Қыс мезгілінің КАРТОТЕКАСЫ

1 Қар үстіндегі іздерді бақылау. Мақсаты: балаларды қар үстіндегі адамдардың, жануарлардың, құстардың ізін айырып, білуге үйрету. Балаларды байқағыш, ойлау қаситтерін қалыптастырып, толықтыра түсу. Қар үстіндегі іздерге назар аударып, оны анықтай білуге көңіл қою. Ауа райының қай кезінде іздер жақсы көрінеді? Көркем сөз: Ақ киімді денелі, ақ сақаллоды, Соқыр, мылқау танымас тірі жанды, Үсті – басы ақ қырау түсі суық, Басқан жері сықырлап келіп қаллоды. (Абай) Еңбек: құс тар үшін жомсалғыш жасап, оны ағашқа іліп қою, жом салу. Мақсаты: қыстаған құстарға, хайуанаттарға қамқоршы болуға тәрбиелеу. Қимылды ойын: «Ақ қоян» Мақсаты: балаларды ептілікке баулу. Жеке жұмыс: бір құстың лабиринте шығу жолы туралы ертегіні ойластыру. Мақал: Жемберсең құсқа қыста, сауабы тире оның жажда.

2 Қар (ұлпаларының) ұшқындарына бақылау жүргізу. Мақсаты: балаларды қар ұшқындарының қалай пайда болатынын, олардың құрлысымен таныстыру, сонымен бірге балаларды байқағыштыққа тәрбиелеу. Балаларға қар ұлпасын қағып алып, зейін қойып, анықтауғаұсыну. Қар ұшқыны ялты қанаттан тұрады, олар бірбіріне өте ұқсас келеді. Қар ұшқыны жаңбыр сияқты, бұлтта жаратылады. Су буы өте жоғары көтеріледі: сол жоғарыда ауаның температурасы өте төмен болғандықтан, сол су буларынан кішкентай ғана мұз қиыршықтары пайда болады. Алты қырлы мұз түйіршіктері өсіп кішкентай жұлдызшаларға айналлоды, сөйтіп қар ұшқындары жерге түседі. Көркем сөз: Жазда көлге мұз қаты, Табанымды мұздаты. Мұз ойылып кетті тез, Күліп едік, біз қаты. Қимылды ойын «Ортаға түспек» Мақсаты: тез жүгіріп секіруге, ептілікке үйрету. Еңбек: қар атжалдарын жасауға балаларды үйрету. Жеке жұмыс: шаңғыда жүре білуге машықтану. Мәтел: Қар көп бокса, астық көп болады. Жұмбақ: Қолы жоқ, сурет салаты Тісі жоқ, тістеп аллоды.

3 Қар жауып тұрған құбылысты бақылау. Мақсаты: қардың жауып тұрғанын бақылау, ауа района байланысты құбылыстарды түсіндіру, аязды күнде қар жеңіл болады, олар ауада би билегендей, жылырақ күнде қар ауырлау тетрады,- қалықтап жерге түседі, суық күнде қар ұшқындары жеделдеп жауады. Тапсырма: «Қыс» тақырыбына символ дар арқылы суреттер салуды ұсыну. Көркем сөз: Тазалашы мұз болған, Есік аллоды тайғанақ жата берсін. Біз оған теуіп жүрміз сырғанақ, Шыға беріп жалтақтай, Ұшып түсті қалпақтай. Қимылды ойын: «Аңшы мен қояндар» Мақсаты: жылжымалы лақтырған нысанға заты тигізу, жүгіруге өрмелеп шығуға жатықтыру. Еңбек: Тәрбиеші жұмысты әркімге бөліп берегу көмектеседі. Бірі қарды динаса, енді бірі оны хасиды, шанаға аркады, ұжым болып бәрі қарды тазалауға қатысады. Мақсаты: жұмысты бірігіп атқаруға бағыт беру. Жеке жұмыс: «Адасқан қар қиыршықтары» тақырыбына шығармашылқ әңгіме құрастыру. Жұмбақ: Құм сиақты ұсақ болғанымен, жер бетін жауып үлгереді. (қар)

4 қырауды бақылау. Мақсаты: балаларға қыраудың қалай болатынын сайтып кету. Қырау түскен ағаштарды бақылау. Темір затқа үрлеп көрейік. Оған қырау түсті, біздің буымыз суықтан қырауға айналлоды. Сонымен қырау бұл кәдімгі бу, ол әйнек шины сына, ағаш бұтақтарында, бұтақтарында, басқа заттарда қатып, қырауға айналған. Қырау әдетте күннің ашығында пайда болады. Көркем сөз. Тазартып бар кір шаңнан, Қыс өнерін баста ты. Терезеге қыраудан, Сурет салып тастады. Қимылды ойын: «Суыққойлар» Мақсаты: қимылды жатығуларды жасауды үйрету, тапқырлық таныта білу. Еңбек: бір біріне кедергі жасамай, жұмыс істеуге үйрету. Жеке жұмыс: тәжірибе жасау: мұз бу су (затың бір түрден басқа түрге айналуы) Жорамал: Ағашқа қырау түссе, аяз болады. Тұман бокса, күн жылынады. Егерде түнде қырау түссе, күндіз қар жаумайды. Жұмбақ: Қанат сияқты ақ, Ұлпа боп жердь жатады.

5 Мұз сүңгісін бақылау. Мақсаты: балаларға мұздың қасиеті туралы мол түсінік беру. Байқағыштық қасиетті қалыптастырып, іске баға беріп, қортынды жасай білуге үйрету. Тапсырма: «Сүмелек мұз» тақырыбына сурет салу. Сұрақтар: Сүмелек мұз жөнінде не сайтуға болады? Ол қандай? Сәбіз сияқты Сүмелек мұз қай жердь, қалай пайда болады? Күнгей жақта ма, әлде терістік жақта ма? Олар қайдан пайда болады? Осыдан қандай қортынды жасауға болады? Көркем сөз: Көл бетінде жатыр айдын – мұзойнақ, Қыстың өзі жасағандай бізді ойнап, Шаңғы теуіп жарысамыз желменен, Күнде осында қызықтаймыз біз ойнап. Мұзафар Әлімбаев Қимылды ойын: «»Үйсіз қалған қоян Мақсаты: ойынның тәртібін сақтай отырып, секіріп алға жүгіру.

6 Қайың ағашын бақылау. (Қиялдау) Мақсаты: қайың ағашының қысқы көркін бақылау. Балаларды табиғатың қорғаушысы болуға тәрбиелеу. Тапсырма: ағаш туралы суреттер бойынша шығармашылық әңгіме құрастыру. Әр балаға суреттер таратылады. Көркем сөз Ағаштар тұр жүдеп, Жапырақ сәні енеді. Соғады жел үдеп, Қыстың кеп сәлемі. Еңбек: қайың ағашының түбіне қар жинау. Мақсаты: балаларға ағаштың түбін қармен жабудың сырын, пайдасын түсіндіру. Қимылды ойын: «Біз көңілді баламыз» Жеке жұмыс: «Жұмбақты шеш» сюжетті ойын ойнату. Жұмбақ: Жазда жатсаң көлеңкесінеаллоды, Қыста жақсаң, жаның рахат тамады. Ағаш

7 Терезедегі өрнектерді бақылау. Мақсаты: балаларға құбылысты түсіндіру. Олардың ойын толықтыру. Терезедегі өрнектерді бақылау. Тапсырма: трафареттің көмегңмен «Аяз атаның терезеге салған келемежді суреттері» аты ұжымдық жұмыс жасау. Көркем сөз: Бір топ бала сырғанап, Барады әне жарысып. Қаллоды арта қыр қалып. Қимылды ойын: «Айлакер түлкі» Мақсаты: оңды – салды жялтырап жүгіруге жатығу. Еңбек: қардан бекініс жасауды үйрету. Мақсаты: күрекпен қарды ойып, үй салуды, беккет тұрғызуды үйрету. Жеке жұмыс: қар атжалына секіріп шығу және одна жерге түсуге үйрету. Жорамал: қыз аязды бокса – джаз ыстық болады. Жұмбақ: Отта жанбайды Суда батпайды. ( Мұз)

8 Желді бақылау. Мақсаты: желдің бағытын қапалық арқылы анықтау. Сұрақтар: 1. Желдің бағытын, күшін қалай біліп, анықтауға болады? - үй мұржаларынан шыққан түтіннен - қағаздың ұзыншалау кішкентай кескінділерінен т.б. жорамалдарынан анықтап білуге болады. 2. Қыста жел қандай болады? Көркем сөз Қыстағы қар, жаждағы жаңбыр – жерге жауған нұр. Қимылды ойын: «Әткеншек» Мақсаты: алғашқыда асықпай, сонин соң тез айналып жүгіру. Еңбек: алаңшаны көркейту үшін түрлі-түсті мұз кесінділерін дайындап қою.Мақсаты: суды қатырып, мұз қалпына келтіру, затың алғашқы күйінен екінші күйге көшіру. Жеке жұмыс: екі аяқпен бірдей қарлы жолмен секіру. Жорамал: қарғалар мен шауқарғалар ағаштың төменгі бұтақтарына отырса – күн желді болады.

9 Аула сыпырушы еңбегімен танысу Мақсаты: аула сыпырушының қыс кезіндегіеңбег, оның жұмысы туралы балалардыңтүсінігін толықтыру. Балғындардың еңбегін бағалап, құрметтеуге тәрбиелеу. Тапсырма «Ауланы тазалаушының еңбегін қалай жеңлдетсем» денег тақырыпқа шағын әңгіме құрастыру. Көркем сөз Қолынамкиіп қолғапт, Ауланы ағай сыпырды. Тазалап қарды мұздарды, Бәрімізге ол жол ашты. Еңбек: аула сыпырушыға балабақшаның аула сын сыпруға көмектесу. Мақсаты: пересек адамдарға қолдан келгенше көмек берегу денег балалардың ынтасын қолдап, еңбекке баулу. Қимылды ойын: «Сауыққойлар» (қысқы спорт ойындары.) Жеке жұмыс: «Кім алысқа секіреді?» Жүгіріп келіп ұзындыққа секіру. Жаңылтпаштар: Қаңтар айы балды, күн суеты Қалың қар жажды, боран соқты. Жапалақтап ақ жажды

10 Алаңдағы ағаштарды бақылау Мақсаты: балалардың ағаштарды қыс кезінде қалпын анықтап, білімін толықтыру. Тапсырма: «Таңғажайып ағаштарды безендіреміз» тақырыбына сурет салу. Ағаштарды сыртқы түсінен, түрінен, бұтақтарынан қалай орналасуынан танып, айыруға үйрету. Балаларды табиғатқа қамқоршы болуына тәрбиелеу. Сұрақтар: 1. Жапырақсыз ағаштарды қалай атаймыз? 2. Жапырақтар неге күзде түсіп қаллоды? 3. Ағаштар бір біріне неман ұқсас? 4. Ордың айырмашылығы қандай? Дидактикалық ойын: «Сөзбен суреттеп сайт» ағаштың түрін таны. Қимылды ойын: «Ордағы қасқыр» Мақсаты: секіруге, заты лақтыруға жатықтыру. Еңбек: ағаштардың түбін қармен жабу. Мақсаты: қар ағаштың түбін аяздан қорғсайтынын балаларға түсіндіру. Балаларды табиғатқа қамқоршы болуына тәрбиелеу. Жеке жұмыс: шаңғымен жатығулар жасау: екі аяқпен кезек-кезек оңға, солға.

11 Қар жинсайтын машинаның жұмысын бақылау. Мақсаты: адам еңбегін жеңілдететін машинамен таныстыруды жалғастырып, қоршаған орта білімдерін толықтыру. Тапсырма: «Ауланы тазалаушының еңбегін қалай жеңлдетсем» денег тақырыпқа шағын әңгіме құрастыру. Сұрақтар: 1. Бұл машинаның аты қалай? 2. Ол не істейді? 3. Ол қарды қалай жинайды? 4. Балалар сандлер адам еңбегін жеңілдететін тағы қандай машиналарды білесіңдер? Көркем сөз: Кәне, кімнің бойы ұзын, Паровозы ол поездың. Қатар-қатар тұратың Поезды біз құрайық. Қимылды ойын: «Аңшы мен коня» Мақсаты:нысаңаға заты лақтырып тигізу, жугіру,өрмелеп жоғары шыға білу. Еңбек:гүлзарға,ыдысқа түрлі-түсті мұзды қатырып қою. Мақсаты:балалардың эстетикалық танымдарын арттыру.Айналаны әсем етіп көріктендіру. Жеке жұмыс: шанғы тебе білуге үйрету.Шанғы жолымен сырғанай отырып жүру. Жорамал:Қыс қарлы бокса-Жаз жаңбырлы болады.

12 Саябаққа саяхат. Мақсаты: қыстың (нышаны) белгілері туралы балалардың білімін анықтап, толықтыра түсу.Балалардың сөз құрамында:қыс,қар, мұз, аяз,қар қырш-қырш еттеді,жялтырайды,жылтылдайды басқа қысқа байланысты сөздер қолдану.Балаларды табиғатың қамқоршысы,жанашыры етіп тәрбиелеу. Тапсырма: «Қыс кемпірдің бқзықтығы» аты тақырыпта шағын әнгііме қүрастыру,қыстың жағымды,жағымсыз құбылыстары туралы. Көркм сөз: Ақ қар жажды, Енді аппақ жер өңі Қардаң таулар Көлеңкесін көреді. Қимылды ойын: «Біз көңілді баламыз» Мақсаты: тез жүгіруге,жүгірген баланы тез ұстап алуға жатықтыру. Жеке жұмыс:жүгіріп келіп қарды алысқа лақтыруға жатықтыру. Кім бәрінен алысқа лақтырса-сол жеңімпаз. Жұмбақтар: Мәтел: Қанаты жоқ ұшады, Қыстағы қар,жаждағы жаңбыр- Аяғы жоқ желеді, Жерге жауған нұр. Аузы жоқ ұлиды. (боран)

13 Күн көзін бақылау. Мақсаты: күннің көзін қыс мезгілімен (қыстың басы, ортасы,аяғымен ) байланыстырып, балаларға барынша мол түсінік беру.Күн қысқарады- желтоқсанның 22-сі ең қысқа күн болып есептеледі. Күннің көзі «ұясынан» сәл ғана көтеріліп, біраздан соң кешкі ұясына барып қонды. Күн қысқа әрі суық.Көлеңке ұзарды. Көркем сөз: Батар күннің атар таңы бар. Қимылды ойын: «Жұп болып эстафета ойының жүргіжу» Мақсаты: шанамен сырғанақ тебя.Балаларды эстафета бір-біріне берегу үйрету.Жолдасы үшін жанашыр,жақсы жолдас болуға тәрбиелеу. Еңбек: Аққала жасау. Мақсаты: қармен жұмыс істеуге үйрету. Жеке жұмыс: өз қиялдарымен әнгіме-салаттарды құрату. Жұмбақ; Мақал: Таңмен көзін ашады, Мезгіл жетсе, Әлемге нұрын шашады. Мұз да ерір.

14 Ауа райының жайсыз жағдайын бақылау. Мақсаты: Балаларға ауа райының жағдайын байқап, белгілеуді ұсыну. Қаты желге назар аудару. Қаты жел әсіресе ақпан айында жиі болады, ұйтқыған боран мен бұрқасын борандарда қар бір жердьң бір жерге жөңікіліп жүреді. Көркем сөз: Қыстсың кенже баласы ақпанбысың, Аспан астың ораған ақ ьқармысың. Алай-түлей бораның, язында, Әппағым-ау аз –аздан шақтармысың?! Қимылды ойын: «Үшінші артық» Мақсаты:Шапшандыққа баулу. Еңбек:Ауланы қардан тазалау. Мақсаты: күректі пайдалана білуге үйрету. Қимылды ойын: Денені тік ұстап, жатығуларды дұрыс білу. Жаңылпаштар: Қар аппақ, дала аппақ-бәрі аппақ.... Қыс қыспаса, қыс па? Құс ұшпаса, құс па?

15 Саябаққа саяхат. Мақсаты: балалардың қыс жөніндегі түсініктерін толықтыра түсу. Туған табиғатқа денег балалардың сүіспеншілігін қалыптастырып,арттыру, оның ғажап сұлуғын балаларға сүйсіндіру. Сұрақтар: 1.Қазір жылдың қай мезгілі? 2.Жердің беті қандай? 3.Күн көзінің нұры қандай? 4. Жылуы қандай, жылыта ма? 5. Сендер аязды сезінесіндер ме? 6.Бұрынан таныс ағаштардың, құстардың атын еске алып, олар туралы сұхбат жүргізу.Саябақты аралап,оның гүлденгенін сүйсіне білу. Көркем сөз: Күн мейрімін төгеді, Жазаламай ешкімді Сәулесімен өбеді, кәрі еменді, өскінді, Жаз құшағы шуақты, күн анамыз сияқты. Қимылды ойын: «Суық аяз» Мақсаты: тез жүгіруге жүгірген баланы ұстап алуға жатықтыру. Жеке жұмыс: алға қойылған тосқауылдардан екі аяқпен бірдей секіріп, өте білу. (айналадағы жатқан заттарды да пайдалануға болады)

16 Қыстың негізгі белгілерін бақылау. Мақсаты: балаларды қыстың белгілерін ажырата білуге үйрету.. Көркем сөз: Аппақ, аппақ ақшақар Бірін ұстап алайын... Ұстадым! Жоқ, ақша қар, Қайдан іздеп табайын? (Жақан Смаков) Қимылды ойын: «Аяз» Мақсаты тез жүгіруге жатықтыру. Еңбек: үйдің аула сын қардан тазартып қою. Мақсаты: күрекпен жұмыс істеуге үйретіп, еңбекке баулу. Қимылды жатығулар: мұзды жолмен сырғанай білуге жатықтыру. Жорамал: Түтін будақтап шықса, аяз болады.

17 Қала көшелерін бақылау Мақсаты: тәрбиеші көшеде тәртіп сақтау туралы, жол жүру ережесі туралы, көліктердің көптеген түрі туралы білімдерін анықтап, толықтыру. Сұрақтар: Көшедегі үйлер қандай? Көшедегі көліктер бір бағытта жүре ме, әлде екі бағытта жүре ме? Жүргіншілер қайда, қандай жолмен жүрулері керек? Көркем сөз: Менің атым «бағдаршам» мекен жайым тұрақты, Жақсы білем міндетімді, мүдірмеймін ешқашан. Жол сілтейтін белгілер бөлінеді төрт топқа. Қимылды ойын: «Жанады жанбайды» ойыны. Мақсаты: тез жүгіруге, шыдамдылыққа жатықтыру. Еңбек: балабақшаның маңын қардан тазарту. Мақсаты: күрекпен жұмыс істеуге, бірлесіп еңбек атқаруға, істі аяғына дейін тиянақты орындауға үйрету. Жеке жұмыс: мұздың үстімен сырғанай білу. Жұмбақтар: Менің үш көзім бар, Бір көзім «кідір» дейді, Бір көзім «жүгір» дейді, Бір көзім «абайла» дейді, «Қарап ал маңдайға!» - дейді (Бағдаршам)

18 Өзен, көл, су тоғандарына саяхат Мақсаты: Балаларды өзен, көл, су тоғандарының қыстағы өзгерістерімен таныстыру. Мұздың қасиетімен, қалпымен жете таныстыру. Мұз қауіпсіздігіне арналған ережелермен таныстыру? Тапсырма: «Сүмелек мұз» тақырыбына сурет салу. Сұрақтар: 1. Өзендегі суға не балды? 2. Су неге қаты? 3. Өзеннен нені көруге болады? 4. Қай кезде мұздың үстімен жүріп, коньки тебяге болады? Көркем сөз: Тез қарасын батырды, Қар жаңбырлы сиқыр бұлт. Жел көк мұзды қатырды, Жердің бетін типыл ғып. Балалардың берген жауабын қорытындылау: Мұздың жұқа кезінде оның үстімен жүгіруге, коньки тебяге болмсайтынын балаларға сайту. Қимылды ойын: «Шортан мен табан балықтар» Мақсаты: тез жүгіруге, жүгірген баланы тез ұстап алуға жатықтыру, айналаны бағдарлай білуге үйрету. Жеке жұмыс: денеңді тепе тең ұстап, мұз үстімен сырғанай білу. Жұмбақтар Отқа жанбайды, Суға батпайды. (мұз)

19 Қардың қасиетін бақылау Мақсаты қар туралы балалардың білімдерін толықтыру, ақ, ұлпа сияқты, күн нұрына шағылысып жылтырайды. Көркем сөз: Аққала Аула сырты баққа да, Тұрғызамыз аққала Аққаланы айналып, Ойлаймыз біз шаттана. Қимылды ойын: «ұстап ал» Мақсаты: белгі берілісімен бірден іске кірісіп, жатықтыру. Еңбек: қарды күреу. Жеке жұмыс: қарды жұмырлап, қаты қысу. Жұмбақтар: Мамықтай ұлпа, Қанттай ақ. Қыста жер бетін басады, Жазда сайға қашады. Мақал: Сыртта «тау» болып жатса, Үйде су болып тұрады. Далада қар бокса, Қамбада астық болады.

20 Құстарды бақылау Мақсаты: қыстсайтын, алаңға келетін құстардың аттарын анықтау. Олардың сыртқы бейнесін, қандай жомді жақсы көретінін, қалай тұрып, қалай жүретіндерін анықтау. Балаларды байқағыштыққа, құстарға жанашыр болуға тәрбиелеу. Көркем сөз: Мың торғай қамаса қораға, Бір торғай тұрмайды... Бір торғай тұрмсайтын қораға Мың торғай тұрмайды. Қимылды ойындар: «Ұядағы құстар»

21 Табиғат күнтізбесі бойынша ауа райын бақылау. Мақсаты: ауа райын бақылау. Ауа района көңіл бөліп, байқау өткізулерін ұсыну. 1. Сық па, жылы ма? 2. Күн желді ме, жоқ па? 3. Балалар қалай киінген? 4. Ауа райының жайы қалай анықталлоды? 5. Күн шуақты ма, әлде бұлыңғыр ма? 6. Қар жауып тұр ма? 7. Жуырда қар жауып, өттіме ме? Серуендеп келген балаларға бүгін өздері көріп, бақылаған ауа райының жайын күнтізбеге белгілеулері керектігін естеріне салу. Тапсырма: бұлттың суретін салу. Көркем сөз Далада қандай тамаша, Ақ мамыққа оранған. Ақ дастархан жапқандай, Көз тоймайды қарасаң. Қимылды ойын: «Арқан тарту!» Мақсаты: қимыл-қозғалыстарын қалыптастыру. Еңбек: кішкентай баллодырғандардың ойнсайтын аула сын қардан тазарту. Мақсаты: балаларды өздерінен кішілерге қамқоршы болуға тәрбиелеу. Жеке жұмыс: алдағы тосқауылдан өтерде: жүгіру, еңбектеп жүгіруге, секіруге жатықтыру.

22 Табиғат күнтізбесі бойынша ауа райын бақылау. Мақсаты: өткен күндердегі дей ауа райын бақылау. Ағаштарды анықтап зерттеу. Күзде олар қандай болғанын еске түсіру. Қандай өзгеріс бар? Бір ағашты анықтап, суретін салып, оны күнтізбеге сақтау. Балалар бала бақшада тәрбиешінің көмегімен ауа райының жағдайын күнтізбеге белгілеу. Тапсырма: «Ашық аспан» тақырыпта сурет салу. Қағаз түстерінің бояуын түстеп, бір бояудың үстіне екінші бояуды жаға отырып, түсін келтіруге үйрету. Көркем сөз: Бүрсең қағып жапырақтар, Көше кезіп көшіп жатыр. Тыныш қалған атыраптар, Аппақ қарға тосып жатыр. Қимылды ойындар: «Соқыр теке». Мақсаты: шеңберде тез жүгіруге жатықтыру, ептілікке үйрету, ойынның сөздерін дұрыс сайтқызып жаттату. Еңбек: қатқан мұз жолын тазалап, су құйып ретке келтіру. Мақсаты: алаңшада тазалық, тәртіп сақтап, судың мұзға айналғанын көріп, қызықтау... Жеке жұмыс: «Кім алысқа лақтырады?». Қар түйіршіктерін алысқа лақтыруға жатықтыру. Жорамалдар: 1. Қыс аязды бокса – джаз ыстық болады. 2. Қыста қар мол бокса – жажда жаңбыр мол болады. 3. Ағашқа қырау тұрса – күн жылы болады.