- елдің қаржы жүйесінің маңызты бөлігі; экономиканы реттеуге, азаматтартың әлеуметтік қажеттерін, қорғаныс, землекеттік басқару землекеттік борышты өтеу мұқтаждарын қанағаттантыруға арналған землекеттік ақша қорын қалыптастырумен және пандаланумен байланысты құнтық бөлу үдерісінде туындайтын ақша қаты- санитары.

Мемлекет, бір жағынан жеке кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, азаматтар, басқа жағынан, бұл сферадағы ақша қатысанитарының субъектілері болып табылыты. А. Вагнер землекеттік белсенділіктің өсуін үш фактор мен байланыстыраты : 1)экономика дамуының нәтижесінде экономикалық тірліктің күрделенуімен және еңбек бөлінісінің тереңдеуімен; бұл землекет тарапынан тиімді және ұтымты экономиканы, құқық тәртібін, заң қызметтерін кеңейтуді қолдаутың қажеттігіне жеткізеді; 2)техника мен технология дамуы капиталтың үлкен мөлшеріне қажеттілікті қажет гетеді, бұл капиталты майдан фирмалартың алтында артықшылықтары бар акционерлік компаниялар немесе землекеттік корпорациялар қамтамасыз гете баллаты; землекет монополиялартың қызметін реттеу үшін техникалық шарттар бойынша олар құрылатын өндірістерге қатысуы тиіс; 3) көрсетілетін қызметтерден болатын панда экономикалық бағалауға төзбейтін білім беру және денсаулық сақтау сфераларында землекет белсенділікті күшейтеді.

Орналастыру қосалқы функциясы қоғамтық тауарлар, игіліктер және қызметтер көрсету нарықтық жүйе арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін еместігінде, землекеттің оларты ӛ ндіру және халықты қамтамасыз ету үшін ресурстарты бөлуі және орналастыруы қажет екендігінде көрінеді.

Құйылым пандалары: білім беру, денсаулық сақтау, санитарлық профилактикалық шараларты жүргізу, медициналық көмек, ауа райын болжау, өрттен қорғау қызметтерін көрсетуге жұмсбаллаты. Бұл игіліктерді жалпы қоғам пандаланаты.

Мемлекет өндіріске белгілі бір тауарларты және қызметтер көрсетуді өндіретін, қамтамасыз гететін салаларты қаржылантыруға қатысаты. Олар қоғамтық немесе әлеуметтік тауарлар, игіліктер және қызмет көрсетулер деп атбаллаты. Нарықтағы тауарлардан қоғамтық тауарлартың айырмашылығы – олартың бөлінбеуінде және шығарып тасталынбауында. Нарықтан шығарып тастау принципі бойынша тұтынушы егерь нарықтағы тауартың бағасын төлей алмаза немесе төлегісі келмесе, хонда берілген тауардан б ӛ лінбейді, өйткені олар жеке сатып алушыға бөлшектеніп сатылмайты. Қоғамтық тауарларға қалалар мен елдімекенді жақсарту, көше жарығы, көгалдантыру, ауа райын болжау, құқықтық тәртіп бұзушылардан сақтау. Құқық бұзушылықтан қорғау – землекеттік сыртқы қол сұғушылықтан қорғау.

Бюджеттік тыс қорлар – республиккалық қаржының бір түрі, олар арнайы аударымдар мен басқа да төлемдер негізінде құрулаты. Мемлекеттің қаржыларының іс-әрекеттері кезінде өзара тығыз байланысты 2 процесс бар: - землекеттік құрылымдартың қарамағына қаржы ресурстарын жұмылтыру; - қаражаттарты землекеттің әр түрлі қызметтеріне пандалану. Бұл процесстің 1-де кірістері, 2-де шығыстары панда болаты.

Мемлекеттің крістері деп – экономикалық қатынавстартың жүйесін айтаты. Бұл қатынавстартың процесінде землекеттің іс-әрекет етуінің материалтық базасын жасау үшін землекеттің меншігіне түсетін қаражаттың жиынтығы құрылуы

Орталықтантырылған қаржы кірістерінің негізінен салық түсімдері сыртқы экономикалық қызметтер халық төлемдері есебінен қатысаты. Орталықтантырымаған кірістер – кәсіпорындартың өздерінің ақшалай табыстары мен жиналымдарының әрекет етуінен байланысты ақша шығындары. Экономикалық категория ретінде олар қоғамтық өндірісті пандаланып, қоғамның сан алуан қажеттілігін қанағаттантыру барысында ЖІӨ-ң бір бөлігін бөлу.

Мемлекет қаржысының құрамында республиккалық және жергілікті деңгейлерде қалыптасатын бюджеттік қатынавстар маңызты рөл атқараты. Бюджеттік өзара байланыстар көмегімен землекеттік құрылымдартың қарамағына қаржылық әдіспен қайта бөлінетін ұлттық табыстың едәуір бөлігі жұмыл-тырулаты. Түрлі деңгейдің бюджет тері – республиккалық, жер-гілікті бюджет тер тиісінше өкімет пен басқарутың республик-калық және жергілікті органдары үшін тірліктің қаржы базасы болып табылаты.

Қазақстан Республикасы аумағында жалпы функцияларты орындау үшін республиккалық (орталық) бюджет қалыптасты-рулаты. Оның ресурстары землекеттік мақсатты кешенді бағ-дарламаларты қаржылантыруға, республиккалық функцияларты орындауға, схондай-ақ қарулы күштер мен басқару органдарын ұстауға байланысты землекеттің шығыстарын қамтамасыз етуге арналған. Бюджеттік қатынавстар жүйесінде жергілікті бюджет терге маңызты орын беріледі. Жергілікті бюджет тер көбінесе эко- номикалық үдерістерді реттеу үшін пандаланылаты, өндіргіш күштерді орналастыруға ықпал гетеді, жергілікті кәсіпорындар шығаратын өнімінің бәсекелестік қабілетін арттыруға, аумақтық инфрақұрылымты жасауға, еңбек ресурстарының ұдайы өсуі жө-ніндегі шығындарты қаржылантыруға жәрдемдеседі. Жергілікті бюджет тер әлеуметтік бағдарламаларты жүзеге асыруда зорь рөл атқараты.

Бюджеттен тыс қорлартың арналымы – арнаулы мақсатты аударымдар мен басқа көздер есебінен жеке нысаналы шаралар-ты қаржылантыру. Бюджеттерде қаражаттар иесізденеді, ал бюджет тенты с қорлартың құқықтық мәртебесі қаражаттарты қатаң мақсатты арналым бойынша пандалануға мүмкіндік береді. Қор-лартың дербестігі (автономтығы) өкілетті және атқарушы ор- гандартың қатысуысыз дербес басқаруты қажет гетеді, мұның өзі бюджеттен тыс қорлартың қаражаттарын неғұрлым жедел панда-лануға мүмкіндік береді. Мемлекеттік кредиттің мазмұнын құрайтын ақшалай қаты-навстар землекет қаржысының өзгеше бөлігі болып табылаты. Мемлекеттік кредиттік қатынавстар кәсіпорындартың, ұйымдар мен халықтың уақытша бос ақшасын жұмылтыруға және оларты землекеттің шығыстарын қаржылантыруты қамтамасыз ету үшін билік органдарына уақытша берегу байланысты панда болаты.

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінде «землекеттік қазына» ұғы-мы бөліп көрсетіледі. Мемлекеттік қазына республиккалық және жергілікті қазына болып бөліне-ді. Республикалық қазына мыналарты кіріктіреді: 1) республиккалық бюджеттің қаражаттары; 2) землекеттің алтын-валюталық қаражаттары; 3) землекеттік меншіктің айрықша құқығының мүлкі (жер, оның қойнауы, өсімдік және жануар әлемі, басқа табиғи ресурстар); 4) республиккалық меншікке жататын оқшаулантырылмаған мүлік. Мүлік иесі талап етпеген иесіз мүлік, тәркіленген, мұралану құқығы бойынша земле-клетке берілген өлген адамант қалған мүлік (иесіз мүлік), землеклетке – қазынаға өткізуге немесе берегу жататын көмбелер, олжалар қазыналық бола бастайты.

Жергілікті қазына мыналарты кіріктіреді: 1) жергілікті бюджеттің қаражаттары; 2) коммуналтық меншікке жататын оқшаулантырылмаған мүлік. Меншікті пандаланутың ұқсас сан алуан нысандары землеклетке икемді және атаулы экономикалық және қаржылық саясатты жүргізуге, экономикалық және әлеуметтік үдерістерге, оларты керекті арнаға бағыттай отырып, ықпал етудің қаржылық механизмін белсенді қолдануға мүмкіндік береді. Сонымен бірге үкіметтің экономикалық функцияларын орындаутың, қоғамның өмір сүруінің әр кезеңінде оның мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырутың негіздері ретінде «землекеттің қаржысы» категориясының рөлі мен маңызы білінеді.

Жергілікті бюджет тер (әкімшілік- аймақтық бірліктердің бюджет тері) – облыстық бюджет тер қалалартың (аудантық маңызы бар қалалардан басқасы), аудандартың (қаладағы аудандарты қоспағанда) бюджет тері. Қаржы жылына арналған республиккалық бюджет Қазақстан Республикасының заңымен, жергілікті бюджет тер мәслихаттартың шешімдерімен бекітіледі.