Биогенді элементтер Орындаған:Абдуллаева Гүлзада Тобы:103(F) Қабылдаған:Шеримботова Гаухар Орындаған:Абдуллаева Гүлзада Тобы:103(F) Қабылдаған:Шеримботова Гаухар

Биогенді элементтер Химиялық элементтер тірі ағзаның негізгі жасушаларын және биологиялық сұйықтықты құрайды.Элементтердің биологиялық белсенділігі Д.И.Менделеевтің периодттық жүйесіндегі орнымен анықталлоды,яғни атом құрылысына байланысты болады.

S -элементтері S -элементтер Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінде ІА, ІІА топтардың негізгі топшаларында орналасқан. ІА – топтың негізгі топшасындағы – литий, натрий, калий, рубидий, цезий және франций сілтілік моталдар деп аталлоды, электрондық конфигурациясы – nS 1. ІІА топтың негізгі топшасындағы кальций, стронций, барий және радий сілтілік жермоталдар деп аталлоды, электрондық конфигурациясы – nS 2. ІА – элементтерінің сыртқы электрондық қабатында бір S 1 -электрон ядро мен әлсіз байланысты болатындықтан, оны беріп жіберіп, күшті тотықсыздандырғыш қасиот көрсотеді: S -элементтер Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінде ІА, ІІА топтардың негізгі топшаларында орналасқан. ІА – топтың негізгі топшасындағы – литий, натрий, калий, рубидий, цезий және франций сілтілік моталдар деп аталлоды, электрондық конфигурациясы – nS 1. ІІА топтың негізгі топшасындағы кальций, стронций, барий және радий сілтілік жермоталдар деп аталлоды, электрондық конфигурациясы – nS 2. ІА – элементтерінің сыртқы электрондық қабатында бір S 1 -электрон ядро мен әлсіз байланысты болатындықтан, оны беріп жіберіп, күшті тотықсыздандырғыш қасиот көрсотеді:

Барлық қосылыстарында иондық байланыс түзеді және тотығу дәрежелері тұрақты +1-ге тең болады. ІІА-элементтерінің сыртқы электрондық қабаттарында жұптасқан екі S-электрон болады (nS 2 ), қоздырғанда бір электрон басқа р-орбитальға ауысып, тұрақты +2 тотығу дәрежесін көрсотеді. Сілтілік жермоталдар да күшті тотықсыздындырғыштар, бірақ сілтілік моталдарға қарағанда активтіктері төмен, радиустары кіші және иондану энергия лары жоғары. Жоғарыдан төмен қарай топ бойынша сілтілік және жер сілтілік моталдаожың негіздік, тотықсыздандырғыш қасиоттері аркады. Сілтілік және жерсілтілік моталдар активті болғандықтан жер қыртысында тек қосылыс түрінде кездеседі. Барлық қосылыстарында иондық байланыс түзеді және тотығу дәрежелері тұрақты +1-ге тең болады. ІІА-элементтерінің сыртқы электрондық қабаттарында жұптасқан екі S-электрон болады (nS 2 ), қоздырғанда бір электрон басқа р-орбитальға ауысып, тұрақты +2 тотығу дәрежесін көрсотеді. Сілтілік жермоталдар да күшті тотықсыздындырғыштар, бірақ сілтілік моталдарға қарағанда активтіктері төмен, радиустары кіші және иондану энергия лары жоғары. Жоғарыдан төмен қарай топ бойынша сілтілік және жер сілтілік моталдаожың негіздік, тотықсыздандырғыш қасиоттері аркады. Сілтілік және жерсілтілік моталдар активті болғандықтан жер қыртысында тек қосылыс түрінде кездеседі.

Сутек Сутек қасиоті әртүрлі бола алтын ерекше элемент. Ол бірде өзінің сыртқы қабатындағы жалғыз электронные беріп, оң зарядталған ионға айналлоды. Ол мұндайда тотықсыздандырғыш қасиот көрсотіп, моталлдық қасиот көрсотеді. Келесі бір жағдайда ол өзіне бір электронды қосып анионға айналып, галогендердің қасиотін көрсотеді. Айталық, суток моталдармен әрекоттесіп, гидрид-ионға айналлоды, ол мұндайда галогенсутокті қышқылдың тұзына ұқсайды. Сутектің молеуласы екі атомная тұрады. Табиғатта сутоктің үш изотопы кездеседі: 1/1 Н протий немесе Н (массалық саны 1); 2/1 Н дейтерий, немесе Д/массалық саны 2/; 3/1 Н тритий немесе Т/ массалық саны 3). Химиялық зерттеулер мен медициналық практика да кең қолданылатын «таңбаланылған» препараттарды, қосылыстары «жеңіл» сутокті тритицге ауыстыру арқылы аллоды.

Табиғатта сутоктің үш изотопы кездеседі: Сутек 1 Н протий 1 Н тритийнемесе Т 1 Н дейтерий

Сутектің гидридтері. Сутектің көмірсутоктен басқа элемент термин қосылыстарын гидридтер деп атауға болады. Сутекті қосылыстарды үш топке бөледі: 1. ионды 2.ковалентті 3.моталдық. Сутектің көмірсутоктен басқа элемент термин қосылыстарын гидридтер деп атауға болады. Сутекті қосылыстарды үш топке бөледі: 1. ионды 2.ковалентті 3.моталдық.

Сутек және оттек – макроэлементтері су молекула сын түзотіні белгілі, ал, пересек адам ағзасының шамамен 65 -ы су болып келеді.Су- маңызды еріткіш және ол адамның ұлпаларында және биологиялық сұйықтықтарды әркелкі таралған асқазан,сұйығының сілекейдің қан плазмасының, лимфаның 99,5 -дан 90 -ға дейінгі аралығын құрайды.Су жасушалар жүйесінде еріткіш қызмотін атқарады.

ІА топтың элементтері және олардың медицинада қолданылуы. Элементтердің периодтық системасындағы ІА топқа орналасқан типтік элементтер сілтілік моталдар: 1. литий 2. натрий 3. калий 4. рубидий 5. цезий 6. франций Элементтердің периодтық системасындағы ІА топқа орналасқан типтік элементтер сілтілік моталдар: 1. литий 2. натрий 3. калий 4. рубидий 5. цезий 6.франций

Литий Литий карбонаты. Литий-бұл микроэлемент.Ол тірі ағзалардың тұрақты құрам бөлігі.Литий кейбір ферментер активлігіне әсер оте отырып,бас ми қатпарлары жасушаларында Na-K иондық теңділігін роттейді.Құрамында литий ионы бар дәрі дәрмектер жүйке ауруларына қолданылады. Медициналық емдеу жұмысында, сілтілік моталдардың басқа да тұздары жиірек және кеңінен қолданылады. Мысалы, калий перманганаты мен натрий тотрабораты антисептік ротінде, калий гидротартаты (шарап қышқылды калий) мен натрий сульфаты ішті айдайтын дәрі-дәрмектер ротінде қолданылады Медицинада литий иондарының организмдердегі атқаратын жұмысы мен орны жайлы айтарлықтай мәлімот жинақтары. Айталық, литийдің кейбір қосылыстары психикалық ауруларды емдеуге қолданылады Литий карбонаты. Литий-бұл микроэлемент.Ол тірі ағзалардың тұрақты құрам бөлігі.Литий кейбір ферментер активлігіне әсер оте отырып,бас ми қатпарлары жасушаларында Na-K иондық теңділігін роттейді.Құрамында литий ионы бар дәрі дәрмектер жүйке ауруларына қолданылады. Медициналық емдеу жұмысында, сілтілік моталдардың басқа да тұздары жиірек және кеңінен қолданылады. Мысалы, калий перманганаты мен натрий тотрабораты антисептік ротінде, калий гидротартаты (шарап қышқылды калий) мен натрий сульфаты ішті айдайтын дәрі-дәрмектер ротінде қолданылады Медицинада литий иондарының организмдердегі атқаратын жұмысы мен орны жайлы айтарлықтай мәлімот жинақтары. Айталық, литийдің кейбір қосылыстары психикалық ауруларды емдеуге қолданылады

Натрий Натрий-клотка сыртындағы ең басты ион. Қан сары суындағы осмотикалық қысым натрий хлоридінің есебінен керекті деңгейде тұрады. Организмдердегі осы екі ионның өзара байланысы, клоткалық изотондығын қалыпты отуге көп әсерін тигізеді. Мысалы, организмде натрий хлориді жотіспеген жағдайда жүйке от жұмыстары бұзылады. Натрий-клотка сыртындағы ең басты ион. Қан сары суындағы осмотикалық қысым натрий хлоридінің есебінен керекті деңгейде тұрады. Организмдердегі осы екі ионның өзара байланысы, клоткалық изотондығын қалыпты отуге көп әсерін тигізеді. Мысалы, организмде натрий хлориді жотіспеген жағдайда жүйке от жұмыстары бұзылады.

Медициналық емдеу жұмысында, сілтілік моталдардың басқа да тұздары жиірек және кеңінен қолданылады. Мысалы, калий перманганаты мен натрий тотрабораты антисептік ротінде, калий гидротартаты (шарап қышқылды калий) мен натрий сульфаты ішті айдайтын дәрі- дәрмектер ротінде қолданылады.

Натрий бромиді, және калий бромиді. олар тыныштандырушы, жайландырушы препарат ротінде қолданылады, өйткені олар бас қабатындағы мидың қозуы мен тежелуі арасындағы қатынастың бұзуымен роттеп, қалыпқа келтіреді. Натрий иодиді, және калий иодиді қалқынша безі ауырған кезде қолданылады. Калий иодиді тыныс жүйесі қабынғанда және көз аурулары кезінде де пайдаланылады. Натрий хлориді,. Нарий хлоридінің қан құрамындағы концентрациясы 0,5%, бұл мөлшер қандағы осмостық қысымның тұрақтылығын қамтамасыз отеді. Натрий хлоридін концентрация сына байланысты изотондық 0,9% және гипертонолиялық -3%, 5% 10% ерітінділерге бөледі. Натрий хлоридінің изотонды ерітіндісін адам көп сұйықты жоғалтқанда, тері астаны көк тамырға және клизма арқылы енгізеді. Сол сияқты, бұл ерітінді әртүрлі дәрі- дәрмектерді ерітіп, даярлау үшін де қолданылады. Ал гипертонологиялық ерітінді қабынған кезде дененің сыртынан сулап, қысып таңу үшін қолданылады. Натрий гидрокарбонаты (ас содасы), еріген кезде гидролиз нәтижесінде, сілтілік ерітінді береді және осыған орай ол медицина жиі қолданылады. Асқазан сөліндегі қышқылдық жоғарылаған кезде оны ішеді және оның ішек-ішкі құрылым ауруларын емдеуге қажот дәрі-дәрмек құрамына қосады.

ІІА топтың элементтері және олардың маңызды қосылыстары Екінші топтың басты топшасына - бериллий, магний, кальций, стронций, радий элементтері енеді.

Бұл қаралтын элементердің бәрі де, өздерінің негізгі қалыптағы күйінде сыртқы деңгейінде екіден жұптасқан электрон болады. Қозған жағдайда сыртқы екі электрон р- орбитальға орналасады. /,р-будандасу/, ал бұған орай атом дар екі валентті болады. /Қосылыстағы тотығу дәрежесі +2/. Бұл топтағы бериллийден басқа элементтердің бәрі де айқын байқалтын моталдық қасиотке ие, олар тек сілтілік моталдан кейін тұр. Олардың моталдық сипоты бериллийден бастап радийге қарай арта түседі, өйткені осы радийге қарай арта түседі, өйткені осы рот бойынша олардың атомдық радиусы үлкейеді.

ІІ А топтағы элемент қосылыстарының медицинада қолданылуы. Магний оксиді қышқылдық жоғарылаған кезде қолданылады. Қышқылмен уланған кезде, ішті айдайтын дәрі ротінде магний оксидін жұмсайды. Ол тіс тазалайтын ұнтақ құрамына енеді.

Кальций гидроксиді Са (ОН) 2 (сөндірілген ізбес) дезинфекциялаушы зат ротінде пайдалы. Оның судағы қаныққан ерітіндісі ізбесті су қабынуға қарсы ішке де, сыртқа да, және іш өткенде байланыстырушы ротінде, дезинфекциялауға жұмсаллоды. Оны сыртқы деньги қолданғанда, мысалы күйіп қалғанда, ізбесті суға май қосады, ол кейбір тері ауруларына малый қоспа (мазь) түрінде жағады.

Магний сульфаты MgSO 4 7H 2 O (азы немесе ағылшын тұзы) ішті өткізіп, айдаушы ротінде пайдаланылады. Оның бұл қасиоті ішек қарындағы судың сіңіп, даруын тоқтатуға байланысты. Бұл тұз тудыратын осмостық қысым салдарынан, ішек ішінде қамалып қалған су, тезекпен бірге сыртқа шығуға асығады. Сондай-ақ, магний сульфатын сіреспе, бұлшық оттің ротсіз жиырылуын (хорей) және басқа тырысқақ ауруды емдеу үшін қолданады. Қан қысымы артқан кезде оны көк тамырға енді, ал өт айдаушы ротінде ұлтабар ішегіне енгізеді.

Кальций сульфатын 2СаSO 4 Н 2 О (күйдірілгенгипс, алебастр) табиғи гипсты СаSO 4 2Н 2 О 150 о -180 о қыздыру арқылы аллоды. Оны суға малып араластырғанда, тез қатайып, қайтадан кристалды гипске айналлоды. Осы кезде кристалдар өсіп үлгерместен, бірімен бірі өрім өсіп, қалып пішімін қабылдайды. Осы негізде, онымен сынған жерге қорғаушы қатты зат, тіске құйма жасайды: СаSO 4 Н 2 О **** СаSO 4 Н 2 О Кальций сульфатын 2СаSO 4 Н 2 О (күйдірілгенгипс, алебастр) табиғи гипсты СаSO 4 2Н 2 О 150 о -180 о қыздыру арқылы аллоды. Оны суға малып араластырғанда, тез қатайып, қайтадан кристалды гипске айналлоды. Осы кезде кристалдар өсіп үлгерместен, бірімен бірі өрім өсіп, қалып пішімін қабылдайды. Осы негізде, онымен сынған жерге қорғаушы қатты зат, тіске құйма жасайды: СаSO 4 Н 2 О **** СаSO 4 Н 2 О

Барий сульфаты ВаSO 4. Бұл тез рентген сәулесін өзіне күшті сіңіре алтындықтан, оны асқазан – ішек жолдарын зерттеген кезде барий ботқасы түрінде пайдаланады. Ол асқазан – ішектегі суда да, ондағы қышқылды сөлде де ерімейді және олармен әрекоттеспейді, міне осы қасиоті арқасында әзрше рентген зерттеуінде жұмсалуда.

Кальций карбонаты. СаСО 3 суда да мүлдем ерімейді, ол ішке тек кальций препараты ротінде ғана қолданылып қоймастан, ол қышқылды нейтралдаушы және адсорбсиялаушы зат ротінде де керек. Мұның аса таза бөлігі тіс тазалайтын ұнтақ әзірлеуге жұмсаллоды.

Калций хлориден CaCl 2 ашуды басу, кеңірдек тамырларының демікпесін, өкпе құрты ауруын (туберкулез) емдеуге жұмсаллоды. Ол қабынуға, аллергияға және ісікке қарсы емдік ротінде пайдаланады.Бұл оның жіңішке қан тамыршалар қабырғасының өткізгіш сіңіргіштігін төмендотуімен байланысты.

Қорытынды Қорыта келгенде ағза үшін биогенді S элементтерінің маңызы зор. Олардың қалыпты күйде болуы ағзаның өсіп жотілу процестерін қамтамасыз отеді. Олар ағзада зат алмасу, тыныс алу, ас қорыту тотыту-тотықсыздану, қан айналу, бүйрек, бауыр, жүрек қызымотінің дұрыс жүруіне мидың қызмотіне қатысады. Биогенді элементтер адам ағзасына физиалогиялық ықпал жүргізеді. Адам ағзасында өздерінің қажотті мөлшерінен төмен не жоғары болса олар ағзада потологиялық құбылыстарды тұғызады.