Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі > академиясы Та қ рыбы: Неміс философиясы Дайындаған:Фм 17-2 топ студенттері Зекен М.,Совет Н. Тексерген:ф.ғ.қ. доцент Сәттарова Ф.Ф. Қарағанды 2018

ХІХғ. Неміс философиясы. Жоспар: 1.Классикалық неміс философиясы. 2.И.Канттың объективтік идеализмі 3. Фихте мен Шеллингтің философиясы 4.Гегельдің субъективтік идеализмі 5.Л.Фейербахтың антропологиялық материализмі

ХІХ ғ. неміс философиясы- әлем философиясы тарихындағы теңдесі жоқ құбылыс баллоды. Оның кейбір маңызды ерекшеліктері: Адамзат ғасырлар бойы сақтап келген ойлау бітімі мәселелерін терең зерттеп, болшақтағы философияның даму бағытын анықтады; Сол кезеңдегі белгілі барлық философиялық идеяларды зерделеп дүниеге жаңа көзқарас, тарихилық пен логикалықтың бірлігі диалектика сын қалыптастырды; Әлемдік философияның «алтын қорына» ондаған данышпан көрнекті философтарды қосты

4 Бағыттары: 1.Объективтік идеализм (Кант, Шеллинг, Гегель); 2.Субъективтік идеализм (Фихте, Кант); 3. Материализм (Фейербах).

«Классикалық неміс философиясы» терминін Ф.Энгельс айналымға енгізді. Бұл заңғар философия XVIII ғ. аяғы- XIX ғ. бірінші жартысында (30-шы жылдар) кең тамады. Капиталистік өндіріс әдісі дамыған Еуропа елдерінің ішінде Алмания экономикалық тұрғыда мешеу қалған ел еді. Бірақ осыған қарамай немістерде рухани төңкеріс баллоды. Осы жағдайды сипаттай кале Ф.Маркс: «Француз буржуазиялық революциясының немістік теориясы баллоды» денег баға берді.

Неміс классикалық философия сының маңызы: Диалектикалық дәстүрді жаңғыртып, дүниеге диалектикалық логика ілімін әкелді. Философияның логикалық-теориялық аппаратин мейлінше дамы ты. Философияның дәстүрлі мәселелерін (болмыс, ойлау, тайным т.б.) зерттеуді адам болмысын зерттеуге удары. Субъективтік және трансценденталлодық идеализмнен объективтік идеализмге өту. Философияның ғылыми білімдер, жүйесі ретінде ұғынды. Тарихи принципті негізге аллоды. Тарихты, қоғам дамуын философиялық мәселе тұрғысынды қарастырды.

Иммануил Кант ( ) – неміс классикалық философияның негізін қалаған. Оның өмірін екі кезеңге бөлуге болады: 1 - сыншылдыққа дейінгі кезең; 2 - сыншылдық кезеңі. Сыншылдыққа дейінгі кезеңде ол жаратылыстану ғылымдарымен айналысты. Сыншылдық кезеңде Канттың ықыласы, ақыл-ой, сана қызметі,тайным мәселесі, логика, этика мен айналысты.

Негізгі еңбектері: Таза ақылға сын (1781 ж.); Практикалық ақылға сын (1788 ж.); Пікір қабілетіне сын 1790 ж.). Кант тұңғыш рет тайнымның құрылымын, шығу тегін, шекарасын және қызметін анықтауды мақсат етті. Өзіне 4 сұрақ қойды: 1. Мен не біле аламын?(метафизика, яғни философия); 2. Мен не істеуім керек? (мораль); 3. Мен неге-кімге сенуім керек? (дін); 4. Адам денегіміз не?-кім? (антропология).

сезімдік, пайым, парасат. Бірінші сұраққа Кант былой жауап берді: адам насосы құрылмодық үш форматы құрайды: сезімдік, пайым, парасат. Сезімдік түйсіктер арқылы дүниені танып біледі. Кантқа дейін түйсіктер бізге білім емс, тек пікір береді делінген. Кант біздің түйсіктер негізінде сезімдіктің априорлы формаларының жатқанын дәлелдейді (априори – тәжрибеге дейінгі), яғни білімнің тәжірибеге дейінгі формалары. Осыдан шығатын қорытынды, сезімдер бізге шынайы ғылыми білім береді, демок жаратылыстану (математика, физика және тб) ғылым ! Біздің парасат үш идеяны құрайды: - жан туралы идея –психология, - дүние туралы идея – космология; - Құдай туралы идея – теология.

Дүние НОУМЕНАЛДЫ (мәндер) Ноуменаллоды дүниені танып білу үшін білімді адамгершілікпен біріктіру керек, себебі тек адамгершілігі таза адам дүниенің мәнін танып біледі. ФЕНОМЕНАЛДЫ (құбылыстар) Сезімдік пен пайым тек феноменаллоды дүниені танып білуге мүмкіндік береді. 10

Канттың гуманист екені осыдан көруге болады. 2-ші сұрақтың жауабы – әрдайым адамгершілікті болу керек. 3-ші сұрақ тың жауабы - адам өзіне және Құдайға үміттене аллоды; 4-ші сұрақтың жауабы – адам екі дүние тұрғыны – еркіндік және қажеттілік. Еркіндік адамгершіліктік заңдарға бағынады.

Кант екі максима дан (ережеден) т ұ ратин ата қ ты категориялы қ императивті қ алыптастырды. Бірінші максима (ереже). Адам өзінің қылығы өзгелерге үлгі боралдай әрекет жасау керек. Екінші максима (ереже). Адам өзге адамға ямал ретінде емс, мақсат ретінде қарау керек. трансценденталлодық Кант философиясы трансценденталлодық деп аталлоды, себебі адам білімінің негізінде жалпылама, универсаллоды, трансцендентті негіз бар, оны біз априорлы, тәжрибеге дейінгі деп атадық. Кант қоршаған дүние, шындықтың ақиқи мәнін табуға болмайды денег агностицизм ілімінің өкілі.

Канттың атақты таза парасатының төрт антиномия сын көрсетейік: 1 антиномия- кеңістік пен уақыттың шектілігі туралы. Тезис: Дүниенің уақытта басталуы бар және кеңістікте шектелген; Антитезис: Дүниенің уақытта да, кеңістікте де басталуы да, шекарасы да жоқ, ол шексіз; ІІ антиномия- дай және күрделі туралы. Тезис: Дүниедеге бар нәрсе дай заттардан құралған; Антитезис: Дүниеде дай зат денег жоқ, бәрі күрделі ;

Канттың атақты таза парасатының төрт антиномия сын көрсетейік: ІІІ антиномия- еркіндік пен себептілік туралы. Тезис: Дүниеде әйтеуір бір еркін себе птер бар; Антитезис: Дүниеде ешқандай да еркіндік жоқ барлығы қажеттіліктен туындайды; ІV антиномия- дай және күрделі туралы. Тезис: Құдай бар. Дүниенің себебі ретінде шартсыз қажетті бір күш мәнділік бар; Антитезис: Құдай жоқ. Дүниенің себебі ретінде ешқандай да абсолюттілік, шартсыз күш, мәнділік жоқ барлығы кездейсоқтықмәнділік бар;

Иоганн Готлиб Фихте ( ) Субъективтік иделизмнің өкілі. Шығармалары: «Жалпы ғылыми ілім негіздері», «Адам тағылымы», «Тұйық суда мемлекеті», «Жаңа философияның күндей айқын мәні» және т.б. Фихте философия сынң негізгі идеялары мен маңызы: Канттың «өзіндік зат» пен»құбылыс» дуализмін жоққа шығарды; Танымдағы ойлаудың шығармашылық, белсенділік ролін көрсетті; Қайшылық пен терістеуді қарастырды;

Иоганн Готлиб Фихте ( ) Триадалық («тезис-антитезис-синтез») схеманы болжады; Өзінің тайным әдісін «диалектикалық» емс, «антитетикалық» деп атады, яғни, тезис пен антитезис қарсы қойылмайды, керісінше бірге ұйғарылады; Философияны ғылымның ғылымы, ғылым теориясы немсе ғылыми ілім тұрғысында қарастырды

Фридрих Вильгельм Йозеф Шеллинг ( ) Объективтік идеализм өкілі. Шығармалары: «Табиғат философия сының идеялары», «Трансценденталлодық идеализм жүйесі», «Өнер философиясы», «Мифология философиясы», «Аян философиясы». Шеллинг шығармашылық өмірбаянын төрт кезеңге бөлуге болады: Натурфилософиялық немс табиғат философиясы; Трансценденталлодық идеализм; Барабарлық философия кезеңі; Аян фиософиясы.

Георг Вильгельм Фридрих Гегель ( жж.) – диалектикалық логиканың негізін салған «Жаңа дәуірдің Аристотелі». Еңбектері – «Рух феноменологиясы», «Философия ғылымдарының энциклопедиясы» және тб.

Гегель философия ғ ылымын ү ш б ө лікке б ө леді: Логика- өзінде және өзі үшін болатын идея туралы ғылым; Табиғат философиясы- өзінің болмысында болатын идея туралы ғылым; Рух философиясы- өзінің өзге болмысынан өзіне қайтып оралатын идея туралы ғылым Табиғат философиясы мен Рух философиясы- логиканың жүзеге асатын формалары. Гегель философия сын панлогизм деп те атауға болады, яғни, ойлудың өзінде – және өзі – үшін бластома және дүниелік ойлау болу керек.

Гегель философия тарихында тұңғыш рет диалектика ұғымын нақты теория, ғылым, ілім дәрежесіне жеткізіп, оған анықтама берді. Оның диалетикасының негізін триада, яғни қозғалыс, даму цикл дер – триадалармен жүреді – олардың әрқайсысы 3 кезеңнен тұрады: тезис- антитезис – синтез. Мұндағы тезис – дамудың бастапқы кезеңі, антитезис – бұл кезеңді терістеу, синтез терістеуді терістеу. Даму спираль тәрізді жүреді.

Гегель философия тарихында тұңғыш рет диалектика ұғымын нақты теория, ғылым, ілім дәрежесіне жеткізіп, оған анықтама берді. Ол диалектиканы дамудың жалпы теориясы және тайнымның жалпылық әдісі деп түсінді. Ұғымдардың өзіндік қозғалысы туралы ілім; Даму туралы және барлық тіршіліктегінің өмірлік күші қайшылық туралы ілім; Диалектика, логика және тайным теориясының барбарлығы;

Әлемдік рух, «нақты рух»- адам, қоршаған дүние мен құбылыстар, процесстер –бәрі қарама-қарсы бастямаларды өздерінде сақтайды; Бұл бастямалар бір-бірімен қайшылықта бола тұра, сонымен бірге өзара қатынастағы бірлікте болады; Қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күресі- диалектиканың өзегі, ядросы бүкіл дүниенің тіршілігі мен дамуының негізі; Даму абстрактіден нақтылыққа өрлеу, тарихилық пен логикалықтың жеке, ерекше және әмбебаптылықтың бірлігінде жүзеге осады

Таби ғ ат философиясы ү ш құ рамдас б ө ліктен т ұ рады: Механика: кеңістік пен уақыт- материя және қозғалыс- абсолюттік механика; Физика: жалпылық жекелік физикасы- ерекшелік жекелік физикасы- әмбебаптық (тоталлодық) жекелік физикасы; Органика: геологиялық табиға- өсімдік табиғат- хайуанат организмі

Рух философиясы да ү ш б ө ліктен т ұ рады: Субъективтік рух: антропология- рух феноменологиясы- психология; Субъективтік рух – жеке адам насосы, жаны («өзі үшін рух»); Объективтік рух: құқық-моральдік-әдептілік (үй іші, қоғам, мемлекет); Объективтік рух-рухтың калесі статусы, «тұтас қоғам рухи» Абсолюттік рух: өнер-дін-философия.

Гегель философия п ә ні мейлінше ау қ моды болуы тиіс ж ә не ө зіне кем денегде мина құ рамдас б ө ліктерді кіргізуі керек дейді: Табиғат философиясы Антропология Психология Логика Мемлекет философиясы Адамзаттық қоғам философиясы Құқық философиясы Тарих философиясы Дін философиясы Өнер философиясы Философия тарихы Эстетика Диалектика-әмбебаптық заңдар мен принциптер ақиқаты және т.б.

Людвиг Фейербах (1804 – 1872 жж.) -Философиясының басты бағыты – неміс классикалық идеализмін сынау және материализмді негіздеу. «Гегель философия сына сын», «Христиандық мәні», «Діннің мәні туралы лекциялар», «Философия тарихы» т.б. Негізгі шығармалары: «Гегель философия сына сын», «Христиандық мәні», «Діннің мәні туралы лекциялар», «Философия тарихы» т.б. 26

Негізгі идеялары: діннен толықтай қол үзу (атеизм) және көпғасырлық діни ықпалдан арылу; Құдай мен дінді адам табиғатынан іздеу, оны материалистік көзқарас тұрғысынан түсіндіруге тырсу; Табиғат - ең ақиқи шындық, ал адам – табиғаттың жоғарғы жемісі; Құдай адамды емс, адам құдайды жаратты. Дінді махаббатпен алмастыру.

Гегельді ң объективтік идеализміне тайталас Фейербах антропологиялы қ материализмді ал ғ а тартты: Шындықтағы жалғыз шындық- табиғат пен адам; Адам табиғат бөлігі; Адам- материаллодық пен руханилықтың бірлігі; Адам философияның негізгі мәселесі. Идея өз бетінше өмір сүре алмайды, ол адам насосының жемісі; Табиғат (материя) мәңгі, әрі шексіз, оны ешкім жасаған жоқ және оны ешкім жоя алмайды; Бізді қоршағанның бәрі (нәрселер, құбылыстар)- материяның әрқилы көрінісі.

Сонымен бірге, Фейербах Құ дай м ә селесіне к өң іл удары Діннің мәні -адам жүрегі, ал Құдай бейнесі- адамның мәнінің жатсынуы; Құдай мәселесін антрополгиямен тығыз байланыстырды; Дін-мифологиялы-фантастикалық, қияли идеалогия, ол шындықпен еш қабыспайды; Діннің кең тарауы- адамның надандығы мен ауыр өмір сүру жағдайына байланысты; Діннің тамыры- адамның қоршаған дүниеге тәуелділігі, қорғансыздығы, дәрменсіздік сезімінен туындайды; Құдайды ойлау- адамды жұбатады, оны үрей мен аффекттердег сақтайды; Құдайды адам ойлап тапқан, адам ақылының жемісі, шын мәнінде жасаушы Құдай емс, адам.

Классикалық неміс философиясы әлемдік философияның дамуына зор ықпал етті ХІХ ғ. Екінші жартысынан бастап, классикалық философия дәстүрі әртүрлі сынға ұшырап, екі жарым мың жылдық тарихы бар философиялық мән мен тайным мәселесінің орнына «Өмір», жеке адам, құбылыс, психологиялық және т.б. Мәселелерді қарастыру белең аллоды. Осы дәуірде классикалық неміс философия сын, әсіресі, гегельдік философияны сынаудың екі бағыты көзге түсті