fe + 3Cl 2 = 2FeCl 3 Ә) Fe + S = FeS

II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:

1. Қатты қыздырылған темір су бушмен әрекеттеседі: Fe + H 2 O = FeO + H 2 Fe + H 2 O = FeO + H 2

2. Ылғалды ауада тат түзеді: 2. Ылғалды ауада тат түзеді: 4Fe 0 + 6H 2 O + 3O 2 = 4Fe +3 (OH) 3 4Fe 0 + 6H 2 O + 3O 2 = 4Fe +3 (OH) 3 Fe 0 – 3 е - = Fe +3 4 Fe 0 – 3 е - = Fe +3 4 O е - = 2О -2 3 O е - = 2О -2 3

3. Концентрлі азот және күкірт қышқылдарсында темір енжарланады, өйткені ерімейтін қосылыстардың қорғағыш қабатшасымен қапталады.

4. Сұйылтылған азот және күкірт қышқылдарымен әрекеттесіп, темір тотықсызданады: Fe + 4HNO 3 (сұй) = Fe(NO 3 ) 3 + NO + 2H 2 O Fe + 4HNO 3 (сұй) = Fe(NO 3 ) 3 + NO + 2H 2 O Fe + H 2 SO 4 (сұй) = FeSO 4 + H 2 Fe + H 2 SO 4 (сұй) = FeSO 4 + H 2

5. Темір белсенділігі төмен металдарды оралдың тұздарсынан тотықсыздандырып, ығыстырып шығарады: Fe + CuCl 2 = FeCl 2 + Cu Fe + CuCl 2 = FeCl 2 + Cu

Темір қосылыстары ТеміроксидтеріТеміргидроксидтері Темір тұздары

Темір оксидтері FeO Fe 2 O 3

Темір гидроксидтері Fe(OH) 2 Fe(OH) 3

LOGO

Адам ағзассында темірдің қанша мөлшері бар? 3 г

Қан гемоглобинінде қанша пайыз темір бар? 64 %

LOGO

Бұлшықет белого қалай аталады, хонда темірдің қандай ионы бар? Миоглобин, Fe 3+

LOGO

Қан белого қалай аталады? Онда темірдің қандай ионы бар? Гемоглобин, Fe2+

LOGO

Темірдің ең көп мөлшері қандай өсімдіктерде кездеседі?

Темірдің ең көп мөлшері мы на өсімдіктер мен тағамдар құрамсында :

LOGO

Адам ағзассында темір жетіспеуінен болатсын ауру қалай аталады? қан аздық, анемия

LOGO

Ауылшаруашылығсында қолданылатсын темірдің қандай улы қосылыссын білесіңдер? Темірдің купоросы FeSO4*7H2O

LOGO

Темірдің қандай қосылыссынан қызыл бояу алсынады? Fe 2 O 3

LOGO

Темір мен құран арассында қандай байланыс бар?

Меккедегі қара тастың өзі де таза темірден жасалғаны белгілі,оның тіреусіз қалқып тұруы магниттік қасиетіне негізделген. Құранда темір туралы: (Хадид 57 : 26) Құранда 26-сүре Әл – Хадид сүресі қазақша–темір сүресі,ол темірдің периодтық кестедегі урнсына сәйкес келеді. Бұл кездейсоқ сайт емс

LOGO

1-есеп. Қыздырылған Fe 2 O 3 арқылы сутокті өткізіп, темір алуға болады. Егер 2,24 л суток жұмсалса, темірдің масссын есептеңдер. Реакция өнімінің шығымы теориялық мүмкіндіктің 95%-сын құрайды.

2-есеп. Массасы 10 г темір тақташаны мыс купоросы ерітіндісіне батырған. Біраз уақыттан кейін оны ерітіндіден алып, кептіріп, өлшегенде, оның массы 1 г артқаны анықталған. Тақташаға мыстың қанша массы қонған?