Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі Алматы Энегетика және Байланыс Университеті Орындаған: ПСк-14-2 Мұратбек Назым Тексерген:ст.прет. Бекмуратова Н.С. Алматы,2016

Жоспар: 1. Кіріспе 2. Негізгі бөлім: 2.1. Шу – экологиялық фактор; 2.2. Қалалық шуйййййййййййммййййййййдың шығу көздері; 2.3. Шу түрлері; 2.4. Шудан қорғау; 2.5. Діріл 3.Қорытынды 4.Пайдаланылған әдебиеттер

Шу деп адам ағзасына қолайсыз әсер ететін оның жұмысына және демалуына кедергі жасайттын кез-келген жағымсыз дыбысты немэссе осындай дыбыстың жиынтығын айтамыз. Физикалық мәні бойынша шуйййййййййййммйййййййй толқын тәрізді тара латынь серпімді ортаның (газ, сұйық және қатты), заңды түрде ретсіз вездейсоқ сипаттағы механикалық тербелістің қозғалисы. Оның көзі, уақытша күшпен тұрақты жағдайынан шығарылған, кез-келген тербелістегі дене. Дыбыс толқынын сипаттайтын негізгі физикалық параметрлері тербеліс амплитуда си, таралу жылдамдығы және дыбыс жиілігі. Тербеліс көзіне тікалей жанасып жатқан уа арқылы берілуі кезінде уа бөлшектері тербеліс үрдісіне қатысады да уа қысымының ырғақты жоғарылауына және төмендеуіне әкеп соғады. Атмосфералық қысымға қосымша пайда болатын бұл қысым дыбыс қысымы деп аталлоды.

Серпімді ортаның тербеліс қозғалисы белгілі бір жиіліктегі дыбыс толқындарын тудырады және герцпен (Гц) белгіленеді. Гц 1 секунд ішіндегі дыбыстың бір тербелісіне тең. Жиілігі Гц-қа дейінгі аралықта болатын дыбыстарды ғана адам сети аллоды. Жиілігі 16 Гц-тан төмен дыбыстар инфрадыбыс, ал Гц-тан жоғары дыбыс ультрадыбыс деп аталлоды. Адамның месту мүшесі бұл дыбыстарды қабылдамайды. Шудың диапазоны Гц аралығында болғанда – төменгі жиілікті, ал Гц аралығында – орташа жиілікті, 1000 Гц – тан жоғары – жоғары жиілікті деп аталлоды. Кез- келген шуйййййййййййммййййййййдың шығу көзінің дыбыстық энергиясы жиілік спектрін құрайтын жиілік бойынша белгіленеді. Тәжірибе жүзінде шуйййййййййййммййййййййды өлшеу үшін және акустикалық эссептеу жүргізу үшін барлық спектрді нақтылы ені бар орташа геометриялық жиіліктерге бөледі. 1:2 тең шекті жиіліктердің қатынасы октава деп аталлоды. Шудың барлық диапазоны 9 октаваға бөлінеді: 63, 125, 250, 1000, 2000, 4000, 8000 Гц.

Кең жолақты шуйййййййййййммйййййййй Ені бір октава дан көп үздіксіз спектрлі шуйййййййййййммйййййййй Тональді шуйййййййййййммйййййййй Бір спектрде басқа октаваларға қарағанда 10 дБ- дан жоғары дискретті дыбыстары болатын шуйййййййййййммйййййййй.

ТранспорттықКварталдықӨндірістікПәтерлік

Транспорттық – қазіргі уақытта қала жағдайындағы ең көп тараған түрі. Мұның шығу көздері – автомобильдер, трамвайлар, троллейбус тар және темір жол мен әуе транспортеры. Олар жалпы шуйййййййййййммййййййййдың 80 пайызын құрайды. Автотранспорт қалалық шуйййййййййййммййййййййдың шығу көзі болып саналлоды және ол үш факторға байланысты: қозғалис қарқындылығы, қозғалис жылдамдығы және транспорт ағынының құрамы. Қозғалу жылдамдығы жоғары болған сайтын шуйййййййййййммйййййййй деңгейлерінің шамалары да жоғары болады. Қазіргі ірі қалаларда машиналар қозғалисының қарқындылығы сағатына 5-10 мың бірлікке дейін және одна да жоғары болуы мүмкін. Қалалық транспорттардың барлық түрлерінің ішінде трамвай ең шуйййййййййййммййййййййлы болып саналлоды. Оның қозғалисынан туатын шуйййййййййййммййййййййдың деңгейі автомобиль ден шығатын шуйййййййййййммййййййййға қарағанда 10 дБ-ға жоғары.

Кварталдық қалалық шуйййййййййййммйййййййй төменгі жиіліктен өте жоғары жиіліктікке дейінгі диапазона болады. Кәсіпорын мекемелерінің тұрғын аудандарға жақын орналасуы акустикалық талаптың бұзылуына әкеп соқтыратын елеулі фактор болып табылады. Нысандардағы шуйййййййййййммййййййййдың шығу көздері өте әр түрлі болып каледі. Спектрлік белгілері бойынша бұлар көбінэссе кең жолақты шуйййййййййййммйййййййй болып каледі, ал уақыт бойынша – тұрақты болады. Сыртқы шуйййййййййййммййййййййдың ең жоғары деңгейі Гц диапазона байқаллоды және олардың шамалары өте үлкен деңгейде болулары мүмкін. Пәтерлік шуйййййййййййммййййййййды екіге бөледі: тұрмыстық(адамдардың тіршілігіне байланысты) және механикалық (инженерлік және санитарлы-техникалық) қондырғылар арқылы пайда болады. Қазіргі вездегі ғимараттардағы, әсірэссе бірінші қабатында сауда және коммуналды-тұрмыстық нысандар орналасқан везде, шуйййййййййййммйййййййй шығаратын қондырғылардың 30 түрі болады: қоқыс өткізгіштер, вентиляция, кондиционерлер және басқалар.

Тұрмыстық уа шуйййййййййййммййййййййларына қатты сөйлеу, балалардың жылауы, музыкалық аспаптарда ойнау, өлең айту, радио қабылдағыштардың, магнитофондардың, теледидардың, шаң сорғыштардың, кір жуатын машиналардың және т.б. жатады. Ауалық шуйййййййййййммййййййййдан басқа пәтерлерде құрылымдық шуйййййййййййммйййййййй да болады, олар ғимараттың құрылымдары арқылы беріледі. Ол жүрген везде, билеген везде, балалардың жүгірген, жиһаздарды қозғаған везде, сендай-ақ механикалық қондырғылар жұмыс істеген везде пайда болады. Құрылымдық шуйййййййййййммййййййййдың уалық шуйййййййййййммййййййййдан айырмашылығы – ол ғимараттардың құрылымдары арқылы өте алис орналасқан бөлмелерге де жетеді.

Табиғатта шуйййййййййййммйййййййй пайда болу әдістеріне байланысты танылады: 1) қатты денелердің дірілдеуінен пайда болатын механикалық шуйййййййййййммйййййййй. Дірілдеуден пайда болған шуйййййййййййммйййййййй лайықты шарттары бар жағдайларда дыбыс болып сәулелер шашырайды, сондықтан көп жағдайда шуйййййййййййммййййййййдың өзі естілмейді. Механикалық шуйййййййййййммйййййййй машиналармен және механизмдердің жұмыс істеуінен пайда болады. 2) Аэро немэссе гидродинамикалық шуйййййййййййммйййййййй - газ қозғалисынан, бу немэссе сұйықтықтың қысымының әсерінің нәтижесінде пайда болады. 3) Термиялық шуйййййййййййммйййййййй - газдардың тығыздыққа байланысты жанған кезінде пайда болады. 4) Кавитациялық шуйййййййййййммйййййййй - акустикалық кавитация кезінде дыбыс импульсының нәтижесінде туатын тамшылар мен қуыстардың және сұйықтықтың жарылуынан пайда болады.

Бұрынғы жылдарда шуйййййййййййммйййййййй гигиеналық мәселе ретінде қарастырылмаған. Сондықтан тұрғын бөлмелердегі шуйййййййййййммййййййййды «(рұқсат етiлген деңгейіне санитарлық нормалар тек 1960 жилы Эрисман атындағы Мәскеудi» гигиена институтында жасалған жылдан бастап «Защита от шуйййййййййййммййййййййма» ҚНменЕ, ал 1997 жилы Қазақстанда ҚР N «Предельно допустимые уровни шуйййййййййййммййййййййма в помещениях жилых и общественных здании и на территории жилой застройки» Сан ПиНі қабылданған. Оған қоса «Методические указания для органов и учреждений санитарно- эпидемиологической службы по контролю за выполнением указанных санитарных правил» құжаты жасалған. Шуға қарсы шаралар 3 бағытта жүргiзiледi: шуйййййййййййммййййййййды « көзiне бағытталған шаралар – инженерлiк-техникалық және ұйымдастырушы-әкімшіліктік шараларға негiзделедi, шуйййййййййййммййййййййдың таралу жолына бағытталған шаралар – шығу көзiнен қорғау обьектiсiне дейiн (көбiнэссе қала құрылысы және құрылыс- акустикалық әдiстер), шуйййййййййййммййййййййдан қорғау обьектiсiнi» көзiндегі шаралар (қоршаушы конструкцияларды дыбыс изоляция алу және жоспарлау шаралары).

Ортаның дыбыстық тербелістер бөлшектері кезінде сода ауыспалы қысым пайда болады, оны дыбыс қысым Р деп атайды. Дыбыс толқындарын тарту энергичны ауыстырумен ілэсседі, шаманы дыбыс қарқындылығымен І анықталлоды. Адам есітіп анықталатын ең аз дыбыс қысымын Р0 және ең аз дыбыс қарқындылығын І0 табалдырықтық деп атайды. Шамалы естілетін дыбыстың қарқындылығы (естілу табалдырығы) және ауыртатын әсерді шақыратын дыбыстардың қарқындылығының (ауырту табалдырығы) айырмашылығы бір бірінен миллион эссе болады. Сондықтан шуйййййййййййммййййййййылды бағалау үшін дыбыс қысымы мен қарқындылығының абсолюттік мәнін емс, олардың Р0 және І0 табалдырықтық мәндеріне қатынасы бойынша алынған логарифмитикалық бірліктегі салистырмалы деңгейін өлшеу ыңғайлы болады. Дыбыс қысымының деңгейін өлшейтін бірлігі үшін децибел (дБ) қабылданған. Адамның есітитін органдары қабылдайтын дыбыстар ауқымы дБ шектерінде болады. 130 дБ дыбыс деңгейі ауыртатын сезімді шақырады, ал 150 дБ әр жиілікте есіту қабілетін зақымдайды.

Шу тұрғын үйлерде сырттан кіретін шуйййййййййййммййййййййдан және ішкі шуйййййййййййммййййййййдан, санитарлық-техникалық, инженерлік-технологиялық құралдарда, тұрмыс құралдарында,музыкалық аспаптарда ойнағанда, адамдардың жылжуынан және жиһазды жылжытудан, әңгімелескенде, балалардың айқайларынан құраллоды.Қала тұрғындарын, әсірэссе ірі қалаларда қалалық көліктердің шуйййййййййййммййййййййы қатты алаңдатады: трамвайлар, автомобильдер, автобустар, мотоцикл дер, мотороллер. Көп мөлшердегі шуйййййййййййммйййййййй, әсірэссе, дизельді және жүк таситын көліктерден шығады.Қалалық көлік саны толассыз өседі және өсуде. Соңғы он жылдықта шуйййййййййййммййййййййдың зиянды ықпалы жұмыс істеушілерге, дәл посылай халықтың басқа топтарына әсері өсті. Бұның себебі, техникалық алға басуындағы өндіріс процестерінің механикалануы, көліктің қуаттылығының артуында.Тербелмелі қозғалис көздерінің дыбыстық энергиясы қоршаған ортаға үзіліссіз түсуі мүмкін, мысалы, тоқыма станок жұмысы кезінде немэссе оқтын-оқтын импульс тер түрінде, пневматикалық аспекты қолданған жағдайда орын аллоды. Осыған байланысты шуйййййййййййммййййййййдың тұрақты және импульстік түрлерін ажыратады. Ағза үшін импульстік шуйййййййййййммйййййййй қауіпті.

Жергілікті діріл – қол машиналарымен және жабдықтармен жұмыс істеуге жұмысшы қолына берілітін діріл. Жұмыс орындарының – тұрған немэссе отырған адамның денесінің тірек нүктелері арқылы тара души діріл. Діріл – деп адамның денесіне немэссе оның жеке бөлімдеріне тара латынь қатты, сұйық немэссе иілімді денелердің мерзімдік тербелісі. Діріл түрлері:

1. Көліктік діріл 2. Көліктік технологиялық діріл 3. Технологиялық діріл 4. Өндірістік бөлмелердің, тұрақты жұмыс орнындағы діріл 5. Жұмыс орнындағы діріл (асханаларда, қоймаларда, әкімшілік бөлімдерде) 6. Конструкторлық, оқу бөлмелерінде, лабараторлық бөлімдерде Діріл өзінің сипаттамасы бойынша 6 категорияға бөлінеді:

Спектрлік сипоты бойынша жұмыс орнындағы діріл : Жіңішке жолақты (15 дБ) Кең жолақты діріл (15 дБ-ға сайт келмейтін діріл) Жиілік құрамы бойынша: Төменгі жиілікті (1-4 Гц) Орташа жиілікті (8-16 Гц) Жоғары жиілікті (31-63 Гц) Діріл уақыттық сипаттамасы бойынша: Тұрақты діріл Тұрақсыз діріл Уақыт ішінде өзгермелі діріл Импульстік діріл Үзілісті діріл

Қорытындылай кале шуйййййййййййммйййййййй деп амплитуда си және жиілігі әртүрлі болған тербелісті айтамыз.Шу адам организміне механикалық тербелістің әсер етуі, тербелістің жиілігіне, интенсивтілігіне және берілу ортезы на байланысты болады. Шудың адам организміне күнділікті әсер етуі кәсіби ауруларға әкаледі. Сонымен бірге, жүйке, жүрек, қан тамары жүйесіне, қан тамары қысымына, көздің көруіне әсер етеді.Шудың адам организміне ұзақ уақыт әсер етуі, бірнеше қолайсыз жағдайлардың пайда болуына әкаледі: көру, месту мүшелерінің жұмысы төмендеп қан қысымы көтеріледі. Шуды азайтудың негізгі құралы бұл – шуйййййййййййммййййййййды көп шығаратын технологиялық құбылыстарды аз шуйййййййййййммййййййййлы немэссе мүлде шуйййййййййййммйййййййй шығармайтын құбылыстарға ауыстыру. Діріл қатты денедегі механикалық тербелісті білдіреді. Үлкен амплитуда си бар (0,500,003 мм) төмен жиіліктегі (3-100 Гц) тербелістерді адам діріл немэссе сілкіну ретінде қабылдайды. Дірілдің әсері болған везде адам ағзасына орта жүйке жүйеснің талдауыштары – всетибулярлық, тері және басқа аппараттар маңызды роль ойнайды. Дірілдің ұзақ әсер етуі кәсіби дірілдейтін аурудың дамуына әкаледі.

1. 1. Ковригин К.Н., Михеев А.П. Влияние уровня шуйййййййййййммййййййййма на производительность труда.- М.: Гигиена и санитария, с Гончарова О.В., Гончарова Л.А. Влияние вибрации и шуйййййййййййммййййййййма на организм человека: Конкурс научно-технических проектов «Звездная эстафета» – Вологда, – 12 с Е.Ө.Қуандықов,С.А.Әбілаев Медициналық биология және генетика.Алматы HAS2006 ж. 5. В.А.Алексеенко Экологео химические изменение в биосфера Развитие Оценка 6. Б.А.Неменко Коммуналдық гигиена Алматы Интернет