Оразалы Айдана Серикпай Махбал Исмайлова Ару Аманбай Кенесары Әсетова Айнұр Искакова Айжан

Жоңышқа жапырағының бізтұмсығы немесе фитономус Ол – Phytonomus variabilis Hbst. (Curculionidae – бізтқмсықтар тұқымдасы, Coleoptera – қоңыздар отряды.) Дене тұрқы 4,5 – 5,5 мм-ге дейін жетеді. Мұртшасы буынға бөлінген, дененсінің түсі сұр қоңыр болып коллаген. Қоңыздардың алдыңғы арқасында 3 ақшыл ұзына бойлы жолақтар орналасқан. Дернәсілдердің денесінің ұзындығы 10 мм шамасындай, түсі- жасыл, басы қара, арқасында ақшыл жолағы бар. Қоңыздар өсімдік қалдықтарының астында және топырақтың беткі қабатында қыстайды.Олар жоқышқаның жапырағымен қоректенеді, сабағын кеміріп шұқырайтып тастайды. Жұмыртқаларын жоңышқа сабағының жоғарғы бөлігіне салаты. Қоңыздардың жаңа ұрпағы температура жоғарылаған кезде жаздық үзіліске кетеді. Жылына 1 ұрпақ беріп отырып демиды.Негізінен дернәсілдер көп зиян келтіреді. Гүлдердің, сонымен қатар жапырақтарының бүршігін кеміреді, өсімдіктің жоғарғы бөлігін солуын тудырады және өсу нуктесіне зиян тигізеді. Есейген жастығы дернәсілдер сабақпен, дапырақпен, гүлмен, гүлдің түйнегімен қоректенеді.

Фитономустардың санин азайту үшін арте көктемде егістікті бірнеше із салып, тырмалау жұмыстарын жүргізу керек. Жоңышұаны ауспалы егіске пайдаланған кезде көпжилдық дақылдарға шок қою керек. Көпжилдық егістен жоңышқаны тұқымдық учаскілері кем легенде 500 м алис болуы қажет. Жоңышқаның тұқымы мен шөбін кезектестіріп пайдалану керек. Энттомологиялық аулағышпен 10 сперму жасағанда жоңышқаның көктеу кезеңінде – 3-8 қоңыз, сабақтану мен шанақтану кезеңінде -10 дернәсіл түссе, хххонда инсектидцитпен өңдейді.

Adelphoris lineolatus Goeze. (Hemiptera – жартылай қатты қанаттылар немесеқандалылар отряды, Miridae – мерида тұқымдасы). Қандала денесінің ұзындығы 7-9 мм, ал түсі сары-жасыл, алдыңғы арқасында екі нукте орналасқан, өанаттың үстінде қоңырлау қара дағы бар. Жұмыртқалары көпжилдық бұршақ дақылдарының сабақтарында қыстайды. Бір жилда 2-4 қрпақ буріп демиды. Жоңышқа қандаласының дернәсілі мен пересек жәндігі жоңышқаны, эспариетті, түйе жоңышқаны, бұршақты және т.б. дақылдарды зақымдайды. Сабақтың жоғарғы бөлігіне, генеративтік мүшелеріне және жапырақтың шырынын сорып, өсімдікке көп зиянын тигізеді. Өсімдік мүшесінде өсудің нашарлауы, гүлдің және гүланалықтың түсу құбылыстары байқалады.

Көржилдық бұршақ дақылдарын жинау кезінде кесіндіні 5 см-ге төмен шауып алып, егістен қандала жұмыртаұасын сабақпен бірге шеттету керек. Егер 1 м қандала есептелсе немесе 10 сперму жасағанда 10-нан артық қандала түссе, хххонда егістікті инсектицид пен өңдеу жұмыстарын жасайды.

Беде бізтұмсық Apion seniculus Kby., жасылдау A. virens Hbst. ( Curculionidae - бізтұмсықтар тұқымдасы, Coleoptera - қоңыздар отряды). Сабақты қоңыздар жасылдау аяқтары қара болып келеді. Сабақты біз тұмсықтың дене тұрқы 2-3,5 мм. Қоңыздардың денесі сұр тікенектермен жабылған. Қоңыздар қыстайды. Көктем кезінде олар беде жапырағын шұқырайтып кеміреді. Жұмыртқаларын бір-бірден өсімдік сабақтарының арнайы кемірілген тереңіне орналастырады. Дернәсілдер сабақтің ішінде бойлай алатындай жол жасайды. Қуыршақтану сол жердь жүреді. Қоңыздардың жаңа ұрпағы кішкене саңылау кеміріп, сыртқа шығады

Күресу шаралары Жемшөп бедесін шанақтану-алғашқы гүлдеу кезеңінде шапка, оны жинау және шөпті тез кептірілген кезде жұмыртқалар мен дернәсілдері өліп қалады. Тұқымдыққа беденің екінші шабылған шөбін қалдырған жөн. Егісті жаппай өскен немесе шанақтану кезінде инсектицид терді пайдалана берегу болады.

Қоңыздар ақшыл-сары немесе қызғылт-сары, денесінің ұзындығы кішкене 2-2,8 мм. Дернәсілі иіліген ақ, басы сары, денесінің ұзындығы 2,5-4 мм. Қоңыздар жоңышқа алқабының топырағының беткі қабатында қыстайды. Жұмыртқаларын тесік істеп, жемісбұршақтың ішіне салаты. Қуыршақтану топырақтануда өтеді. Қоңыздың жаңа ұрпағы сол жердь қыстауға қалады. Жылына 1 ұрпақ береді. Негізгі қауіпті қоңыздар мен денәсілдер тигізеді. Қоңыздар жапырақтың төменгі жағынан жағалайпаренхимасын кеміріп, зиян келтіреді. Кейінгі генеративтік мүшелерді – гүлді және гүл шанақты зақымдайды. Дернәсілдері жоңышқаның бұршағында дамып, тұқымды құртады.

Тұқымды сақтау үшін оны көп жил өсірілген жоңышқадан кеңістікті оңашалау керек. Егер 1 м және одна да көп қоңыз есептелсе, хххонда жоңышқа егісіне сабақтану мен шанақтану кезеңінде инсектицид тер қолдануға болады.

Жоңышқа жуанаяқтысы Кішкене мөлшері бунақденелілер, пересектің дене ұзындығы – 2,1 мм, дернәсілдерінікі – 1,5-2 мм. Үлкен дараларына қара түс сипатталған, кеуденің үстіңгі бөлігі дөнестеу, құрсағы сабақ тәрізді, мұртшалары мен аяқтарысары-қоңыр болып келген. Дернәсілі ақ, иілген. Дернәсілдері қоймадағы немесе егін жинау кезінде шашылған тұқымдардың ішінде қыстайды. Қуыршақтану осы жердь өтеді. Имаго тұқым қабығының саңылауы арқылы ұшады. Потенциалды көп циклды түр. Жұмыртқаны тұқымның ішіне салаты. Дернәсілдер тұқымның ішіндегісін жеп зиян келтіреді.

Зиянкестің санин азайту үшін егәндә дер кезінде шығынға ұшыратпай жинау керек. Тұқым қалдықтарын астық тазалау машиналарынан кейін міндетті түрде жойп жіберу қажет. Жоқңышұа егістігіне көктемде және күзде тырмалау жұмыстарын жүргізіп отыру қажет.