Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті Стоматология факультеті Тақырыбы :Гистология,цитология және эмбриология даму тарихы. Гистологияның ҚР дамуы Тобы:СТК-207 Орындаған:Исақ Гүлназ Тексерген:Теріскенбаева Бибінұр

Жоспар I Кіріспе II Негізгі бөлім 1. Гистология,цитология,эмбриологияның дамуы. 2. Гистологияның дамуына микроскопиялық зерттеу әдісінің жетілуінің әсері. 3. Қазақстанда гистология ғылымының дамуы. 4. Жалпы цитология III Қорытынды IV Қолданылған әдебиеттер

Гистология ( грекше histos- ұлпа, logos- ілім, ғылым) органдардың, ұлпалардың, клеткалардың дамуын, микроскопиялық және ультрамикроскопиялық құрылысын, тіршілік әрекетін зерттейтін ғылым. Гистология ұлпаларды зерттейтін ғылым саласы ретінде микроскопты ойлап тапқанға дейін пайда болған. Организмді ұлпаларға бөлу жөніндегі алғашқы пайымдамалар Аристотельдің, Галеннің, Авиценаның, Везалийдың тағы басқалардың еңбектерінде кездеседі. Аристотель өзінің Жануарлар бөліктері туралы деген трактатында организмде, кейін ұлпа деп аталған, біртекті бөліктер мен біртекті емес бөліктерді немесе органдарды ажыратқан.

Цитология мен гистологияның дамуындағы жаңа кезең (XYIII соңы, XIX ғасырдың басы) микроскоптың жақсартылуы және микроскопиялық зерттеу әдістері мен техниканың онан әрі жетілуіне байланысты болған. Осы кезеңде практикаға микроскоптың көрсету қабілетін арттыратын окуляр мен иммерсиялық объективтер енген. Я.Пуркиньенің шәкірті А.Ошац клеткалар мен ұлпалардың нәзік құрылысын зерттеуге мүмкіншілік беретін микротом деп аталған құралды жасап, гистология тәжірибесіне ену микроскопиялық зерттеудің жедел дамуына жағдай жасады.

XIX ғасырдың ортасынан бастап гистологияның жедел даму кезеңі басталған. Клеткалық теорияның негізінде түрлі органдар мен ұлпалардың құрамы мен олардың гистогенезі зерттелген. Осы кезде Еуропада Келликер мен Лейдигтің алғашқы гистология оқулықтары жарық көрген. Осы аталған авторлар жоғарғы сатыдағы жануарлар мен адамның ұлпаларын 4 типке бөлген: - дәнекерлеуші заттардың ұлпалары; - клеткалық ұлпа; - бұлшық ет ұлпасы; - Нерв ұлпалары;

Жалпы цитология дегеніміз жасушаны зерттейтін биологияның бір саласы. Цитология ғылымы біржасушалы, көпжасушалы ағзалар жасушасының құрылыстарын, құрамын сонымен қатар қызметінде зерттейтін бөлім. Жасуша болса барлық тірі организмдердің ең қарбайыр құрылысын, қызметін, дамуын көрсетеді. Цитология бөлімшесі цитохимия пәні жасушаның химиялық құрамының құрылысын,олардың түзілуін, жасушадағы кең таралуы мен белсенділігін және оның қызметінің өзгеріп тұруына байланысты болғандықтан оның химиялық қосылыстардың өзгеріп отыруын қарастырады. Цитохимияның керемет жетістігінің бірі нуклеин қышқылдарының ақуыз молекуласын синтездеудегі генетикалық рөлін анықтау болып табылады.

Қазақ гистологтар мектебін ашқан К.А.Арнштейн ( ). Оның негізгі еңбектері шеткі нерв ұштарын зерттеуге арналған. Қазақ нейрогистологтар мектебіне жататындар. А.С.Догель, А.Е.Смирнов,Д.А.Тимофеев,Б.А.Лаврент ьев,А.Н.Миславский тағы басқа көрнекті ғалымдар.

Эмбриогенез (ағылш. embryogenesis, гр. embryon ұрық, genesis шығу тегі) ұрықтанғаннан бастап жұмыртқадан жарып шыққанға немесе енесі құрсағынан туғанға дейінгі ұрықтың (эмбрионның) даму мерзімі. Эмбриогенез жануарлар мен адам организмдерінің жеке даму процесінің (онтогенезінің) бастапқы кезеңі. Эмбриогенезде ұрық: ұрықтану, бөлшектену, гаструлану, нейрулану, гистогенез, органогенез, системогенез кезеңдерінен өтеді. Ұрықтану аталық және аналық жыныс жасушаларының қосылуынан бірклеткалы организмнің (зиготаның) түзілу процесі. Біржасушалы ұрықтың бөліну арқылы көпжасушалы ұрыққа (бластулаға) айналу кезеңін бөлшектену деп атайды.

Ұрықтану – аналық жане аталық жыныс жасушаларының қосылуын арқасында зигота түзіледі. Сатылары -дистанты әрекетесу - контактлі әрекетесу -сперматозоидтың овицентке енуі Адам зиготасынын бөлінуі толық, толық емес және асинхронды болып бөлінеді

Гаструляция Үш ұрық жапыракшаларының түзілуі: Эктодерма. Эндодерма. Мезодерма. Адам гаструляция екі кезеңі бар. Деламинация Иммеграция

Қазақстанда гистологияның дамуы 1932 жылы Қазақ Мемлекеттік Медицина Институтында гистология,цитология және эмбриология кафедрасының ашылуымен байланысты жылы кафедра меңгерушісі болып З.Ф.Гусева тағайындалған жылдан бастап кафедрада ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізіле бастады.

1937 жылдары кафедра қызметкерлері адам ұрығының даму барысындағы патологиясын зерттеді және көздің мүйізді қабатын ауыстырып салу жұмысы бойынша А.В.Кирилличеваның қатысуымен ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізілді.

жылдар аралығында кафедраны А.В.Кирилличева басқарды.Ол кездегі негізгі ғылыми зерттеу жұмыстар гистогенез, тканьдердің реактивтілігі, регенерация, эволюциялық динамика тақырыптарына арналды.

Қазақстандағы Гистология Кафедрасының меңгерушілері 1934 жылы З.Ф.Гусева жж Л.И.Фомин жж А.В.Кирилличева

жылдары негізгі ғылыми бағыттар Д витаминінің жетіспеушілігі және аминоқышқылдың дисбаланс мәселелерін зерттеуге бағытталды. Одан кейінгі жылдары иондық сәулелердің және динамикалық факторлардың бірігіп ішкі мүшелердің морфофункционалдық жағдайына арналды.

жылдары профессор А.Т.Толыбековтың басшылығымен сыртқы орта факторларының адам ағзасына әсері деген тақырыбын зерттеу жұмыстары жүргізілді.

1998 жылдан бастап гистологиялық және цитологиялық зерттеулер тақырыптары Тіршілік ортаның өзгеруіне байланысты ішкі мүшелердің тәуліктік ритмінің цитологиялық негізін шешуге арналды.

Қорытынды: 1998 жылдан бастап гистологиялық және цитологиялық зерттеулер тақырыптары Тіршілік ортаның өзгеруіне байланысты ішкі мүшелердің тәуліктік ритмінің цитологиялық негізін шешуге арналды.

Қолданылған әдебиетер: Гисталогия,Цитология и Эмбриология. О.В.Волкова,Ю,К Елецкий. М, Медицина,1996г Эмбриология негіздері Т.Ж. Умбетов, Т.Ж Бірімов, Ақтобе,1996 ж Основы гисталогии полости рта и зубов Р.И.Юй Алматы 1996г Основы частной гисталогии О.Д.Мяделяц. Москва 2002г Атлас по гистологии и эмбриологии.И.В.Алмазов,Л.С Сутулов Москва 1978 г. Изд Медицина

Назарларынызға рахмет!