Қазақстандағы психология ғылымының қалыптассуы

Мазмұны КІРІСПЕ 1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ТАРИХЫ 1.Қазақ өркениетінің сан ғасырлық психологиялық ой – түйіндері 1.2. Көшпенді өмір тіршілігіндегі қазақ психологиясы 1.Қазақ қоғамының психологиясының дамуындағы мақал – мәтелдің рөлі 2. ҚАЗАҚ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ БАСЫЛЫМДАРДЫҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛУЫ 2.1. ХХ ғ жылдарындағы Қазақстандағы психологиялық публикациялар ғасырдың жылдардағы Қазақстандағы психологиялық оқулықтар және оқу құралдары 2.3. Психологияның ғылыми басылымы ҚОРЫТЫНДЫ ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

XX ғасырдың соңғы жылдарында және тәуелсіздік жария­лан­ ғаннан кейін ұлттық психология ғылымы ерекше серпіліске ие балды. Қазақстанда психология ғылымының әр түрлі сала­ла­рында зерттеу жұмыстары жан -­жақты жүргізіліп, қазақ пси­хо­ло­­гия­сының өзіндік даму тен­ден­­циясы қалыптасса бастарды. Бұл үрдістің сипатын психология ғы­лым­дарының доктор лары – про­фес­сорлар С.Жақыпов, Ж.Намазбаева, X.Шерьяз­данова, Б.Хамзин, С.Бер­­дібаева, О.Саң­ ғылбаев, А.Ақа­­жанова, Б.Әмірова, А.Ер­мен­таева, Н.Тоқ­сан­баева, т.б. ға­лым­дардың өз­дері­нің және олар­дың жетек­шілігімен қорғал­ған жүздеген кандидаттық диссертациялардан көруге болады. Осы және аты аталмай қал­ған көптеген ғалымдар мен ма­­ман­дардың қаламынан төл тілі­мізде оқу құралдары мен оқу­лықтар, библиографиялық көрсет­кіштер мен сөздіктер, әдістемелік басылымдар және монографиялар жарық көрді.

1.ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ТАРИХЫ 1.Қазақ өркениетінің сан ғасырлық психологиялық ой – түйіндері Қалың бұқараның қамы үшін қажет ілім-білімдер сан алуан. Солардың бірі, тіпті, бірегейі – жан туралы ғылым – психология десек қателеспеспіз. Оның түп-төркіні мен ілкі бастауы – әрідегі сақ, ғұндарды айтпағанда, берідегі Орхон- Енисей түркі тасс жазуларынан басталады. Қазақтардың: «Қай жерің ауырса, жаның сол жеріңде», дегені көп нәрсені аң­ғар­ даты. Бұл көк түріктердің мұра­­­гері – қазақ халқының тәлім- тәр­­биелік, психологиялық-педа­гогикалық мұрасының аса бай екенін көрсетеді.

Дала психологиясы тұрғысынан қарағанда ерекше этап өтерлік сайт – бұл қазақ хондарының жан ілімінен жақсы хабар дар болғандығы. Мәселен, Жәнібек хонда, қазіргі сөзбен айтқанда, психогигиеналық, психопрофилактикалық ұстайнымдар байқалады. Ол, «жеті атаға толкай қыз алмауға, адамдардың бір­ бірімен сүйіспеуіне, жат төсекке, зинақорлыққа бармауға және кез келген үйде тазалықтың сақталуына пәрмен беріп үкім шығарады.

1.2. Көшпенді өмір тіршілігіндегі қазақ психологиясы Көшпенді өмір тіршілігі қара күшке мығым, қиыншылыққа төзімді, құбылмалы табиғат жағдайына тез икемделгіш болумен бірге, жан-жүйесі жағынан да жан-жақты жетіліп, кемер адамдарды қалыптасстырды. Үйде де, түзде де бала ес білгеннен бастап із кесіп, жол қаpaп, жұлдыз санап өсті. Олардың көзі қырағы, құлағы сақ қияндағыны шалатын балды. Аң аулап, мал бағып, күнделікті күйбен тіршілікпен жүрсе де жас өскін ақынның сөзін, жыраудың жырын, әншінің өлеңі мен әуенін қалт жібермей тыңдап, ел аузындағы ұтымды мақал мен мәтелді, артек пен жұмбакты, терме мен шежірені жадында сақтап, халық даналығын өзіне рухани азық етіп отряды.

Бүкіл халық ұстанатын тәліми нормаларды адамның жан дүниесіне орайластыра баяндайтын колданбалы мәні зорь психология ғылымының бір салаты халықтық психология деп аталады. Мұнда ғасырлар бойы сұрыптала жинақталып, жүйеге түскен ұлттық дәстүр, салт-сана, әдет- ғұрып, ұрпактан ұрпаққа біртіндеп жалғасатын адамгершілік, ақыл-ой, эстетикалық тайным, еңбек, дене тәрбиесі, т.б. нормалар мен принциптер, яғни халықтың жан-дүниесі, өзіндік мінез-құлқы, іс- әрекетінің ішкі астарлары сөз болады. Халықтық психология психика мен мінез-құлықтың қанға «сіңген», тез өзгеріп не жоғалып кетпейтін ұлттық бітісі, мезгіл мөлшерімен алғанда ұзақ дәуірдін желісі Қазақ қоғамының психологиясының дамуындағы мақал –мәтелдің рөлі

2. ҚАЗАҚ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ БАСЫЛЫМДАРДЫҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛУЫ 2.1. ХХ ғ жылдарындағы Қазақстандағы психологиялық публикациялар жилы доцент М.Мұқанов басқарды. М.Мұқанов екі тілді қазақ, орыс негізгі психологиялық зерттеу жұмыстарын жақсы атқарды жылдары алматыда екі ғылыми конференция ұйымдастырылды. Ол психологиялық мәселелерді бағдарламалар арқылы оқыту болып табылды. Оқытушылар бірінші барлық конференцияны Мәскеудегі оқытуымен жұмыс фасады жылдары мәселемен кафедра зерттеу фасады. Әр түрлі Қазақ этносының жетілуінің еркшелінің психлогиясы зерттелді ж М.Муқанов АНССР психолгиясы НИИ «Исследование рассудков история этнического аспекта» тақырыбында факторлық диссертация қорғады.

ғасырдың жылдардағы Қазақстандағы психологиялық оқулықтар және оқу құралдары Қазақстандағы ғылыми психологияның құрылуын және дамуын қорытындылайтын болсақ бізге жалпы өзіміздің республикада психология оқу құралдары, ерекшелеп айдар болсақ мемлекеттік тілде шығарылған психология оқу құралы жайлы пікірді айтуымыз қажет. Негізінен кітап өнімі қай ғылымның болмасын даму дәрежесін мінездейді. Басылымдық істе халықтың өмір дәрежесін, ғылыми мәдениетінің дамуын бейнелейді. Қазақстан әртүрлі уақыт мерзімінде шығарылған психология оқулықтарын қорытындыламас бұрын, Батыстың, Ресейдің психологиялық оқулықтарының даму тарихына қысқаша тоқталамыз. Дәл осы тәжірибе Қазақстан Республикасының орта және жоғарғы оқу орындарына лайық ұлттық психология оқулықтарын шығару қажет балды.

2.3. Психологияның ғылыми басылымы Қазақстандық оқулықтардың қортындысынан кейін, соңғы 50 жылдағы басылымдар жайлы біраз ссайта отсек(ХХІғ.50 ж. соңынан бастап). Бұл жердь профессор Т.Т.Тәжібаевтің «К.Д.Ушинскидің Психология және педогогикалық психологиясы»(Алматы 1948 ж. 204 б.) кітабы туралы ссайта кеткен жөн. Бұл Қазақстандағы ең алғашқы үлкен зерттеу болып табылады. Кітап қортындыны санамағанда 4 үлкен бөлімнен тұрады. Әрбір бөлім автор үшін үлкен жауапты қажет етеді. Ушинскидің «Педогогикалық антрапологияның ерекшеліктерін» зерттеді.

Осы аталған мәселелерді шешуге әртүрлі мамандық өкілдерінің белсенді араласуы қажет. Бір сөзбен айтқанда, халқымыздың психологиялық сауаттылығын арттыру мен психологиялық мәдениетін көтеру үшін Қазақ психологиялық қоғамының құрылуы өмір талабынан туындаған қажеттілік екені шындық. Қазақ психологиялық қоғамы­ның негізгі мақсаты – республика халқына психологиялық ілім­білімдерді насихаттау, елімізде пси­ хологиялық мәдениетті қалыптасстыруға ықпал эту екендігі баса айтылып келеді. Мәңгілік Елде жайсаң жандарм өссін десек төмендегі психологияның теориялық және қолданбалы проблемалары ерекше назар аударуды қажет болып тұр. Қазақ елінде әлі күнге дейін шешімін топай отырған психологиялық мәселелер баршылық. ҚОРЫТЫНДЫ