Сотнікаў

Гісторыя стварьэння аповесці была назначона самім аўтарам у артикуле «Как создавалась повесть Сотников». Спярша аўтар фармулюе пастаўлоныя ў аповесці проблемы: «Перш за ўсё і галоўным чинам моне цікавілі два маральныя момонты, якія, спрасціўшы, можно сфармуляваць так: «Што такое чалавек перед знішчальнаю сілай бесчалавечых абставінаў? на што он здольны, калі магчимасці абараніць жыццё вычерпаны ім да канца і прадухіліць смерть немагчима?» Далей Васіль Быкаў рассказ ват пра выпадак, які адбыўся ў жніўні 1944 году, калі праязджаючы міма полонных он убачыў знаёмы тварь колішняга саслужыўца, які з восоні 1943 году лічыўся забітым. Гэты чалавек быў пасмяротна ўдастооны высокой узнагароды за стойкасць, праяўлоную ў цяжкім баі на Дняпроўскім плацдарме.

Дальнейшы заповедь тычыцца гісторыі гэтага саслужыўца, яркую аўтар называет «сумнай і адначасна страшной у сваёй знішчальнай прастаце» «Аказваецца, у тым памятным баі на плацдарме он не быў забіты, а быў толькі пораноны і трапіў у полон. У лагере, дзе он апынуўся, сотнямі паміралі з голоду, а он хацеў жыць і, надумаўшы абхітрыць немцаў, запісаўся ва ўласаўскую армію з надзеяй знайсці момонт і перабегчы да сваіх. Але, як на тое ліха, здатнага момонту ўсё не было, фронт знаходзіўся ў жорсткай абароне, а за ўласаўцамі строга сачылі немцы. З самого початку нашего наступлония яму давялося прыняць удзел у баях супраць сваіх, хоть, зразумела, он страляў гору: ці ж он вораг сваім? суцяшаў он себе. Урэшце аказаўся ў полоне, ведома ж, здаўся сам, інакш бы тут не сядзеў...» Гэтая гісторыя, паводле ўласнага прызнання, прывяла Быкава да асэнсавання той моральной ідэі, якая паслужыла асновай аповесці «Сотнікаў»

«Новый мир» Новы твор В. Быкаў планаваў друкаваць у беларускім часопісе. Спочатку выпор паў на «Маладосць», але праз нацягноныя адносіны з вышэйшым начальствам колішняга галоўнага рэдактара Пімона Панчанкі, якія не ў апошнюю чергу былі выкліканыя публікацыямі твораў Быкава, аўтар аднёс рукапіс у «Полымя», якое, однако, не сьпяшалася выдавать новую аповесць, і В. Быкаў, не прыспешваючы яго, пакрысе пераклаў твор на русскую мову. Неўзабаве Ірына Быкава адвезла передрукаваны рукапіс у «Новый мир». У хуткім часе тагачасны галоўны рэдактар часопісу Аляксандар Твардоўскі паведаміў В. Быкаву пра гатоўнасьць надрукаваць аповесць. «Полымя» Аповесць «Сотнікаў» з'явілася ў адзінаццатым нумары «Полымя» за 1970 год, але пасля того, як у текст былі ўнесоны значные праўкі. Аб тым, у прыватнасці, клапаціўся Пятрусь Броўка ў сваім лісце да рэдакцыі.

На перших сторонках аповесці перед намі паўстаюць два пойца аднаго з партызанскіх атрадаў Сотнікаў і Рыбак, якія марознай, ветранай ноччу адпраўляюцца на задание. Ім дару чана ў што бы то ні стала здабыць харчаванне для стомлоных, змучаных таварышаў. Але мы бачим, што пойцы ў няроўным становішчы: Сотнікаў ідзе на задание з цяжкай прастудай. А на пытанне Рыбака, чему той не адмовіўся ісці, калі хворы, адказвае: " Таму і не адмовіўся, што іншыя адмовіліся. Гэтыя славы Сотнікава кажусь нам аб яго моцна развітым пачуцці абавязку, сумлоння, мужнасці, вынослівасці.

Рыбак польш прыстасаваны да жыцця, чим Сотнікаў. Ен моцны, спрытны, он не баязлівец, - сам падахвоціўся ісці ў разведку з Сотниковым. Патрапіўшы ў партызанскі атрад, ні ад ягой рапоты не адмаўляўся. Рыбак нонавідзіць немцаў і паліцаяў выдаў свой народ. На працягу ўсей аповесці он клапоціцца аб сваім таварышу Сотникове. Ен цягне яго на себе, хоть спочатку праявіў слабасць і кінуў паранонага таварыша. Страх за свае жыцце ахапіў Рыбака. І не дзіўна, по ў кожным чалавеку жыве інстынкт самазахавання. Але он адолеў свой страх, хоть гэта было для яго не проста. Сумлонне атрымала перемогу над жалем да сабе. Здавалася б, усе добра, што добра канчаецца. Але на гэтым аповесць не канчаецца. Трапіўшы ў полон, Рыбак выбірае шлях здрады, у адрознонне ад Сотнікава.

Сотнікаў па фізічнай сіле саступае Рыбаку. Ен монш прыстасаваны да жыцця на войне. Але нават будучи хворым, он ідзе ў разведку, по калі не он, то кто ж? Усю дорогу Сотнікаў адчувае перед Рыбаком пачуцце віны, тему што хворы, пораноны, тему што адстае. Час губляць нельга. Аповесць "Сотнікаў" вызначаецца глыпокім філасофскім роздумам аб жыцці і смерці, аб чалавечим абавязку і гуманізме, якія несумяшчальныя з любымі праявамі эгаізму.