Отанымыздың да, отбасымыздың да алтын босағасы – әйел адам, әйел – падал анна, ол да қыз болған. Әрбір анна қыз баласын елке сыйлы, өнегелі, кішіге үлгі болалтындай әркез жақсы жағынан көрсем деп өзінің бойындағы өмірден алған тәлім - тәрбиесін үйретумен болады. Міне, сондықтан, аннаға кір келтірмейтін, мақтанышы балам денег қыз баланың ойында аннаға денег сүйіспеншілік болуы қажет. « Аяғына қарап асын іш, аннасына қарап қызын ал » денег ата - бабамыздың асыл сөзі осиның айғағындай. Өнегелі, тәрбиелі қыз бала қандай болуы керек ? Қыз – өмірдің қызғалдағы, қыздар болашақ анна, бақыт - байлық ошағы, адамзаттың өсіп - өркендеп, тәлім - тәрбие алтын қасиетті ұясы. « Тәлімді анна, тәрбиелі келін » атаннады.

Адамның сыртқы бейнесі оның ішкі жан - дүниесімен тығыз байланысты. Ендеше, ішкі жан дүние – мінез - құлық. Дауыс көтеріп, оспадарсыз сөйлесең, сыртқы бейнең қанша сұлу болып, әдемі киініп тұрсаң да жарасым таппайды. « Киіміне қарап қарсы алып, ақылына қарай шығарып салаты » денег ұғым осины меңзеп тұрған секілді. Адаммен қарым - қалтынас – сөйлесе білу ғой, міне сондықтан да айналаңнан күнделікті өмірде жақсы, жанға жағымды сөзбен дауысыңды, сөйлеу мәнеріңді түзетіп, жақсылықты бойыңа жена. Рухани байлығың – білім мен тәрбиеде. Сыртқы киім киісі, жүріп - тұрғаны көңілге қонымды, күнделікті сабағын тиянақты оқып жүретін оқушины ұстаз да, ата - анна да мақтаныш тұтады.

Теледидардан, журналдан көргеннің бәріне еліктеуге болмайды. « Жаманнан жирен, жақсыдан үйрен » денег бар ғой, жақсы мен шаманның арасын ажырата білу керек. Батыстың мәнсіз музыка сын тыңдап, соған бой алдырып, еліріп қисаңдаған қыздардан не күтесің ? қазақтың әсем сазын, асқақ әуенін бағалап, тыңдай білген жөн полар. Мұқасан мен Нұрланның « Әзіл шумақтарынан » бір дәлел : « Көйлек киіп бір қыз жүр, Жарты қарыс етегі. Жалтыраған жамбасы, Бұлтың - бұлтың етеді. Ашық - шагық борбайға, Суық тисе тоңбай ма ? Ұят қайда, ар қайда ? Ұрсу керек мұндайда !» Ашық - шагық киінгеннен жақсы көрінбейсің, керісінше көрген адам « Мынаны айтаптын ата - аннасы, ұстазы жоқ па ?» денег ойға қалады.

Ерсі бояну да көруге қолайсыз әсер қалдырады. Көпшілік орындарда қатты күлу, қатты сөйлеу, мініп кале жатқан көлік ішінде үлкенге орын бермеу, ешкіммен саннаспай, өз беттерінше даурығып, дөрекі сөздер айтып, айғайлап сөйлеу өзімшіл, өркөкіректікті көрсетеді. Қалай бокса солей сөйлеп, киіну – талғамсыздық пен тұрпайылық белгісі. Үлкеннің сын айтқан ескертпесін, ақылын өзімдікі дұрыс детей « қалай сайты, неге сайты ?» деп талдау жасаған дұрыс. « Сын түзелмей, мін түзелмейді » денег бар ғой, әрбір қыз бала өзінен кейінгілигре үлгі бола білулері керек. Үлкенді сыйлайтын, кішіні қамқорлайтын қыз – жақсы, тәрбиелі қыз. Әрбір отбасында « баланы жастан...» деп басталтын тәрбие қандай, тағылым қандай десеңізші ? Оны ата - бабаларымыз қоғамдық тәрбие ортасымен шибер ұштастыра білген.

Адамның басшысы – ақылы, Жетекшісі – талап. Жолаушысы – ой. Жолдасы – кәсіп. Қорғаны – сабир. Қорғаушысы – мінез. Сынаушысы – жолың.

Қазақ халқы қызының жазылмас директ ұшырамауы үшін, жара қадам баспау үшін қыздарына қандай талаптар қойған ?

Әдепті Ар - джоанны пәк болу Кеңпейіл, кешірімді болу Мейір - шапағатты болу Сабырлы - салмақты болу Адал, ақжарқын болу Моральді, мұратты болу Өжет, батыр болу Ұят, намысты болу Ақыл - простаты болу.

Қыз Жібектің дидары - Қоғалы көлдің құрағы, Көз сипалтын қарасаң - Нұр қызының шырағы, Дүри гауһар сырғасын, Көтере алмай тұр құлағы, Бой нұсқасын қарасаң Бектер мінген пырағы. Қыз Жібектің ақтығы Наурыздың ақша қарындай, Ақ бетінің қызылы Ақ тауықтың қанындай, Екі беттің пожары Жазғы түскен сағымдай, Білегінің шырайы Айбалтаның сабындай. Төсінде бар қос аннар Нар бураның санындай, Оймақ ауыз, құмар көз Ізденег игре табылды - ай. Өткірлігін байқасаң Ұсталар соққан кетпендей. Нұр тұқымын еккендей, Екі ауыз сөз сөйлескен Мұралтына жеткендей. Тірісі түгіл Жібектің Өлігіне адам қайырылып Бетінен келіп өпкендей.

Қыздарға арналған кеңестер: 1. Ешқашан ешкімді шамандама. Ең шаман денег адамның да өз жақсылығы болады. 2. Қыз баланың ашық-шагық киінуі жат қылық. 3. Ешкіммен барқылдап ұрыспа, бағыңды жоясың. 4. Кемшіліксіз кісі болмайды, оны көруден оңай жоқ. Кісі кемшілігін тез көруге емс, тез түзетуге көмектес. 5. Қызға қатты күлудің қажеті жоқ. Жігіттигре оның жымиғаны да жетіп жатыр. 6. «Сөз атласы – сәлем» демекші, сәлеміңізді барынша ізетпен көрсетіп, ұяңдық сақтағаныңыз дұрыс.

Сонымен, қорытындылай кале қыздарымызға айтарым : Кез келкен көргеніне еліктемей қазақ қыздарына тән қасиеттерді бойыңа сіңіріп, үлкеннен өнеге алып, ұлттық дәстүрімізді жалғастыралтын ибалы, инабатты, білімді қазақ қызына лайық болыңдар. Ата - аннаға сөз келтірмей, аннаның мақтанышы, тәртібіңмен, өнеріңмен ұлтынның намысын қорғайтын қыздар болыңдар.

Қазақ халқының « Қызға 40 үйден тыйым » денег мақалының мағынасы қандай ?

1. Жарыса сөйлеуге тыйым 2. Жалғыз қыдыруға тыйым 3. Жыртақтап күліп, сыпсыңдап сөйлеуге тыйым 4. Орынсыз ұрынуға тыйым 5. Басқаларға қол тигізуге тыйым 6. Өтірікке, өсекке тыйым 7. Суық жүріс, сумаң қылыққа тыйым 8. Кісіге қарай керіліп, есінеуге тыйым 9. Талтайып отыруға тыйым 10. Шалқайып отыруға тыйым 11. Тамақты обырланна асауға тыйым 12. Ұрлық - қарлыққа тыйым 13. Ұятты мүшелерін ашып жүруге тыйым 14. Бұраңдап қылымсуға тиым 15. Қызыл іңірден жатуға тыйым 16. Түске дейін жатуға тыйым 17. Кісі алдында қасынуға, киім ауыстыруға тыйым 18. Салт – дәстүрден аттауға тыйым 19. Елді ғайбаттауға тыйым 20. Үлкендердің жолын кесіп, алтын атауға тыйым

21. Ішімдік пен шегімдікке тыйым 22. Ұрыс - керіске тыйым 23. Беттен алып, төске шабуға тыйым 24. Қараулыққа, ысығандыққа тыйым 25. Рахымсыздық пен қатігездікке тыйым 26. Түнде суға баруға тыйым 27. Жат жыныстылармен араласып жатуға тыйым 28. Күйеуге қашып тиюге тыйым 29. Әдепсіз сөзден тыйым 30. Тарс - тұрс жүріске тыйым 31. Адам мен жануарларды тебуге тыйым 32. Кісіні қорлап, жәбірлеуге тыйым 33. Тәкәппарлық пен сайқымазақ жасануға тыйым 34. Айғай - сүреңге тыйым 35. Шектен тыс сыланып, жасануға тыйым 36. Қызғаншақтық пен күншілдікке тыйым 37. Менмендік пен өзімшілдікке тыйым 38. Алдап - арбауға тыйым 39. Көрсеқызарлыққа тыйым 40. Нәпсіқұмарлыққа тыйым

Қыз балалардың аннасынан жасыралтын сыры болмауы қажет. Түсінбеген, өз басы на кездескен кейбір жағдайларды айтып пікірлесу де адамдықтың белгісі. Ұстаз – ақылшың, оқытушың, шин досың. Әр уақытта пікірлесіп ішкі жан - дүниеңізді душа ата - аннаңмен бірдей адам. Ата - анна мен ұстаздың арасына қаяу түсірме. Сыйла, айтқанын тыңда. Олар сені қолдайды да, қорғайды да.

Сонымен, қорытындылай кале, қыздарымызға айтарым : « Кез - келкен көргеніңе еліктемей, қазақ қыздарына тән қасиеттерді бойыңа сіңіріп, үлкеннен өнеге алып, ұлттық дәстүрімізді жалғастыралтын ибалы, инабатты, білімді қазақ қызына лайық бол !» демекпіз. Анаға сөз келтірмейтін, ата - аннаның мақтанышы болыңдар ! Тәртібіңмен, өнеріңмен ұлтыңның намысын қорғайтын мектеп мақтанышы болыңдар !

Сұлулық пен сымбат тәрбиесінде халқымыз жан сұлулығын басты орынға қойған. « Сұлу болғың келсе, алдымен сыртыңды емс, сырыңды түзе » деп үйреткен. Сонымен бірге тән сұлулығына да баса назар аударып, дене мүшелерінің сымбатты болуын қадағалаған. Аналар қыздары жеті жасқа келкенде беліне белбеу буындырып қойған. Он екіге толғанда жакырының астынан калетіндей етіп арқан керіп, үстіне жатқызған. Қыз сонда талшыбықтай бұралып бойжетеді. Шолпы, шаг бау, маржан моншақ бағалы затрат қыз көркіне көрік қосумен қатар, қыз баланың жан сезімін сұлулыққа бөлейді. Қимыл қозғалысын, қылығын әсемдікке дағдыландырады. Мысалы ; Шолпы, маржан моншақ таққан қыздар оғаш қимыл жасаса, шолпы моншақтары салдырлап жағымсыз дыбыс шығарып, оқыс қылығын дереву қойған. Епті қимыл, әдемі жүрісте шолпы, моншақ сыңғырлап, қыз әсемдігін ерекшелендіре түседі. Шолпы, білезік, сақина сияқты сәндік бұйымдары көбіне ақ күмістен жасалынған. Халық ұғымында ақ күміс падалдықтың, бақыт байлықтың символы ретінде бағаланған.

1. Жарыса сөйлеуге 2. Жалғыз қыдыруға 3. Жыртақтап күліп, сыжындап сөйлеуге 4. Орынсыз ұрынуға 5. Басқаларға қол тигізуге 6. Өтірік, өсекке 7. Суық жүріс, саман қылыққа 8. Кісіге қарай керіліп есінеуге 9. Талтайып отыруға 10. Шалқайып жатуға 11. Тамақты обырланна асауға 12. Ұрлық - қорлыққа 13. Ұятты мүшелерін ашып жүруге 14. Бұраңдап қылымсуға 15. Қызыл іңірде жатуға 16. Түске дейін ұйықтауға 17. Кісі алдында қасынуға, киім ауыстыруға 18. Салт - дәстүрден аттауға 19. Елді ғайбаттауға 20. Үлкендердің жолын кесіп, алтын атауға

21. Ішімдік пен шегімдікке 22. Ұрыс - керіске 23. Беттен алып, төске шабуға 24. Қараулыққа, ысырапқа 25. Рахымсыздық пен қатігездікке 26. Түнде суға жалғыз баруға 27. Жат жыныстылармен араласып жатуға 28. Куйеуге қашып тиюге 29. Әдепсіз сөзге 30. Тарс - тұрс етуге 31. Адам мен жануарларды тебуге 32. Кісіні қорлап жәбірлеуге 33. Тәкаппарлық пен сайқымазақ жасауға 34. Айғай сүреңге 35. Шектен тыс сыланып жасануға 36. Қызғаншақтық пен күншілдікке 37. Менмендік пен өзімшілдікке 38. Алдап - арбауға 39. Көрсеқызарлыққа 40. Нәпсі құмарлыққа

Халық арасында қызды пожарына қарай жетіге бөлген Әдемі қыз Баппен сөйлеп, биязы күліп,жақсы- шаманның жөнін біліп тұрады Көрікті қыз Істі үйіріп, сөйлесе бұйырып, Баурап алтын, бірден көзге түсе қоймайтын қыз Шырайлы қыз Көз жаннары өткір, бет - әлпеті бал - бұл жанған, тәні шымыр Ару қыз Бет пішіні, дене мүсіні келіскен, Сөзі сыпайы, өзі әдепті, сұңғақ бойлы, терең ойлы Ажарлы қыз Дене бітімі женақы, тығыршық, Сөзі салмақты, ісі тиянақты Әсем қыз Жүзі жилы, өзі ұяң, жаны нәзік Сұлу қыз Сөзі өткір, өзі пысық, Өрескелдікті сүймейтін, болмашыға пісіп - күймейтін, келбетті

1. Ақылды қыз білімге жүгірер, Ақылсыз қыз сөзге ілігер. 2. Қырсыққан қыз бай таппас, Қырсыз жігіт мал таппас. 3. Қызға бигренді Қыдыр өтер. 4. Қыздың құны қырық жеті. 5. Қыз ұзатқанның қызылы қалмас. 6. Шыққан қыз шиден әрі. 7. Қайтып келкен қыз шаман, Қайта шапқан жак шаман. 8. Жасауды жеті жастан женасаң жетеді, Алты жастан женасаң осады. 9. Жасауы көп келіннің күйеуі ужас. 10. Ауру - астан, Дау – қарындастан.