Тақырыбы: Стоматологиялық практика да қолданылатын құралдардың өзара әрекеттесуі. Факультет: стоматология Дисциплина: клиникалық фармакология Топ: 608 Орындаған:Сейтимова А Тексерген:Мусина А З

ДЗ өзара әрекеттесуі; ДЗ өзара әрекеттесу түрлері; ДЗ өзара әрекеттесу түрлеріне жеке-жеке тоқталу. Стоматологияда көбінесе қолданылатын дәрілік затратдың өзара әрекеттесуі;

Бір мезгілде екі немсе одна көп препаратады бірге қолданғанда, әсер олардың әрқайсысын жеке қолданғандағы әсерден өзгеше бокса, мұндай құбылысты ДЗ өзара әрекеттесуі деп атайды. ДЗ өзара әсерлесуі төменде аталған құбылыстарға әкеледі: препаратың бірінің әсерінің төменедуі, не болмаса толық жойылуы – бұл құбылыс антагонизм деп аталады. ДЗ қосарлап қолданғанда бір бағытты әсер көрсетіп, эффект күшейсе синергизм деп аталады. Бір бағыттағы әсер етудің нәтижелері: егерььььь, екі ДЗ қосарлап қолданғанда дамыған әсер екеуінің қарапайым сумма сына тең бокса (АБ=А+Б) – суммация деп аталады. егерььььь, екі ДЗ қосарлап қолданғанда дамыған әсер екеуінің қарапайым сумма сынан артық бокса (АБ>А+Б) – потенцирлеу деп аталады. егерььььь, екі ДЗ қосарлап қолданғанда дамыған әсер екеуінің қарапайым сумма сынан кем, ал әрқайсысының әсерінен артық бокса (АБ Б) – аддитивті әсер деп аталады.

ДЗ өзара әрекеттесу түрлері: фармацевтикалық өзара әсерлесулер; фармакокинетикалық өзара әсерлесулер; фармакодинамикалық өзара әсерлесулер.

ДЗ ағзаға енгізгенге дейінгі байқалатын әсерлесу түрін фармацевтикалық өзара әрекеттесу деп атайды. Бұл әсерлесу түрінің негізінде ДЗ бір–бірімен физико– химиялық реакцияларға түсуі жатыр. Оның нәтижесінде ерімейтін қосылыстардың түзілуі, түсінің, иісінің өзгеруі, ДЗ фармацевтикалық қасиеттері өзгеруі мүмкін. Мысалы: сілтілі отрада жүрек гликозидтері ыдрауға ұшырайды, нәтижесінде оның белсенділігі төмендейді. Әлсіз қышқыл болып табылатын ДЗ негіз ретінде қышқыл ерітінділерді қолдануға болмайды, өйткені олар тұнбаға түседі

ДЗ сіңірілу жылдамдығы препаратың әсерін тез алу керек болған, жедел жағдайларда өте қажет. ДЗ сіңірілу толықтығының үлкен маңызы бар, өйткені, ол препаратың енгізілген мөлшері мен оның қандағы концентрациясы арасындағы қатынасына әсер етеді. АІТ ДЗ сіңірілуі басқа препаратадың әсерінен өзгереді, егерььььь олар: онымен химиялық өзара әсерлесуге түссе; асқазан мен ішектердің қышқылдығын өзгертсе; АІТ астың жүру уақытына әсер есть; АІТ микрофлора сына әсер есть.

Асқазан мен ішектердің қышқылдығының жоғарлауы немсе төмендеуі ДЗ молекуласының ионизациясының және олардың липидтерде еру қабілетінің өзгеруіне әкеледі, оның салдарынан олардың сіңірілуі де өзгереді. Ішек қабырғасындағы липидті мембраналар арқылы иондалмаған, майдан жақсы еритін затрат жақсы өтеді. Мысалы: антацидтер асқазан рН ортасын жоғарлатып, қышқылды ДЗ ионизациялану дәрежесін арттыра отырып, олардың липидтерде еруін төмендетіп, сіңірілу үрдісін баяулатады. Антацидтер тікелей емс антикоагулянттардың, кейбір сульфаниламидтердің нитрофурантоиннің, салицилаттардың, фенилбутазонның сіңірілуін тяжейді

Таралу кезіндегі ДЗ өзара әсерлесуі Ішке немсе парентералльды қабылданған ДЗ қанға түсіп, бүкіл ағзаға тарайды. ДЗ ағзада таралу дәрежесі мен жылдамдығы жүректің жиырылу күші мен таймыр тону сына тәуелді қан айналымға байланысты. Тіндер мен қан плазмасындағы белоктармен байланысу кезіндегі ДЗ өзара әсерлесуі Кейбір ДЗ қанға түскеннен соң белоктармен қайтымды байланысады. Мысалы: көптеген препарата плазма белоктарымен 90-98% байланысады: фенилбутазон. ДЗ ішінде басқа препаратадың белоктармен байланысын жоғарылататын немсе төмендететіндері де бар. Егер науқас бір мезгілде екі препараты қабылдаса, екінші препаратың құрылымы қан плазмасындағы белоктарға ұқсас бокса, бірінші препарат белок ты комплекс тан босап шығып, оның қандағы бос фракциясы көбейеді. Оның салдарынан препаратың терапевтік белсенділігі мен токсикалық қасиеті аркады.

Биотрансформация кезіндегі өзара әсерлесулер ДЗ биотрансформациясы екі кезеңнен өтеді. Бірінші кезеңде фармакологиялық белсенділігі жоғары немсе төмен метаболиттер пайда болады. Екінші кезеңде олар ағзадан жеңіл шығарылатын, суда еритін конъюгаттарға айналады. ДЗ биотрансформациясы бауырдағы микросомальды ферменттердің әсерінен жүреді. Ал микросомальды ферменттердің белсенділігі өзгеріп отрады. Көптеген препарата басқа ДЗ түрленуін катализдейтін ферменттердің белсенділігін жоғарылатып, синтезін арттырады. Олардың әсер ету механизмдері бауырдағы сәйкес фермент термин (цитохром Р450)байланысу қабілетіне байланысты.

Шығарылу кезеңіндегі өзара әсерлесулер ДЗ ағзадан шығарылуының негізгі екі жолы бар – бүйрек арқылы және өт арқылы. Көп жағдайда ДЗ әлсіз электролите болып табылады, ал олардың ерігіштігі иондалу дәрежесіне тікелей байланысты. Ал, иондану дәрежесіне ерітіндінің қышқылдылығы, рН ортаның көрсеткіштері әсер еткендіктен, ДЗ зәр арқылы шығарылуы әжептәуір өзгертеді. Мысалы: зәрдің рН ортасын натрий бикарбонаты жоғарылатса, аскорбин қышқылы керісінше төмендетеді. Өт арқылы шығарылатын препарата ішектерге түседі де, қайта сорылып нәжіспен өзгермеген немсе метаболиттер түрінде ағзадан шығарылады. Мысалы: өт арқылы пенициллин дер мен цефалоспорин дер шығарылады.

Фармакодинамикалық өзара әсерлесулер дегеніміз – ДЗ әсер ету механизімі, рецепторлар деңгейінде өзара әсерлесуге түсуі. Бұл кезде олардың биожетімділігі өзгермейді. Фармакодинамикалық өзара әсерлесудің негізгі механизмдері: ДЗ рецепторларға бәсекелесуі; ДЗ кинетикасының әсер ету орнындағы өзгерістері; ДЗ синаптикалық өткізгіштікке әсері; ДЗ эффектілерінің өзара әсерлесуі.

ДЗ рецепторларға бәсекелесуі Арнайы рецепторларға агонист армен қоса антагонист верде таласуы мүмкін. Мысалы: м-холиномиметик термин уланғанда немсе артық мөлшерде қолданғанда, м-холиноблокатор - атропинді қолданады. Кейбір жағдайларда бұл препаратадың бәсекелесіп өзара әсерлесуі қауіпті болып табылады. ДЗ кинетикасының әсер ету орнындағы өзгерістері ДЗ жергілікті транспорт, биотрансформация және тіндердегі белсенді емс аймақтарымен байланысын өзгертуі мүмкін. Бірақ, аталған кинетикалық өзгерістерді ДЗ фармакодинамикалық өзара әсерлесу түріне жатқызады, өйткені бұл өзгерістер арнайы рецепторлар деңгейінде жүріп, ДЗ әсер ету механизімдерімен тікелей байланысты.

ДЗ синаптикалық өткізгіштікке әсері Кейбір ДЗ арнайы рецепторларды ықпалдандыра немсе тяжей отырып, қозудың әр түрлі кезеңдеріне әсер етеді. Мұндай өзара әсерлесу түрі, егерььььь бір медиаторға әсер ететін екі ДЗ қосарлап қолданғанда байқалады. ДЗ эффектілерінің өзара әсерлесуі Әсер ету механизмдері әр түрлі ДЗ өзара әсерлесуі клиникалық эффектінің айқындылығын өзгертуі мүмкін. Мысалы: кальций антагонистері мен ангиотензин айналдырушы ферменттің (ААФ) ингибиторларын бірге қолданғанда таймыр тону сын реттейтін әр түрлі механизмдерге әсер ету арқылы гипотензивті эффект күшейеді (синергизм). Әсер ету механизмі әр түрлі екі немсе одна да көп ДЗ қолданғанда терапевтік эффект төмендеуі де мүмкін. Мысалы: СЕҚҚДЗ (НПВС) таймыр қабырғасындағы таймыр кеңейткіш простагландин дер синтезін тежеу арқылы, ААФ ингибиторларының гипотензивті әсерін төмендетеді. Бактериостатикалық және бактериоцидті антибиотиктерді қосарлап қолдану, бактерицидті әсердің төмендеуіне әкеледі. Көп жағдайда ДЗ фармакодинамикалық өзара әсерлесуі жағымсыз әсерлердің дамуына әкеледі.

ЦИПРОЛЕТ Халықаралық патенттелмеген атауы-Ципрофлоксацин Дәрілік түрі-қабықпен қопталған 250 мг, 500 мг таблеткалар Фармакотерапиялық ччтобы-Жүйелі қолдануға арналған бактерияға қарсы препарата. Микробқа қарсы препарата – хинолон туындылары. Фторхинолондар. Ципрофлоксацин. Жағымсыз әсерлері- қатты қажу, тершеңдік, қызба - бас ауыруы, бас айналуы, бас сақинасы, үрей, тремор, ұйқышылдық, «шим шытырық» түс көру, сананың шатасуы, депрессия, елестеулер, психоздық реакциялар - көрудің және естудің, иіс сезудің, тактильді сезімталдықтың бұзылуы, дәм сезуді жоғалтуды қоса, дәм сезудің бұзылу (емдеу аяқталғаннан кейін бірнеше опта шегінде қалпына келтіру) - тәбеттің болмауы, жүрек айнуы, асқазан толу сезімі, әлсіз білінген іш ауыруы, метеоризмде, диарея - қышима, есекжем, мультиформалы эритема, аллергиялық пневмонит, Стивенс-Джонсон синдромы, Лайелл синдромы немсе утты эпидермальді некролиз, Квинке ісінуі, фотосенсибилизация Дәрілермен өзара әрекеттесуі Ципрофлоксацинді диданозинмен бір мезгілде қабылдағанда диданозиннің құрамындағы алюминий және магний тұздарымен бірге ципрофлоксацин комплексондарының түзілуі салдарынан ципрофлоксациннің сіңуі төмендейді. Варфаринмен бір мезгілде қолданған кезде қан кету қаупі аркады. Ципрофлоксацин мен теофиллинді бір мезгілде қабылдау, Р450 цитохромымен байланысқан жерінде бәсекелі тежелу есебінен, теофиллиннің қан плазмасындағы концентрациясының артуына әкеп соқтыруы мүмкін, ол теофиллиннің жартылай шығарылу кезеңінің артуына және теофиллин мен байланысты утты әсердің даму қаупін арттырады. Антацидтерді, сендай-ақ құрамында алюминий, мырыш, темір немсе магний ион дары бар препаратады бір мезгілде қабылдау ципрофлоксациннің сіңуін төмендетуі мүмкін, сондықтан осы препаратады тағайындау арасындағы аралық 4 сағаттан кем болмауға тиіс.

Саудалық атауы-Лидокаин гидрохлориді Халықаралық патенттелмеген атауы-Лидокаин Дәрілік түрі-инъекцияға арналған ерітінді 2%, 2 мл Фармакотерапиялық ччтобы-Анестетиктер. Жергілікті анестетик тер. Амидтер. Лидокаин Жағымсыз әсерлері-орталық жүйке жүйесінің бәсеңдеуі немсе қозуы,күйгелектік, эйфория, мазасыздық,жалпы әлсіздік, ұйқышылдық,бас ауыруы, бас айналуы, құлақтың шуылы,диплопия, нистагм,жарықтан қорқу, құрысулар (даму қаупі гиперкапния және ацидоз шеңберінде жоғарылайды),тремор, мимикалық бұлшықеттің тризмі, парестезия,бағдарсыздық, сананың шатасуы немсе айрылу Дәрілермен өзара әрекеттесуі: Лидокаинді келесі препаратамен үйлестіру орынсыз: Барбитураттармен бір уақытта қолданғанда (о.і. фенобарбитал мен) лидокаин метаболизмінің жоғарылауы, қан плазмасындағы концентрациясының төмендеуі және осының салдарынан, оның емдік тиімділігінің азаюы мүмкін. Бета-адреноблокаторлармен (о.і. пропранолол мен, надололмен) бір уақытта қолданғанда, шаманы, оның бауырдағы метаболизмінің баяулауы салдарынан лидокаинның әсері (о.і. уттылығы) күшеюі мүмкін. Моноаминооксидаза тежегіштерімен бір уақытта қолданғанда лидокаинның жергілікті жансыздандыратын әсері күшеюі мүмкін. Жүйке-бұлшықет берілісінің блокадасын туындататын препаратамен (о.і. суксаметоний хлоридімен) бір уақытта қолданғанда жүйке- бұлшықет берілісінің блокадасын туындататын препаратадың әсері күшеюі мүмкін.

Ұйықтататын және седативті дәрілермен бір уақытта қолданғанда орталық жүйке жүйесіне бәсеңдететін әсерді күшейтуі мүмкін; аймалинмен, хинидинмен – кардио-депрессиялық әсердің күшеюі мүмкін; амиодаронмен –құрысудың және синус түйінінің әлсіздік синдромының даму жағдайлары сипатталған. Гексеналмен, натрий тиопенталымен бір уақытта қолданғанда (көктаймыр ішіне) тыныс алудың бәсеңдеуі мүмкін. Мексилетинмен бір уақытта қолданғанда лидокаинның уттылығы жоғарылайды; амидазолмен – қан плазмасындағы лидокаин концентрациясының орташа төмендеуі; морфинмен – морфиннің жансыздандыратын әсерінің күшеюі. Прениламинмен бір уақытта қолданғанда қарыншалық аритмияның «пируэт» даму қаупі болады. Прокаинамидпен бір уақытта қолданғанда қозу, елестеу жағдайлары сипатталған. Пропафенонмен бір уақытта қолданғанда орталық жүйке жүйесі тарапынан болатын жағымсыз әсерлердің ұзақтығының ұлғаюы және ауырлық деңгейінің артуы мүмкін. Рифампициннің ықпалымен қан плазмасындағы лидокаин концентрациясының төмендеуі мүмкін. Лидокаин мен фенитоинның бір уақыттағы көктаймырішілік инфузиясында орталық генездегі жағымсыз әсерлердің күшеюі мүмкін; лидокаин мен фенитоинның аддитивті кардиодепрессиялық әсері салдарынан синоатриальді блокада жағдайлары сипатталған. Құрысуға қарсы дәрі ретінде фенитоин қабылдайтын пациенттерде қан плазмасындағы лидокаин концентрациясының төмендеуі мүмкін, бұл фенитоинның ықпалымен бауырдың микросомальді ферменттерінің индукциясымен негізделген. Лидокаин мен новокаинамидті біріктіріп қолдану ОЖЖ қозуын, елестеу туындатуы мүмкін. Циметидинмен бір уақытта қолданғанда лидокаин клиренсі орташа төмендейді және оның қан плазмасындағы концентрациясы жоғарылайды, лидокаинның жағымсыз әсерінің күшею қаупі бар. Қан сарысуында лидокаин деңгейінің жоғарылауын вирусқа қарсы дәрілер (мысалы ампренавир, атазанавир, дарунавир, лопинавир) туындатуы мүмкін.

Саудалық атауы-Хлоргексидин биглюконаты Халықаралық патенттелмеген атауы- Хлоргексидин Дәрілік түрі-Сыртқа қолдануға арналған ерітінді 0,05 % Фармакотерапиялық ччтобы- Антисептиктер және зарарсыздандырғыш препарата. Бигуанидтер және амидиндер. Хлоргексидин. Жағымсыз әсерлері: терінің құрғауы және қышуы дерматит қол терісінің жабысқақтығы аллергиялық реакциялар фотосенсибилизация. Дәрілермен өзара әрекеттесуі: Бейтарап отрада қолданылады: рН 5-8 кезінде белсенділігіндегі айырмашылығы көп емс, рН 8-ден асқанда шөгінді түзіледі. Йод препаратаымен бір мезгілде қолданған кезде дерматиттер дамуы мүмкін. Сабынмен, сілтілермен фармацевтикалық үйлесімсіз. Этанол препаратың тиімділігін күшейтеді. Хлорамфениколға, канамицинге, неомицинге, цефалоспоринге бактериялардың сезімталдығын жоғарылатады. Құрамында катион ччтобы (бензалконий хлориді, цетримоний бромиді) бар препаратамен үйлесімді.

Саудалық атауы-Флуконазол Халықаралық патенттелмеген атауы- Флуконазол Дәрілік түрі-50 мг және 150 мг капсулалар Фармакотерапиялық ччтобы-Зеңдерге қарсы жүйелі пайдалануға арналған препарата.Триазол туындылары. Дәрілермен өзара әрекеттесуі Флуконазолды тікелей емс антикоагулянттармен бір мезгілде қолданғанда протромбиндік уақыт артуы мүмкін (бұл көрсеткішті мұқият бақылап отырған жөн). Бір мезгілде қолданғанда флуконазол сульфонилмочевина туындыларының жартылай шығарылу кезеңін ұзартуы мүмкін, сондықтан гипогликемия мүмкіндігін ескеру керек. Флуконазолмен бір мезгілде қолданғанда клиникалық маңызды дәрежеде қан плазмасында фенитоин концентрациясы жоғарылауы мүмкін (фенитоин дозасын төмендету талап етілуі мүмкін). Рифампицин мен флуконазолды бір мезгілде қолданғанда флуконазолдың ең жоғары концентрациясы және жартылай шығарылу кезеңі төмендейді (қатар қолдану қажеттігінде флуконазолдың дозасын жоғарылату керек).

Дәрілермен өзара әрекеттесуі Флуконазолды тікелей емс антикоагулянттармен бір мезгілде қолданғанда протромбиндік уақыт артуы мүмкін (бұл көрсеткішті мұқият бақылап отырған жөн). Бір мезгілде қолданғанда флуконазол сульфонилмочевина туындыларының жартылай шығарылу кезеңін ұзартуы мүмкін, сондықтан гипогликемия мүмкіндігін ескеру керек. Флуконазолмен бір мезгілде қолданғанда клиникалық маңызды дәрежеде қан плазмасында фенитоин концентрациясы жоғарылауы мүмкін (фенитоин дозасын төмендету талап етілуі мүмкін). Рифампицин мен флуконазолды бір мезгілде қолданғанда флуконазолдың ең жоғары концентрациясы және жартылай шығарылу кезеңі төмендейді (қатар қолдану қажеттігінде флуконазолдың дозасын жоғарылату керек).

Саудалық атауы-Нистатин Халықаралық патенттелмеген атауы- Нистатин Дәрілік түрі-Сыртқа қолдануға арналған жақпамай ӘБ/1 г Фармакотерапиялық ччтобы:Жергілікті қолдануға арналған зеңге қарсы препарата. Нистатин. Жағымсыз әсерлері: - тері бөртпесі - есекжем - терінің, шырышты қабаттардың тітіркенуі Дәрілермен өзара әрекеттесуі Нистатинді клотримазолмен бір мезгілде қолданғанда соңғысының белсенділігі төмендейді.

Жауғашаева C. Клиникалық фармакологияның өзекті мәселелері. Қ.Д.Рахимов Kлиникалық фармакология Алматы Жауғашаева C. Клиникалық фармакологияның өзекті мәселелері. Қ.Д.Рахимов Kлиникалық фармакология Алматы