Жоспары: 1.Ежелгі грек м ә дениеті 2.Ежелгі Қ аза қ м ә дениеті мен ө ркениеті 3.Ежелгі египет ө ркениеті

Грекияны ң к ө не м ә дениетіні ң тамыры тере ң де жатыр. Грекия жері мен Эгей те ң ізі аралдары ң мекендеген тайпаларды ң ө ркениеті ерекше тарихта орын алды. Эгей м ә дениетіні ң аса ма ң ызды орталы қ тары Крит аралы Пелопоннес т ү біндегі Микены бол ғ анды қ тан да Эгей ө ркениетін Крит- Микены м ә дениеті деп аталынды. Крит-найза ғ ай т әң ірі Зевсті ң ту ғ ан жері, а ң ыз бойнша Гректі ң е ң басты құ дайы Зевс б ұқ а бейнесіне еніп, Финикия патшайымы ас қ ан с ұ лу Еуропаны алады, ал одан аралды ң болаша қ билеушісі Минос туыл ғ ан. Ата қ ты Геракл жайлы да а ң ыз осы аралмен байланысты. Грекия м ә дениетіні ң келесі кезе ң і ұ лы Гомерді ң атымен «Гомер кезе ң і» деп аталынады. Қ азба д ү ниелерден талдау жаса ғ анда Гомерлік кезе ң ні ң IX-XIII ғ. рулы қ құ рылысты ң орнына біртіндеп тапты қ қ о ғ ам қ алыптаса баста ғ ан. Ө мір ү шін к ү ресті ң я ғ ни к ү рес бар жерде ө лім бар, к ү рес бар жерде же ң іс бар –деген ө мірлік қ а ғ идалар ғ а грек философы Протогор былай деген «Адам - бар д ү ниені ң ө лшемі». Дегенмен адамнан г ө рі құ дiретті құ дайлар бейнелеріні ң к ө птен берілуі – грек мифологиясына т ә н қ асиет болып саналады. Гомер д ә уірінен келіп жеткен - аю ө рнектер, құ мыралар, қ оладан жасалын ғ ан құ мыралар, м ү сіндер жатады. Құ мыраны ә шекейлер ү шін геометриялы қ стильді қ алыптастырды.

Ежелгі Спарта Спарта (к ө не грекше: Σπάρτη, лат. Sparta) немесе Лакедемон (к ө не грекше: Λακεδαίμων, лат. Lacedaemon) – ежелгі грек қ ала-мемлекеті (полис), ал ғ ашында Эврот ө зеніні ң алабында (Лаконика айма ғ ы) орналас қ ан, кейін б.з.б. 6 – 1 ғ асырларда Пелопоннесті ң о ң т ү стік б ө лігін қ амты ғ ан. Гомерді ң Илиада шы ғ армасына қ ара ғ анда, Спарта Лакониканы ң ахейялы қ 12 қ ауымыны ң бірі. Б.з.б. 12 ғ асыр шамасында дорийліктер Пелопоннеске басып кіріп, Спарта қ оныстарын қ иратты. Археологиялы ұ м ә ліметтер бойынша жа ң а дорий қ онысы Спарта деген атпен б.з.б. 10 – 9 ғ асырларда бас қ а жерде – Эврот ө зенні ң жа ғ асында пайда бол ғ ан. Б.з.б. 8 – 6 ғ асырларда Спарта к ө рші айма қ тар: батыста Мессанияны, шы ғ ыста Клаурияны жаулап алды. Спартаны ң барлы қ жері мемлекеттік меншігіне алынды. Б ұ л жерлер Спартаны ң толы қ құқ ылы азаматтары – спарталы қ тар ғ а м ұ ра ретінде пайдалану ғ а берілді. Жерді басыбайлы құ лдар – илоттар өң - деді. Ал Спартаны ң б ұ рын ғ ы жергілікті хал қ ы – периэктер (жеке басы ерікті, біра қ саяси құқ ы жо қ ) қ ол ө нермен ж ә не саудамен айналысты. Спарталы қ тарды ң ө здері жеті жасынан ә скери қ ызметке тартылды. Спартаны ң саяси құ рылысы рулы қ - тайпалы қ сипатта болды. Халы қ жиналысы (апелла) жо ғ ар ғ ы орган саналды. Мемлекетті екі ә улеттен (Еврипоний ж ә не Ашад) шы ққ ан екі патша бас қ арды. Олар ә скери жаса қ тар ғ а жетекшілік етіп, бір қ атар діни міндеттерді ж ү зеге асырып отырды, ал ішкі ж ә не сырт қ ы саясатты ң аса ма ң ызды м ә селелерін а қ са қ алдар ке ң есі (герусия) шешті. Экономикаалы қ жа ғ ынан Спарта қ ол ө нер мен саудасы нашар дамы ғ ан, рулы қ қ атынастар са қ тал ғ ан аграрлы қ қ ауым болды. С ә улет ө нері мен ө нерге м ә н берілмеді. За ң дар ө те қ атал болып, т ә уелді халы қ ты аяусыз қ анады. Б.з.б. 6 ғ асырды ң ая ғ ында Спарта Пелопоннес ода ғ ын бас қ арып, б ү кіл Грекияда билік ж ү ргізу ү шін Афинымен Пелопоннес со ғ ысын (б.з.б. 431 – 404) ж ү ргізді. Спарта же ң іске жетіп, біраз уа қ ыт Грекияда ү стемдік құ рды. Біра қ билеушілерді ң ішкі да ғ дарысы Спартаны ң со ғ ыс к ү шін ә лсіретті. Ол б.з.б. 371 – 362 жылы бол ғ ан со ғ ыстарда ө з қ арсыластарынан к ү йрей же ң ілді. Б.з.б. 338 жылы Спарта Македония ғ а, ал 146 жылы Римге ба ғ ынып, мемлекет ретінде жойылып кетті.

Қ аза қ ты ң д ә ст ү рлі м ә дениеті ХVІІІ ғ асыр а қ ындар поэзиясы ғ асыры деп атал ғ ан. Қ аза қ м ә дениеті мен ә дебиетіні ң ө те құ нды м ұ ралары – а қ ын-жырауларды ң ө ле ң -жырларында халы қ ты ң ө мір тіршілігі, к өң іл-к ү йі, салт-санасы, ө ндірісі мен т ұ рмысы, мінез- құ лы қ ө лшемі, сол д ә уірді ң рухы бейнеленді. Олар халы қ басына келген қ ай ғ ы ғ а да, ж ұ рт кенелген мерейге де орта қ болды. Ел басына ауыр к ү н ту ғ анда шап қ ыншы жаулар ғ а қ арсы жан аямай к ү ресіп, елін қ ор ғ а ғ ан ерлерді дастан етіп жырлап отырды. ХVІІІ ғ асырда танымал бол ғ ан А қ тамберді, Т ә тті қ ара, Ү мбетей, Б ұқ ар, Шал, К ө теш секілді жыраулар ө з ө мірінде ұ шан-те ң із жыр шы ғ арды. Қ аза қ ә дебиеті тарихында к ө рнекті орын алатын ХVІІІ ғ асырда ғ ы ата қ ты жырау Б ұқ ар Қ ал қ аман ұ лыны ң ( ) бірнеше шы ғ армалары са қ тал ғ ан. Ол т ә уелсіздікті са қ тау ж ә не ны ғ айту идеясын білдірген к ө рнекті дидактикалы қ ө ле ң -тол ғ аулар шы ғ ар ғ ан. Қ аза қ ханы Абылайды қ олдап, ә р т ү рлі даулар мен таластарды шешкен. Жырау қ аза қ ты ң барлы қ ү ш ж ү зін біріктіріп, бір орталы ққ а қ ара ғ ан к ү шті мемлекет болуын армандады. Т ә тті қ ара, Ү мбетей, Шал, К ө теш сия қ ты жырауларды ң жырлары халы қ жадында ү зік- ү зік са қ тал ғ ан. Ү мбетейді ң Б ө генбай батырды ң қ айтыс болуына арнал ғ ан естірту жыры - жо қ тауы белгілі. Ү мбетей жо қ тауында Б ө генбай - халы қ қ ор ғ аушысыны ң мінсіз бейнесі. Ал Т ә тті қ ара а қ ын қ атарда ғ ы жауынгер ретінде к ө птеген шай қ астар ғ а қ атысып, жоры қ та ту ғ ан тол ғ ауларында жауынгерлерді бостанды қ жолында ғ ы к ү ресте қ андай да болсын қ иыншылы қ ты ң алдында бас имеуге ша қ ырады. Материалды қ м ә дениеті: Қ аза қ тарды ң XVІІІ-XІX ғ асырларда ғ ы материалды қ м ә дениетіні ң к ү йі қ о ғ амны ң экономикалы қ даму де ң гейімен аны қ талды. Оны ң даму барысына к ө шпелі қ аза қ тар экономикасыны ң дамуында ғ ы басты фактор ретінде к ө шпелі мал шаруашылы ғ ы ә сер етті. Б ұ л жа ғ ынан ал ғ анда егіншілік, сауда-сатты қ, к ө рші халы қ тарды ң ы қ палыны ң ма ң ыздылы ғ ы да аз бол ғ ан жо қ.

Қ аза қ ты ң м ә дени м ұ ралары

к ө не Египет жер шарында ғ ы т ұңғ ыш мемлекет қ ана емес, сонымен бірге д ү ниеж ү зілік ү стемдікке талпын ғ ан қ уатты да, құ дыретті мемлекеттерді ң бірі. Ауыз бірлігі к ү шті, ұ йымшылды ғ ы берік, халы қ – билік ж ү ргізуші тап қ а толы қ ба ғ ын ғ ан мемлекет. Египетті ң жо ғ ары ө кіметі мыз ғ ымасты қ ж ә не т ү сініксіздік принциптері негізінде құ рылды, ал ө з кезегінде б ұ л принциптер бірт ұ тас Египет мемлекеті пайда бол ғ ан кезден бастап – а қ оны ң толы қ билеушілері – пер ғ ауындарды құ дай деп санауды ө мірлік қ ажеттілікке айналдырды. Фараондар (пер ғ ауындар) құ дайды ң ұ лы деп саналды, сонды қ тан да фараон ө зін «Раны ң » («Ра» к ү н деген ма ғ ына береді. Ол – құ дайларды ң құ дайы ж ә не «алтын» ұғ ымымен қ осылып айтылады. – «алтын» н ұ р шаш қ ан к ү н) ұ лымын деп жариялады. Пер ғ ауынны ң жеке дара билік ж ү ргізуі тіпті оны ң билігіні ң Египет хал қ ына ғ ана емес, к ө ршілес жат қ ан патшалы қ тар мен тайпалар ғ а да к ү шейе т ү суі, м ә дениетті ң дамуына ө зіндік ы қ палын тигізбей қ ой ғ ан жо қ. Ал осы бір шексіз билік пен мансап, байлы қ пен құ дырет кенеттен жо қ болады. Оны ө шіретн ұ лы к ү ш - ө лім. Міне, сонды қ тан да болар – к ө не Египетті ң м ә дениетіні ң е ң басты ерекшелігі - ажал ғ а қ арсылы қ болды. Б ұ л таби ғ и қ арсылы қ немесе м әң гілік ө мір с ү руге талпынушылы қ Египет хал қ ыны ң б ү кіл діни санасына тере ң дей еніп, оны ң м ә дениеті мен ө нерін қ алыптастырда айры қ ша р ө л ат қ арды. К ө не Египет м ә дениеті мен ө ркениеті