ИӨЖИӨЖ Фармакогенетика. Д ә рілік препарата ғ а қ расы адамны ң т ұқ им қ палау аппаратный ң реакциясы Қ АЗА Қ СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ Ң ДЕНСАУЛЫ Қ СА Қ ТАУ МИНИСТРЛІГІ О Ң Т Ү СТІК Қ АЗА Қ СТАН МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ Орында ғ ан:Б ө ртебаев.М Тобы: 632 ВОП Қ абылда ғ ан:Ташимова С.А Шимкант 2018 жил

ЖОСПАР І. Кіріспе ІІ. Негізгі б ө лім 1. Фармакогенетика 2. Д ә ріге патологиялы қ реакция. 3. Т ұқ им қ уралайтын ауруларты ң фармакогенетикасы ІІІ. Қ ортыынты ІV. Пайдаланныл ғ ан ә дебиеттер

Кіріспе Адамны ң экологиялы қ генетикасы - фармакогенетика. Фармакогенетика - адам а ғ зассыны ң д ә рі-д ә рмек ә серверіне қ расы т ұқ им қ уралайтын реакция ларын зерттейді. Адамдарты ң каз - калген фармакогенетикалы қ реакция лары адам попуяциясында қ азіргі казде қ алданнылатын фармакологиялы қ затратты қ алдан ғ ан ғ а дейін эволюция процесінде қ алыптас қ ан ка ң к ө лемді генетикалы қ полиморфизмі негізінде демиты.

Адамны ң экологиялы қ генетикасы- фармакогенетика

Қ алданнылатын д ә рі- д ә рмектерді ң тиімділігі мен қ осимша ә сервері ә рт ү рлі топтарда ж ә не а ғ зал орда т ү рліше болатынты ғ ы д ә рігерлік практика дан белгілі. А ғ за ғ а д ә рі- д ә рмектерді ң стпнадарты доза сын енгізгеннен кайін оны ң қ пнада ғ ы концентрациясы бір адамдарда оптиумнан (тиімді доза) т ө мен болса, я ғ ни ә сер етпесе, екінші біреулерде улану де ң гейіне ветер еді.

Д ә рі - д ә рмектерді ң а ғ зада ғ ы та ғ тыры оны ң биотрансформациялануына немсе оны ң сі ң ірілуіне, таралу (м ү шелерге, ұ полар ғ а, жаушалан ғ а, оганнелалан ғ а), рецепторлармен ө зара ә ректтесу, метаболизм ж ә не а ғ задан ши ғ арылу құ билысына байланнысты.

Осы фармакокинетикалы қ құ билыстарты ң ә рбір казе ң дері генетикалы қ т ұ р ғ ыдан ба қ ылауди болатсыны, я ғ ни арнайы емс ферментерді ң қ атысуимен ж ү ретіні с ө зсіз.

Д ә ріге патологиялы қ реакция Жо ғ ырыда айтыл ғ пнарты ескаре отырып, д ә рілік затратты ендіргенде генетикалы қ факторлар ғ а байланнысты патологиялы қ реакцияларты ң бірнеше типін б ө луге болаты. Ондай реакциялар тікалей ж ә не жаннама болуы м ү мкін.Клиникалы қ жа ғ ынан аллергиялы қ ә сер, препараты ң ә серіні ң т ө мендігі немсе к ү шеюі, такси калы қ ә сері, діріні ң арнайы ә серіні ң ө згеруі, препараты ң ұ за қ ты қ модуляциясы, гемолиз, тсынысты ң ұ за қ уа қ ты то қ тауы, цианоз, к ө з қ ысимсыны ң же ғ арлауы, гипертермия, атаксия, нистагм.

Д ә рілерді ң метаболизмі Адам геномында д ә рілерді ң метаболизміне қ атысатын ферментерді ң 30 –дан астам т ұқ имдасты ғ ы анны қ талты. Барлы қ т ұқ имдасты қ тарты ң гендері генетикалы қ полиморфизм мен ерекшеленеді. Ферменттер жал ғ из гимен ж ә не мультигенді т ұқ имдасты қ тармен кодталаты, мысалы, С Ү Р3Ф ж ә не Р-450 т ұқ имдасты қ таримен.

Д ә рілік затрат тек қ анна емдеп қ анна қ поймай, сонимен қ оса а ғ за ғ а карі ә серверін тигізетіндігін ө кінішка орай барлы қ адамдар біле білмейді. Д ә рілік затратты қ алдану бойынша н ұ с қ армада м ү мкін болатын жаннама ә сервер жекалеп к ө рсетіледі. Д ә рілік затратты ң жа ғ имсиз ә сервері к ө біне полипрагмазия, ө з- ө зін емдеу, д ә рілік затты м ө лшерден тыс қ алдану салдарынан к ү шті фармакологиялы қ ә серді ң дамуынан (мысалы, қ ан қ ысимын т ө мендететін препарататы м ө лшерден тыс қ алдану салдарынан гипотензияны ң дамуы), бір-біріні ң ә серін к ү шейтетін бір ба ғ тыта ә сер ететін д ә рілік затты бірге қ абылдау, туа біткан сезімталдилы қ, генетикалы қ бейімділік салдарынан дамуы м ү мкін.

* нау қ ас жа ғ дайсыны ң аурилы ғ ын д ұ рысь ба ғ алатау;* д ә рілік затты тиісті м ө лшерде та ғ айындамау; * а ғ занны ң к ү тпеген реакция сын туындататын, анны қ талма ғ ан медициналы қ, генетикалы қ немсе аллергиялы қ жа ғ дайлар; * рецепт бойынша жіберілетін д ә рілік затратты ө здігінен алып қ абылдау; * д ә рілерді қ абылдау т ә ртібін б ұ зу; * қ абылдап жат қ ан д ә рілік затты ң бас қ а д ә рілік затратмен (сонимен қ оса, биологиялы қ белсенді затратмен), кайбір та ғ амдармен ө зара ә серлесу ерекшеліктерін ескармеу; Д ә рілік препарататы қ абылдау салдарынан дамитын шамамен 60% жук қ жа ғ имсиз ә серверді ң дамуына жел бермеуге болаты. Жа ғ имсиз ә сервер қ аупі т ө менде к ө рсетілген жа ғ дайларда туындайты:

Сонимен қ оса, д ә рілік затты ң жаннама д ә рігерді ң та ғ айында ғ ан м ө лшерін немсе н ұ с қ ауди к ө рсетілген м ө лшерде қ абылда ғ пнада да дами беретіндігін еска ұ ста ғ ан ж ө н. Ал д ә рілік затты же ғ ары досада қ алдану - м ө лшерден тыс қ алдану деп аталаты.Кез калген д ә рілік затты қ абылдау салдарынан жаннама ә серверді ң даму қ аупі туындайты. Оларты ң жиілігі 10-20% құ райты. Д ә рілік затты та ғ айында ғ ан ө з д ә рігері ң ізден м ү мкін болатын жа ғ имсиз ә серверді на қ тылап алы ң из!

Ә рине, к ө птеген жаннама ә серверді ң қ ар қ ындилы ғ ы ә лсіздеу білінеді, же ң іл ө теді, (ло қ су, басты ң аурысынуы сия қ ты) препараты қ абылдауты то қ тат қ ан со ң немсе м ө лшерін т ө мендеткан со ң м ү лдем жейилып катеді. Алайда, нау қ ас ө міріне қ ауіп т ө ндіретін, ауры жаннама ә сервер де каздеседі (баурыты ң, б ү йректі ң за қ имдануы, қ ан т ү зілу б ұ зилыстары – апластикалы қ анемия ж ә не та ғ ы бас қ алан). Нау қ астарты ң шамамен 0,5-5% д ә рілік затратты ң жаннама ә серінен зардап шегіп, ауруханналы қ емді талап етеді.

Д ә рілерді тасималдаушилар Абсорбцияны ң реттелуінде, к ө птеген дірілерді ң таралуында ж ә не экскрециясында тасималда ғ ыш белоктар ма ң изты р ө л ат қ араты. Оларты ң ішінде ка ң інен зерттелген болып АТФ т ұқ имдасты ғ сыны ң м ү шесі- кассеталанты байланныстырушилар табылаты. М ү шелерді ң бірі – Р- гликопротеин, АВСВ1 адам генімен кодталаты, ол МDR1 деп театра латы.

Т ұқ им қ палауши ауруларты ң фармакогенетикасы Т ұқ им құ алауши аурулары бар адамдарты ң д ә ріге денег реакциясы биохимиялы қ а қ ауларына с ә йкас теріс болуы м ү мкін. Мысалы, б ү йректік порфирия барбитураттарты, сульфаниломидтерді, эстрогендерді қ алдан ғ пнада ас қ ына т ү седі. Подагра этанолты, диуретиктерді, салицилаттарты қ алдан ғ пнада к ү шее т ү седі. Остеогенез казінде наркозты қ препарататы қ алданса, гипертермия ғ а шалты қ тираты. Т ұқ им қ палауши қ ан кату геморрагиясы казінде аспиринді қ алданса ауру к ү шейе т ү седі.

Қ ортыынты Адам популяциясында ка ң к ө лемді баланс ты полиморфизм болатсынын ескарсек ә рбір д ә рі- д ә рмекті ң фармакинетикалы қ казе ң дердегі та ғ тыры полиморфты ферментер немсе белок ж ү йесімен байланнысты екані ө зінен- ө зі т ү сінікті. Безгекка қ расы препарататы (примахин, дифенилсульфан, сульфониламидтер, к ө к толуидин т.б.) қ абылдау эритроциттерді ң гемолизденуіне (еруіне) алып каледі. Фармакогеникалы қ ауруты ң та ғ ы бір т ү рі- гипертермия рагі. Ол доминанты тип ар қ илы т ұқ им қ урала"ты деп болжалаты.

Пайдаланныл ғ ан ә дебиеттер 1. Стамбеков С.Ж., Петухов В.Л. Молекулалы қ биология. О қ улы қ / Қ Р. Новосибирск: Семей МУ, –216 бет. 2. Ә билаев С.А. Молекулалы қ биология ж ә не генетика. Шимкант.2008, 424 б 3. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003,544 с. 4. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки, Руководство для врачей. Пер с англ. М.: БИНОМ – Пресс, с. 5. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М., Медицина,2003.